'Als we terug zijn, gaan we de Noxx ruïneren'

Het is 19 uur. Een handvol jongens en meisjes, oortje links, gsm rechts, hangt over en in de zetels van de lobby van het Büyük Sahinler hotel, in het hart van toeristisch Istanbul.

"Asma. Hey, Asma!" Asma in Antwerpen straalt via wifi en het scherm van de gsm in de hand van Cheyma de lobby in. "Kijk eens Asma, wilt ge zo'n horloge gelijk mij? Zo'n witte IceWatch? Kopen? Twintig euro? Haha, nee hoor, zal ik dat voor u meenemen? Maar vijf euro!"

"Sommige meisjes zijn niet meegekomen", verklaart Cheyma terwijl ze Asma doorgeeft aan een vriendinnetje. "Omdat ze al op reis gaan of omdat ze niet mee mogen of omdat ze nog nooit op reis zijn geweest." Cheyma toont haar nieuwe horloge ("tien lira!") en een armband, ("hier is echt veel goeie namaak"). Ze voert vier conversaties tegelijk. "Wa zegde gij tegen mij? Wa doede gij? Ik praat nooit meer met u." Het is onduidelijk aan wie die dreigende boodschap gericht is, maar ze lacht en is al verwikkeld in een volgend gesprek. "Wat? Uw haar stijlen? Nu? Nee, ik ben moe en mijn handen gaan verbranden." Ze richt zich alweer tot iemand anders. "Weet ge wel hoeveel haar die heeft? Echt waar, die haar haar, dat is zo lang, dat is niet te doen."

Het is dag zes van hun Istanbulreis. De groep - 21 meisjes, 12 jongens, 15 nationaliteiten, 6 geloofsovertuigingen - wacht op het avondeten. Daarna volgt een dagelijkse vergadering waarin wat is gebeurd en wat gaat komen besproken wordt. Ze zijn op audiëntie geweest bij de oecumenische patriarch, het hoofd van de orthodoxe kerk. Dat heeft meneer Velios, de leraar orthodoxe godsdienst geregeld. De patriarch heeft indruk gemaakt. Hij was heel oud en wijs, zegt iemand. "We hebben veel foto's genomen en hem ook gefilmd. Ik denk dat hij wel genoot van de aandacht. Hij lachte de hele tijd."

De vergadering begint. "Mensen, laten we nu stoppen met gsm'en", zegt meneer Velios. "We beginnen. Welkom op deze vijfde avond."

"Meneer? Het is de zesde avond."

"Dank u. Jullie zijn er om ons te verbeteren. Jullie zijn alert, dat is goed. Oké, we hebben vandaag de oecumenische patriarch ontmoet en een professor filosofie van de universiteit van Athene. Zijn daar nog vragen over?"

"U was vandaag voor de eerste keer zo blij, meneer. Wij zijn zo blij dat u zo blij bent."

Iedereen lacht en klapt.

Meneer Velios: "Een grote dank-u aan jullie allemaal voor jullie perfecte houding. De patriarch is voor de orthodoxen zo ongeveer wat de paus voor de katholieken is. Ik was op voorhand een beetje op mijn hoede, dus ik ben nu extra tevreden. Nogmaals: bedankt. Nu, we hebben vandaag ook de Süleymaniye-moskee bezocht, een beetje buiten het centrum. Wat vonden jullie ervan?"

Mekki: "Hij was mooier dan die blauwe."

Iliasse: "Güzel!"

Meneer Velios: "Dat betekent mooi. Goed zo, Iliasse, jij kan al wat Turks. Het was dus de moeite waard om die moskee te bezoeken. Nog vragen? Neen? Oké. Dan over het programma van vanavond. We gaan naar een concert met Turkse folkloristische muziek."

Aladin: "Gaan we dansen?"

Meneer Velios: "Niemand is verplicht. Maar dat zou mooi zijn. Het concert begint om half elf. Het is nu negen uur. Hoe laat spreken we af? Half tien?"

