Het subtiele verschil tussen "GOED" en "FOUT" nationalisme

"In plaats van de Schotten te waarschuwen voor hel en verdoemenis, zouden we hen moeten steunen." Het was voor velen even schrikken dat die woorden gisteren in deze krant niet opgeschreven werden door een N-VA-mandataris, maar wel door Europarlementslid voor Groen Bart Staes. Natuurlijk, er is de persoonlijke geschiedenis. Bart Staes behoort tot de minderheid van linkse Vlaams-nationalisten, die het ooit bij de VU voor het zeggen hadden, maar die in het politieke landschap gaandeweg naar de marge gedreven zijn. Als Europese groene vormt Staes ook fractie in het EP met het slag linkse nationalisten à la Scottish Nationalist Party (SNP).

Staes staat ter linkerzijde niet alleen met zijn sympathie voor de Schotse onafhankelijkheidsstrijd. Zo lees je op de linkse nieuwssite De Wereld Morgen empathische reportages over de lopende campagne voor het referendum op 18 september over Schotse onafhankelijkheid. De stembusslag wordt er "ongezien" genoemd, "vaak naïef en utopisch, maar aanstekelijk."

Thatcher

Ook al zit Brits Labour officieel in het neenkamp en is No-campagneleider Alistair Darling zelfs een sociaal-democraat, toch is voor een deel van links het Schotse onafhankelijkheidsstreven blijkbaar 'goed' nationalisme. Logisch, klinkt het, want eigenlijk is dit een late revanche op de Thatcher-jaren, waarin het oud-industriële Schotland tot armoede werd gebracht. Zoals het ook logisch is dat de bom barst nu neo-thatcherist David Cameron de Britse regering leidt.

In een pittig pamflet in The Guardian zette auteur Owen Jones, befaamd van het boek Chavs, zijn aanklacht tegen het neoliberalisme, die analyse op scherp. Thatcher was de hel voor Schotland, schrijft hij, maar: "de overgave van New Labour aan de onderliggende uitgangspunten van het thatcherisme heeft de onafhankelijkheidsbeweging pas echt kans op slagen gegeven." Waarna Jones een lange opsomming geeft van al het foute beleid dat de Schotten hebben moeten verduren, maar waar ze al die tijd niet op gestemd hebben. "De ja op het stembriefje lijkt te betekenen: 'Nooit meer moeten leven onder een conservatieve regering.'"

Vervang nu in de aanklacht van de Schotse nationalisten en hun supporters alle kritiek op het door Britse dwingelandij in Schotland opgelegde neoliberalisme door voorbeelden van links, toe maar, 'PS-beleid' dat aan een rechtse meerderheid in Vlaanderen is opgelegd. Inderdaad, zonder dat je ook maar iets aan retoriek of strategie moet aanpassen, krijg je dan een N-VA-pamflet.

Nog straffer: de Schotten vinden het niet kunnen dat de economische baten uit 'hun' Noordzee worden 'getransfereerd' naar Londen om het conservatieve beleid te smeren. Je zou dat solidariteit kunnen noemen, maar in Edinburgh zijn dergelijke transfers plots antisociaal en ondemocratisch. De argumenten die voor links van de Schotse ontvoogdingsstrijd een vrijheidsstrijd maken, zijn dus krek dezelfde als degene die Vlaams-nationalisten hier bezigen en die hier door links worden bestreden.

Maar niet alleen links zit gewrongen met de Schotse onafhankelijkheidsstrijd. Rechts zit dat evenzeer. Natuurlijk zullen vele N-VA'ers juichen als de Schotten op 18 september onverhoopt ja zeggen tegen onafhankelijkheid. "Wij stellen voor om, indien de communautaire onderhandelingen tegen het zomerreces tot niets leiden en een 'majeure' institutionele crisis onafwendbaar is, in het najaar een referendum te houden over de Vlaamse onafhankelijkheid", schreven N-VA'ers Theo Francken, Karl Vanlouwe en Peter De Roover ooit in een opiniestuk in het donkere crisisjaar 2008. Die separatistische droom krijgt nu weer zuurstof.

