Revolutionaire gentherapie weer wat dichterbij

Een team van Chinese onderzoekers zal als eerste in de wereld de revolutionaire CRISPR-Cas9-technologie toepassen op mensen. Dat kondigden ze aan in het wetenschappelijke tijdschrift Nature. Volgende maand starten ze met de eerste klinische tests bij longkankerpatiënten bij wie andere behandelingen niet meer werken. "De gen-editing-techniek is een fenomenale methode om wijzigingen aan te brengen in het DNA", zegt geneticus Jean-Jacques Cassiman (KU Leuven). "Het is een gerichte methode die in internationaal onderzoek al veel successen boekte."

Het Chinese team onder leiding van oncoloog Lu You zal immuuncellen, ook wel T-cellen genoemd, uit het bloed van de patiënten halen. Via de CRISPR-Cas9-technologie zullen ze vervolgens één gen in die cellen uitschakelen. Als ze de genetisch gemodificeerde cellen opnieuw in de patiënt injecteren, zullen die een aanval op de kanker lanceren.

Efficiënt

De techniek lijkt op de bestaande immuuntherapieën met antilichamen, maar omdat het DNA hier rechtstreeks wordt aangepast, is de kans op succes groter. "Bij de techniek met antilichamen weten we nooit zeker of de behandeling effectief zal zijn", zegt Lore Decoster, oncoloog aan het UZ Brussel. "Bij ongeveer 30 procent van de patiënten werkt de immuuntherapie, maar we weten niet waarom ze soms wel en soms niet werkt. Deze nieuwe behandeling kan een hogere efficiëntie hebben, omdat ze rechtstreeks de genen aanpakt."

Dat is goed nieuws voor patiënten die uitbehandeld zijn en niet meer geholpen kunnen worden met chemotherapie of andere behandelingen. Toch blijft het DNA van mensen veranderen erg controversieel. "In dit geval is het wel een minder ingrijpende manier om DNA aan te passen", zegt moleculair bioloog Jan Cools van het Vlaams Instituut voor Biotechnologie. "Het is een zeer gerichte techniek waarbij één gen met 100 procent zekerheid wordt uitgeschakeld."

De techniek verandert het DNA dus erg beperkt: één gen wordt uitgeschakeld, zonder erfelijke informatie aan te passen. Bovendien gebeurt dat buiten het lichaam. Toch waarschuwen expert dat je bij een aanpassing van het DNA nooit volledig zeker bent wat de effecten zullen zijn. En dus bestaat er een risico dat de gen-aanpassing tot andere veranderingen in het DNA kan leiden en zo nieuwe ziektes kan doen ontstaan.

Omdat de onderzoekers ingrijpen in het DNA van mensen, hadden ze de toestemming nodig van een ethische commissie. Die kregen ze begin deze maand na een lang onderhandelingsproces. Ook Amerikaanse onderzoekers staan op het punt te experimenteren met de techniek. Ze kregen al groen licht van het National Institute of Health, maar wachten nog op het fiat van hun universiteitsbestuur en de Food and Drug Administration om klinische tests te doen.

Geen controle

De omstandigheden lijken gunstig, maar succes is allerminst gegarandeerd. "Bij de bestaande therapie met antilichamen kan de onderzoeker de dosis beter controleren", zegt Cools. "Als er neveneffecten optreden, kan hij stoppen met injecteren." Dat is anders bij de nieuwe behandeling, waarbij de genetisch aangepaste cellen eenmalig in het lichaam worden geïnjecteerd. Daarna heeft de onderzoeker er geen controle meer over. Dat betekent dat de cellen behalve de kankercellen ook de gezonde cellen kunnen aanvallen.

"Het is mogelijk dat er een overmatige immuunrespons ontstaat", zegt oncoloog Decoster. "Het gen is er niet meer en dus kan het de aanvallen op de gezonde cellen niet meer tegenhouden. Er kunnen irritaties ontstaan, bijvoorbeeld in de schildklier of in de darm, met diarree tot gevolg."

Het is dus nog afwachten of de nieuwe behandeling zal aanslaan en of er neveneffecten zullen optreden. Toch spreken experts unaniem over een veelbelovend onderzoek, dat wetenschappers veel zal leren.