Protest. "Tien uur!"

Velios: "Als iedereen een beetje te laat komt, dan gaan we niet op tijd zijn. Dan missen we een deel van het programma."

Protest. "Kwart voor tien!"

Velios: "Oké, kwart voor tien."Een lang bad

Heb je het gezien, zegt Andreas Velios, een rijzige man met een Griekse neus en zachte bruine ogen. Samen met Rita De Key (leerkracht wetenschappen), Mohamed Filali (islam) en Tom Morael (niet-confessionele zedenleer en filosofie) begeleidt hij de jongeren tijdens hun trip. Meneer Velios gniffelt terwijl de leerlingen naar hun kamers verdwijnen. "Ik had uitgeteld dat we om kwart voor tien zouden moeten vertrekken om er op tijd te geraken. En zo is het ook gegaan. Maar dat hebben ze nu zelf beslist. Ik laat hen kiezen, zo maken we hen mee verantwoordelijk. Als afspraken niet worden nagekomen, is iedereen daar mee schuldig aan."

Pas op, zegt hij, "ik lieg niet tegen hen. Ik zou nooit zeggen dat we ergens een uur vroeger moeten zijn als dat niet zo is. We zijn open en correct, en ik hoop dat ze dat van ons leren: eerlijk duurt het langst. Ik heb de indruk dat het begint door te dringen."

Het zijn zulke gemotiveerde, geïnteresseerde leerlingen, zegt hij, diep tevreden. "O, ze zijn zo tof. We zitten samen, we eten samen, we spreken samen. Wij, de leerkrachten, zorgen wel voor hen, maar we zijn niet de bazen. We zijn zoals één grote familie. Soms zijn we lief, soms moeten we streng zijn."

Meer dan tien jaar geleden gooiden de leerkrachten van de levensbeschouwelijke vakken van het atheneum het roer om, van de traditionele Romereis naar kruispunt Istanbul. Waar Oost en West elkaar ontmoeten, zo wil het cliché. "U zal vragen: waarom Istanbul? Italië, het is er zo mooi. Rome, een prachtige stad! Maar: enkel katholiek. In Griekenland, daar is het nog erger. Ik kan het weten, want ik ben zelf Griek. Hier, in Istanbul, leven vijftien miljoen verschillende mensen vreedzaam samen: moslims, katholieken, orthodoxen, seculieren, van alles. En dat gaat."

Dertig jaar geleden begon de school voorzichtig te diversifiëren. Vandaag kijkt niemand op van Algerijns/Marokkaanse, Cubaans/Portugese, Bosnische, Pakistaanse en andere Belgen. Drie van de leerlingen hebben een Vlaams klinkende achternaam. Thuis worden minstens twee talen gesproken. Dat komt van pas: afdingen op uitstapjes gaat beter in Turks gezelschap, een praatje slaan met Libanese restauranthouders kan in het Arabisch.

"Ik spreek beter Nederlands dan mijn eigen taal", zegt Rachman. Hij heeft Macedonische ouders. "Maar dat vind ik niet erg. Daar is toch niks." Ze willen allemaal veel reizen en in Antwerpen blijven. Ezzinne zegt dat ze in Zuid-Afrika wil wonen. "De mensen praten daar zo mooi. Een homo, da's een achteruitmanneke. Ik weet wel waarom, hoor."

Deze reis is als een lang bad, zegt meneer Velios. "De dag dat we vertrekken, stapt iedereen mee in het bad. Wanneer we naar huis gaan, zullen ze er onherkenbaar weer uit stappen. Gewassen, volwassen. Ah, het is prachtig om te zien."

De hoofddoek

Acht van de leerlingen zitten klaar in de lobby.

"Het regent", zegt Cheyma. "Ik ga mijn hoofddoek opzetten."

Het Koninklijk Atheneum verwierf bekendheid in 2009, toen het als voorlaatste Antwerpse school een hoofddoekenverbod invoerde. Vier jaar later is een sluier zowat in elke Vlaamse school verboden en is de hoofddoek hier geen issue meer.