Alleen de timing kon beter. Nog maar pas heeft de N-VA zich in het Europees Parlement ontdaan van 'losers' zoals in Schotland - Bart De Wever gebruikte zelf de term op de partijraad die erover besliste - om fractie te vormen met de conservatieve geestesgenoten van David Cameron. Losers dus, maar ze flirten wel met het verwerven van de onafhankelijkheid, waar de N-VA in artikel 1 van zijn statuten voor zegt te 'kiezen'.

Vreugdevuur

Een keuze waar de N-VA juist nu strategisch maar volkomen over zwijgt. En zal blijven zwijgen. Want als de Schotten ja stemmen, zal de N-VA-top het vreugdevuur moeten intomen, wil ze beoogd coalitiepartner MR niet nog nerveuzer maken.

Proef die ironie: net op het moment dat enigszins geminachte want linkserige 'neefjes' in Schotland de Vlaams-nationalistische utopie waar kunnen maken, zet de Vlaams-nationalistische partij, op het toppunt van haar macht, alles in op het installeren van een Belgische regering. Het is nog absurder: de N-VA stapt in die federale regering om precies het type beleid te gaan voeren waar de Schotse nationalisten zich van willen afscheuren.

Inhoudelijk staat de Schotse SNP dan dichter bij het oude regionalisme van de PS uit de tijd van José Happart dan bij de N-VA van De Wever; Liesbeth Homans of Jan Jambon. De hoop leeft zelfs bij sommige N-VA'ers dat de in Wallonië en Brussel ingegraven PS die nationalistische reflex nu zal hervinden en het land vrijwillig uit elkaar zal trekken. Ons zou het eerlijk gezegd verbazen dat de PS dat risico wil nemen met de sociale welvaartsstaat, parel aan de Belgische unitaire kroon.

Tactische gelijkenis

Hoewel ze hetzelfde einddoel nastreven, hebben Schotse en Vlaamse nationalisten ideologisch weinig met elkaar. Des te opvallender is de gelijkenis in tactische opstelling. De Schotse SNP-premier Alex Salmond is in populariteit, geloofwaardigheid en retorisch talent erg vergelijkbaar met Bart De Wever.

Zo analyseert The Economist de aantrekkingskracht van het Schotse nationalisme: "Kiezers zijn bang dat hun huidige welvaart onhoudbaar is, dat de toekomst van hun kinderen weinig rooskleurig is en dat hun politici niet in staat zijn om orde op zaken te stellen. Het succes van Salmond is dat hij zichzelf heeft gepresenteerd, op leugenachtige wijze, als iemand die buiten die elite staat en dat hij onafhankelijkheid kan voorstellen als antwoord op economische bekommernissen." Het stukje zou perfect over De Wever kunnen gaan.

Dus, zal menig door het Schotse virus besmette N-VA-militant de partijleiding met vernieuwde aandrang vragen: waarom kan het bij ons niet, zo'n referendum? En het antwoord van die partijleiding zal strategisch maar eenvoudig zijn: omdat het een onnodige nederlaag zou opleveren.

Een nederlaag, omdat de volkswil in Vlaanderen nog wel wat verder van een onafhankelijke republiek verwijderd staat dan in Schotland (of Catalonië). En onnodig, omdat een ander radicaal maar haalbaar doel erdoor belemmerd zou worden: een confederalistische staatshervorming, pakweg in 2019. Dat zou ook al erg verregaand zijn, maar wel in de historische lijn liggen van de voorbije staatshervormingen.

Want dat is het grote verschil tussen Schotland en Vlaanderen. De institutionele tijdbom in Edinburgh had makkelijk kunnen ontmanteld worden, als de Britse regering iets vlotter deftige autonomie aan de Schotten had gegund. Zoals België de Vlaamse Zaak ook altijd ingekapseld heeft. Waardoor dit land, met zijn vele tekortkomingen, nog altijd een toonbeeld van vreedzaam en democratisch multicultureel samenleven is. En met een vooralsnog marginale appetijt in economisch troebele, separatistische avonturen.