Paola is juweel liever kwijt dan rijk

Koningin schenkt omstreden diamanten van Kabila weg aan Koninklijke Stichting

BRUSSEL

Congo mag dan al niet langer een grote leverancier zijn van bloeddiamanten, veelal leveren de edelstenen de handelaars hopen geld op terwijl de arbeiders die ze delven in de meest erbarmelijke omstandigheden moeten leven.

Het is nu eenmaal een traditie bij staats- en koninklijke bezoeken: de uitwisseling van cadeaus. Bij het bezoek van ons vorstenpaar aan Congo ter gelegenheid van vijftig jaar onafhankelijkheid, kreeg koningin Paola plots een diamanten juwelensetje voor de neus geschoven. Presentje van president Kabila. Het zou gaan om een halsketting, een armband en oorbellen. Weigeren is doorgaans geen optie, leert de geschiedenis, kwestie van diplomatieke rellen in een al poreuze relatie te vermijden.

De gift doet evenwel de wenkbrauwen fronsen. De export van diamanten is van een niet te onderschatten belang voor Congo, en bij uitbreiding voor tal van Afrikaanse landen. “Bestaat er wereldwijd een jaarlijkse capaciteit van 150 miljard karaat, dan tekent Congo voor 30 miljard daarvan”, weet Mark Van Bockstael van het Antwerp World Diamant Centre (AWDC). De internationale ngo Global Witness schaart zich achter dat economisch belang, “maar dat betekent niet dat we niet hoeven stil te staan bij enkele ethische kwesties”, zegt Annie Dunnebacke. “De discrepantie tussen de gemeenschappen die de diamanten delven en de markt die miljarden verdient aan de verkoop, is enorm.”

Zo werken de arbeiders vaak in erbarmelijke omstandigheden voor een hongerloon, en ook kinderarbeid is geen uitzondering. “Een probleem dat geldt voor alle Congolese grondstoffen. Het land zit op een enorme rijkdom, maar de terugstroom naar de lokale bevolking is miniem. Door slecht beheer, een gebrek aan transparantie en corruptie bij de overheid, en door een internationale markt waar de vraag voor grondstoffen leeft, zonder dat er interesse is voor de herkomst ervan.”

Bovendien bestaat er een kans dat de koningin bloeddiamanten kreeg. Die kans is volgens Dunnebacke echter klein. “Het is onmogelijk te zeggen dat er geen bloeddiamanten circuleren in Congo, maar het probleem evolueert. Nu is de situatie vooral acuut in bijvoorbeeld Sierra Leone of Ivoorkust. In het woelige Oost-Congo financieren de rebellen hun strijd vooral met de verkoop van mineralen en grondstoffen als tin en tantalum, een erts dat wordt verwerkt in gsm’s en computers. Diamant heeft daarin slechts een miniem aandeel.”

Van Bockstael verwijst naar de Kimberley-akkoorden. Daarbij onderschrijven landen vrijwillig dat ze enkel ruwe diamanten importeren die gekoppeld zijn aan een herkomstcertificaat en een Kimberley-certificaat, wat betekent dat ze niet uit conflictgebieden komen waarbij diamanten gebruikt worden door rebellen om een legitieme regering te bevechten. Ook Congo is lid, maar het AWDC erkent dat het protocol geen wonderen kan verrichten.

“In Congo stellen zich nog steeds problemen met de smokkel en traceerbaarheid van diamanten”, legt Dunnebacke uit. “Industrieel geëxploiteerde mijnen liggen diep in de grond en de diamanten kunnen enkel met machines naar de oppervlakte worden gehaald. Die sites zijn makkelijk te controleren. Maar de regio kent ook veel alluviale diamanten, die in rivierbeddingen aanspoelen of dicht bij het oppervlak liggen. Hier hebben exploitanten vooral veel mankracht nodig om de stenen te verzamelen, waardoor het veel moeilijker is zicht te krijgen op wie waar graaft, en hoe het proces verloopt.” Global Witness koestert evenwel hoop voor een evolutie in de goede richting, wanneer Congo volgend jaar het voorzitterschap van Kimberley waarneemt.

Hoe het ook zij, de koningin heeft inmiddels besloten afstand te doen van haar juwelen. Gisterenmiddag wilde het paleis niet communiceren over cadeaus die worden geschonken bij persoonlijke bezoeken, gisteravond contacteerde de woordvoerder De Morgen persoonlijk met de extra mededeling dat het paleis de juwelen afstaat aan de Koninklijke Schenking. “Dat betekent dat ze nu eigendom zijn van de staat, maar wel ter beschikking van het paleis blijven. Nee, die beslissing is niet ingegeven uit vrees voor mogelijke controverse. Bekijk het als een kwestie van ‘goede praktijk’”, klonk het veelbetekenend.