Op reis gelden andere regels: hier doet elk meisje wat zij wil. Eén Turkse draagt haar hoofddoek constant, andere moslima's helemaal niet. Soumia zegt dat ze er een gaat dragen als ze trouwt. Cheyma draagt hem soms wel en soms niet. In het hotel bijvoorbeeld, hangt haar zwarte haar losjes over haar schouders. "Ik ken deze mensen toch allemaal? Da's gelijk mijn familie."

Ze was veertien toen de hoofddoek op school verboden werd. "Ik droeg hem nog maar net. Toen heb ik 'm een tijdje niet gedragen omdat iedereen je zo zat aan te staren als je je hoofddoek op school voor de spiegel ging afzetten. Er werd echt een spelletje van gemaakt. Naar school op, op school af, naar huis op en thuis weer af. Sommige ouders hebben aan hun dochters gevraagd om dat spelletje niet mee te spelen. Die wachten nu tot ze klaar zijn met school." Zelf wil ze graag interieurarchitect worden. "Tijdens je studies doe je wat je wil, dan kan ik mijn hoofddoek constant dragen. Misschien dat ik het later wel moeilijker ga hebben om 'm weer af te zetten. Als ik mijn hoofddoek de hele tijd zou dragen, dan raak ik er waarschijnlijk weer aan gehecht."

"Ik wil hiphop!" Eliel vindt het maar niks, de Turkse driekoppige liveband. Aladin heeft maar twee aanslagen van de luit nodig om zijn heupen los te gooien, Noman danst als een derwisj op acid. De meisjes, de Turkse voorop, zullen later op de avond nummers aanvragen en meedansen.

Op het terras gloeien kooltjes op waterpijpen. Iemand drinkt pure Malibu, mierzoete kokos-likeur. "Dat moet ge leren drinken", zegt hij. Vier jongens vragen stoer om Vodka RedBull. Het wordt uiteindelijk Fanta en Sprite.

Ieder zijn mening

"Ik begrijp echt niet waarom iemand voor de media wil werken", zegt een jongen. "Alle jongeren haten het nieuws." De media blazen alles op, zegt een ander. "Jullie zijn terroristen. Jongeren, allochtonen, ze zijn altijd slecht in het nieuws. Jullie maken ons altijd zwart."

"Voor wie hebt u gestemd mevrouw?" Het lijkt een onschuldige vraag van Mekki, een zachtaardige jongen met een brilletje en krullen. "Ik vraag dat aan iedereen hoor, ik wil dat echt gewoon graag weten van mensen. Onze directrice, Karin Heremans, die is bij de Vld. Maar ik denk dat iedereen bij ons op school voor de PvdA heeft gestemd. Thuis stemden ze altijd CD&V, deze keer hebben we voor de PvdA gekozen. Die gaan nog groot worden. Maar als jij nu voor VB of N-VA zou stemmen, dat maakt mij niet uit. Ieder zijn mening."

"N-VA, fuck de rest, nationalisme boven alles", roept een andere kerel. "Illegalen buiten, uit mijn stad, uit mijn land. Belgen belanden op straat omdat buitenlanders voorrang krijgen: OCMW, huis, alles. En daar moeten wij voor betalen."

"Komaan", valt een meisje in. "Ik ken Marokkanen uit Spanje van wie ze daar de papieren hebben afgepakt, die kunnen bij ons niet eens opnieuw papieren aanvragen."

"Vol is vol. Grenzen dicht, nu. Wat, dat gaat niet? Natúúrlijk gaat dat. In Duitsland lukt het toch ook. Daar komen ze niet vragen of je vluchteling wil worden als je voor de grens staat. Algerijnen, die lachen ons gewoon uit in ons gezicht. Jullie Belgen zijn dommeriken, zeggen ze, jullie betalen ons om op ons gat te zitten. Onze ouders zijn naar hier gekomen om te werken. Mijn grootvader heeft 13 uur per dag in de mijn gewerkt. Hij krijgt nu meer pensioen om thuis te zitten dan dat hij ooit geld kreeg om te werken."

