Dit is Khalifa Haftar, de man die met zijn leger aan de poorten van de Libische hoofdstad Tripoli staat
Als jonge legerofficier hielp Khalifa Haftar, wiens troepen nu de Libische hoofdstad Tripoli belagen, Moammar Khadafi in 1969 via een militaire coup tegen koning Idris aan de macht te komen. Ruim veertig jaar later hielp hij bij de omverwerping van Khadafi. Nu verdenken veel Libiërs hem ervan dat hij de nieuwe Khadafi wil worden.
Haftar maakte onder Khadafi aanvankelijk snel carrière. In 1973 leidde hij een Libische eenheid die in de Jom Kipoer-oorlog aan de kant van Egypte tegen Israël vocht. Die liep uit op een nederlaag voor de Arabische landen, maar dat schaadde Haftars reputatie niet. Minder fortuinlijk was de militaire operatie tegen Tsjaad, waarover Khadafi hem midden jaren tachtig de leiding gaf. Haftar werd samen met honderden manschappen gevangen genomen door de Tsjadiërs, waarna Khadafi, die steeds had ontkend dat er Libische troepen in Tsjaad waren, hem als een baksteen liet vallen.
Dat verraad heeft Haftar de Libische dictator nooit vergeven. Met steun van de Amerikanen, die hem uit krijgsgevangenschap bij de Tsjadiërs wisten te redden, richtte hij een ballingenlegertje op waarmee hij Libië hoopte te bevrijden van Khadafi. Bijna twintig jaar lang woonde hij in Virginia; hij kreeg zelfs de Amerikaanse nationaliteit. Vanuit de VS deed hij enkele mislukte pogingen Khadafi ten val te brengen. Het feit dat hij niet ver van het hoofdkwartier van de CIA in Langley woonde, droeg bij aan het gerucht dat hij in dienst stond van de Amerikaanse geheime dienst.
Arabische lente
Pas toen in 2011 de Arabische Lente oversloeg, zag Haftar zijn kans schoon. Hij keerde terug naar Libië en werd een van de commandanten van de rebellen die Khadafi ten val brachten. Anders dan hij had gehoopt, werd hij niet tot bevelhebber van de Libische strijdkrachten benoemd. Maar achter de schermen bouwde hij een machtsbasis op, daarbij geholpen door de onvrede over de toenemende chaos in het land. In 2014 gaf hij het signaal voor een offensief (‘Operatie Waardigheid’) tegen Ansar al-Sharia, het Libische filiaal van al Qaida dat de macht had gegrepen in Benghazi en een aantal andere steden in het oosten van Libië.
Dat offensief leverde hem veel populariteit op onder de inwoners van Benghazi, die al snel genoeg hadden van de islamitische heethoofden die de macht hadden overgenomen in hun stad. Maar het duurde bijna twee jaar voordat Haftars Libische Nationale Leger de islamistische milities uit het oosten van Libië had verdreven. Ook politiek kreeg Haftar steeds meer macht door zich aan te sluiten bij een rivaliserend parlement en een tegenregering die vanuit de oostelijke stad Tobroek opereren.
Mensenrechtengroeperingen beschuldigen Haftar ervan dat zijn troepen wreedheden begaan en standrechtelijke executies uitvoeren, maar zijn harde optreden tegen islamistische groeperingen – “een kwaadaardige ziekte die zich over de hele Arabische wereld dreigt te verspreiden” – valt wel in de smaak bij zijn buitenlandse sponsors, waaronder de Verenigde Arabische Emiraten, Egypte, Saoedi-Arabië en stiekem ook Frankrijk.
Banden met Rusland
Haftar onderhoudt ook hartelijke banden met Rusland, waar hij – nog in de Sovjetperiode – een militaire opleiding volgde aan de Froenze Academie in Moskou. Hij schijnt nog steeds een aardig woordje Russisch te spreken. Begin 2017 had hij aan boord van het Russische vliegdekschip Admiraal Koeznetsov overleg met de Russen, waarbij Moskou hem grote hoeveelheden wapens zou hebben toegezegd. Die moesten dan wel via andere landen worden geleverd, gezien het wapenembargo van de VN tegen Libië. In ruil daarvoor zou Haftar de Russen een marinebasis hebben aangeboden in Benghazi, maar dat wordt door zowel Moskou als Haftar ontkend.
De Russen hebben hem ook financieel geholpen door het drukken van miljarden aan Libische dinars, zodat Haftars regering de overheidssalarissen kon uitbetalen. In een poging zelf aan inkomstenbronnen te komen, zette Haftar een offensief in waarbij hij de olieterminals van Ras Lanuf en Brega in handen kreeg. Maar het lukte hem niet buiten de Libische nationale oliemaatschappij NOC om afnemers te vinden voor de olie uit zijn gebied.
De afgelopen maanden leek het er even op dat Haftar bereid was met premier Fayez el-Serraj onder hoede van de VN te onderhandelen over nieuwe verkiezingen en het in elkaar schuiven van de twee rivaliserende machtscentra. Maar tegelijk begon hij een grootscheeps offensief om ook de rest van het land in handen te krijgen, met als gevolg dat zijn troepen nu voor de poorten van Tripoli staan.
Haftar heeft iedereen tegen zich in het harnas gejaagd
Veldmaarschalk Khalifa Haftar lijkt met zijn mars op Tripoli zijn eigen glazen te hebben ingegooid. De toenadering die hij de afgelopen maanden had gezocht – en gevonden – met milities in door de Libische regering gecontroleerd gebied is in één klap ongedaan gemaakt. Een mogelijk politiek akkoord lijkt opeens van de baan.