'Dit avontuur heeft me veranderd'

N-VA-politica en advocate Zuhal Demir, Veroniek, dochter van Vlaams Belang-kopstuk Filip Dewinter en komiek Bert Gabriëls starten hun Terug naar eigen land in het Noord-Iraakse Erbil, een jaar geleden nog in handen van IS. Politicus-met-een-zeer-uitgesproken-mening Jean-Marie Dedecker, flapuit Margriet Hermans en dans- en coachfenomeen Ish Aït Hamou beginnen hun vluchtroute in het Somalische Mogadishu. Ruim twintig dagen leven ze in de voetsporen van de vluchtelingen die als opgejaagd wild België proberen te bereiken.

De helse tocht van doorsnee vluchtelingen hebben de zes inmiddels zo goed als succesvol afgelegd. Niet zonder vallen en opstaan. Vorige week nog bevonden de zes zich uitgerekend in het Turkse Istanbul, niet ver van het Sultanahmet-plein, toen daar bij een zelfmoordaanslag tien Duitsers omkwamen. Gisteren vertoefden Martin en co. in Servië. Tijdens de reis werden ze geconfronteerd met de harde realiteit waarmee vluchtelingen dagelijks te maken krijgen.

Emotionele toestanden

Martin Heylen vergezelt hen op hun tocht, documenteert alles en onderzoekt of zijn reisgezellen na hun barre avontuur nog steeds overtuigd zijn van hun oorspronkelijke mening over ons vluchtelingenbeleid. Zal iedereen zwart-wit blijven denken, wordt alles grijs of is er letterlijk en figuurlijk plaats voor meer kleur?

"Dit avontuur heeft er behoorlijk diep ingehakt. Bij mij alleszins", maakt Heylen duidelijk. "Er zijn momenten geweest dat ik echt kraakte. En ook op mijn medereizigers heeft dit avontuur indruk gemaakt, voor emotionele toestanden gezorgd. Het heeft bij mij ook een soort woede naar boven gebracht die niet strookt bij mijn rustige natuur. Na alles wat ik heb beleefd kan ik alleen maar boos zijn, kwaad worden. Ik ben verontwaardigd om alles wat we hebben gezien en beleefd. Ik had het ingeschat als miserie, maar ik wist echt niet dat men in zulke vreselijke omstandigheden zo onmenselijk kon zijn voor bijvoorbeeld vrouwen en kinderen. Het is barre winter hier, moet je weten. Snijdende wind, sneeuw, noem maar op."

"Terug naar eigen land gaat over mensen die in onmenselijke omstandigheden leven", licht Martin toe. "De BV's maken eerst hun uitgesproken mening duidelijk, zodat je als kijker weet met wie we op stap zijn. Dan, heel belangrijk, moeten ze als mens proberen te beleven en op te gaan in waar ze zijn terechtgekomen. En vervolgens zit je met de confrontatie van gevoelens en gedachten. Maar dit is niet De zevende dag op reis, of zo. Onze hoofdbetrachting is gewoon te tonen wat we beleven en het uit te leggen. Door een zeer directe confrontatie wil ik binnendringen in de leefwereld van mijn reisgenoten."

"We zijn naar uitgesproken oorlogsgebied getrokken in Somalië en Irak. Daarvoor heb ik mijn eigen angst moeten overwinnen, ja. Ik heb een tijd getwijfeld. Je trekt niet zomaar naar een gebied waar de kans bestaat dat je ontvoerd en onthoofd wordt. Maar ik denk dat we mensen gaan laten nadenken. Je krijgt als kijker niet alleen de eigenzinnige meningen te horen van de zes BV's, maar ook mijn mening", zegt Martin.

"Ik observeer mijn gasten ook, zie hoe ze al dan niet veranderen. Eigenlijk is Terug naar eigen land een belevingsdocumentaire. We staan met onze voeten in de modder aan het front, ondergaan de hitte in de kampen, voelen de dreiging van Al Shabab, leren hoe je het bloed moet stelpen als iemand zijn arm er wordt afgeschoten, zien de gevolgen van de IS-terreur. Dat is geen zever.

Als vee behandeld

"Hoe die problemen moeten opgelost worden is dan weer een andere zaak. Daar zijn bij onze gasten zeer interessante gesprekken over gevoerd. Maar het is niet dat we dit met ons zessen wilden of kunnen oplossen. Die ambitie heeft ons programma niet. Wél tonen, beleven, het zelf meemaken. Zelf een kind in je armen geduwd krijgen in de sneeuw. Dat soort dingen."

"Dit avontuur heeft me veranderd", besluit de reportagemaker. "De confrontatie met de kampen die we gepasseerd zijn, de manier waarop vluchtelingen in de Balkanlanden als vee worden doorgesluisd. Het is ronduit misdadig wat ze met die mensen doen. Daar zal ik elke dag van mijn verder leven actief tegen strijden. Neen, ik ben niet pessimistischer geworden. Wel strijdvaardiger. Denk immers niet dat dit ver van ons bed gebeurt. Het gebeurt allemaal vlakbij. En het gaat blijven duren. Daarom moet er een deadline komen. Niet straks. Maar nu. Geen politiek gezever meer, maar échte oplossingen."

Terug naar eigen land, later dit voorjaar op VIER