Mekki haalt zijn schouders op. "Ieder zijn mening."

Binnen staat ondertussen ongeveer iedereen op de dansvloer dankzij een Zuid-Koreaan met een wereldhit. Meneer Velios danst de sirtaki met de Grieks-Belgische Michelle. Hij dept het zweet van zijn voorhoofd. Hij kijkt heel gelukkig.

Een groep geworden

"Fuck da hier. Ik wil naar huis. Naar België."

Ilyasse, een bonk met een kort lontje en een groot hart is boos. Na een boottocht van twee uur zit de groep op de Prinseneilanden, een autovrije eilandengroep waar Istanbuli's en toeristen rust zoeken, op adem komen na het stof en steen van de stad. Je kan er fietsen huren en ijsjes eten, bij mooi weer wordt er gezonnebaad op een geïmproviseerd strand. Vandaag is het ijzig en grijs.

Er is iets misgelopen bij de indeling van de paardenkoetsjes die toertjes rond het eiland galopperen en Ilyasse heeft de schuld gekregen. We gaan op stap in de Noxx als we terug zijn, zegt iemand in een poging tot troost. "We gaan de Noxx ruïneren!"

Tien minuten later is de bui overgewaaid.

Ilyasse: "Ik heb onderzoek gedaan. Ik heb eens goed rondgekeken tijdens de rit met de paarden en ik zie veel Griekse tekens op de huizen. Volgens mij was dat hier vroeger Grieks."

Dat klopt, zegt meneer Velios, de leraar orthodoxe godsdienst die erbij geroepen wordt. "In 1921, na de oorlog tussen de Grieken en de Turken, zijn de Grieken vertrokken en de Turken gekomen."

Ilyasse: "Ik heb nog onderzoek gedaan. Overal in Istanbul zie ik Arabische opschriften en ik kan die niet lezen en dat kan niet want ik ken het Arabisch schrift vrij goed. Ik begrijp de woorden niet, maar nu weet ik het: het is Turks, maar in Arabisch schrift. Ik vraag mij ook af waarom dit eiland niet gemotoriseerd is. Dat moet ik nog onderzoeken."

Ilyasse vertelt over sultans en over Arabische en Turkse graven, weidt uit over de omvang van het Ottomaanse Rijk. Hij zegt: "Denk voor uzelf, neem nooit zomaar iets aan."

Ezinne: "Ik heb echt al uren naar u geluisterd. Voor deze reis had ik u zelfs nog nooit op school gezien."

Ilyasse: "Ik wilde liever naar Venetië. Maar toen ik hoorde dat het Turkije was, wilde ik wel mee. Turkije is een interessant land."

Özlim: "Istanbul heeft ons echt veranderd. We zijn nu een groep geworden. Als jij spreekt Ilyasse, dan word je helemaal anders dan dat je eruitziet."

Ezinne: "Waarom ga je geen geschiedenis studeren? Jij weet zo veel."

Ilyasse: "Nee joh, het wordt handelswetenschappen voor mij. Ik wil geld verdienen. Veel geld."

Zeg feiten!

"Zouf, da zijn leugens da wa gij zegt, wayoh! Gij slaat geen twee, maar tien hoofdstukken over. Nee? Zweer het dan, wollah."

- "Wollah. Daar. Wat maakt het uit."

"Ge zweert niet zomaar bij de naam van God. Gij begint over het een en daarna hebt ge het over iets helemaal anders."

- "Ge moet op verschillende niveaus tegelijk kunnen discussiëren."

Twee jongens zijn het oneens over de verschillen tussen soennieten en sjiieten, twee stromingen binnen de islam. Een meningsverschil is delicaat in een geloof waarin het woord van God als letterlijk wordt beschouwd, en het gedrag van zijn profeet als perfect. Perfectie is niet vatbaar voor interpretatie. Laat staan voor kritiek.

Via een discussie over corruptie in Marokko ("Met geld ben je daar alles, zonder niks"), over diamantfraude in Antwerpen ("Die joden die dreigen: wij zijn weg, en het gerecht zet direct een stap achteruit"), zin en onzin van een Arabische omwenteling in Marokko ("Geen enkele revolutie is haar moorden waard." "Ah neen? En Vlaanderen dan?") zijn de jongens bij de sjiieten beland. De toon wordt scherper en religieuze verwijzingen vliegen over en weer. "Zeg feiten!"

Twee minuten later: "'t Is geen ruzie hoor. Gewoon een discussie."

Voor Mourad, een vriendelijke kerel met het postuur van de beruchte Nederlands-Marokkaanse kickbokser Badr Hari ("Wij zijn exact even groot, 1m97") staat de islam voor respect en verdraagzaamheid. "Bied uw andere wang aan, zo staat het in de Koran." Sharia4Belgium, daar is hij het niet mee eens. "Maar ik denk dat dat een tegenreactie is op dingen zoals het Vlaams Belang. Misschien dat die mensen niks anders hebben? Het is nergens goed voor, alles wordt al zo gepolariseerd. Ook door de media, trouwens."

Een klasgenote is bevriend met een jongen die ze opeens op tv in Syrië zag opduiken. Vreselijk, vindt hij, "daar worden kinderen aan flarden geschoten. Hoe die gaan terugkomen, volledig getraumatiseerd." En de oorlog in Syrië? "Ze zijn ervan overtuigd zijn dat ze het goede doen, denk ik. Ik weet dat het een rare vergelijking is, maar ik had het daarstraks over werken in Afrika. Waarom zou iemand zich het lot van een Afrikaan aantrekken? Omdat je ervan overtuigd bent dat dat het juiste is om te doen."

Mourad wil sportleraar worden, en volgend jaar bijles geven of helpen bij huiswerk. "Ik heb jaren op een school gezeten waar leerkrachten mijn naam niet konden onthouden en bijlessen 50 euro per uur kostten. Eén buis voor wiskunde en mij werd aangeraden naar het TSO of BSO te zakken. Daarom ben ik naar hier gekomen. Ik moet er een jaar extra voor doen, maar ik studeer wel af in ASO."

Hij is een optimist, zegt hij. "En een doorzetter. Twee kwaliteiten die volgens mij noodzakelijk zijn om te slagen." Mourad lacht, breed. "Het komt allemaal wel goed hè."

KA wint prijs voor filosofie

Het Koninklijk Atheneum Antwerpen krijgt de Prijs Freddy Mortierprijs, vernoemd naar de Gentse hoogleraar ethiek en bedoeld om de plaats die filosofie op een school krijgt te bekronen. Directrice Karin Heremans ziet de prijs als een erkenning voor het harde werk dat de school al jaren stopt in dialoog tussen verschillende overtuigingen en ideeën, en daarbij de confrontatie niet uit de weg gaat. Alles wordt in vraag gesteld, van spijbelen tot seksualiteit. Docent filosofie en niet-confessionele zedenleer Tom Morael begeleidt de leerlingen in het kritisch denken. "Het bewust worden van het maken van persoonlijke keuzes, los van dogma's of religieuze boeken, staat centraal."

De school dient daarbij als een soort van "veilige burcht", zegt Heremans, "waarin leerlingen zich in alle veiligheid kunnen ontplooien. Dat gebeurt tijdens levensbeschouwelijke vakken, filosofie en projecten rond wetenschap, politiek en andere maatschappelijke thema's, maar ook in een diepgravend identiteitsonderzoek en studiereizen naar Parijs, Barcelona, Israël, Palestina en Istanbul."

'U was vandaag zo blij, meneer. Wij zijn blij dat u zo blij was'

'In het hotel draag ik geen hoofddoek. Hier ken ik toch iedereen?'

'Istanbul heeft ons veranderd. We zijn nu een groep geworden'