'Ik wil nostalgie overstijgen'

Ook al is hij hier inmiddels kind aan huis, met de sleutel van het Huis van Alijn blijft Jasper Rigole worstelen. "Het slot wringt. Je moet telkens moeite doen om binnen te geraken."

Schouder tegen de deur, een schatkamer gaat open. "Dit is het."

De kapel van het Gentse stadsmuseum is met filmspoelen en cassettes gevuld. Meer dan duizend in totaal, in alle kleuren, vormen en maten. Het is Rigoles levenswerk: The International Institute for The Conservation, Archiving and Distribution of Other people's Memories, kortweg IICADOM. Daarin verzamelt, bewaart en rangschikt Rigole herinneringen. Hij hanteert een heel eigen methode, haarfijn en onnavolgbaar.

De spoelen liggen op metalen rekken, met erboven een houten blad. In het blad maken televisieschermen de inhoud zichtbaar: home movies opgedeeld in formele en thematische archetypes. Reizen (62,5 procent), familie (18 procent), sport (3,2 procent), werk/school (1,8 procent).

"Ik noem het verweesde herinneringen", zegt Rigole. "Historisch zijn deze documenten niet zo belangrijk. De waarde is louter emotioneel. Ooit waren ze voor de mensen die ze hebben gemaakt van groot belang, nu worden ze zomaar te grabbel gegooid. Je kunt ze als vreemde voor een prijsje kopen. Triest. Het betekent dat niemand meer in die herinneringen geïnteresseerd is."

Rigole vindt de filmpjes op rommelmarkten en in verkoopzalen. Het Brusselse Vossenplein is zijn grootste bron. "Maar het is niet zo dat ik er de afgelopen tien jaar - want zo lang ben ik er al mee bezig - elke dag naartoe ben geweest. Af en toe passeer ik eens, ik vertrek nooit met lege handen."

Eenzame oude man

In 2012, een jaar voor hij de Young Belgian Art Prize won, botste Rigole op het dagboek van een onbekende man. Elke avond schreef die een stukje aan 'Mon petit poulet'. Rigole las over bekeken televisieprogramma's, ingenomen pillen, de groei van groenten in de tuin. Tot bleek dat de man weduwnaar was, son petit poulet al jaren dood.

"Een vreemd document", zegt Rigole. "Heel intiem, maar ik heb het gekocht van een opkoper die na de dood van de eenzame oude man de hele inboedel in een vuilniszak had gestoken en op een rommelmarkt had uitgestrooid. Er lagen nog onbetaalde facturen bij. Pijnlijk om te zien."

Is de kunstenaar een voyeur? "Voor mij is het belangrijk dat het allemaal anonieme bronnen zijn. Ik weet nooit over wie het gaat. Veel meer dan een jaartal staat er meestal niet op zo'n agenda of 8mm-bobijn. Of zoals deze (neemt een spoel uit het ICCADOM en leest het etiket voor): 'de laatste opname van ma, enkele weken voor haar overlijden'. Dat triggert mijn verbeelding. Het brengt associaties op gang. Soms krijg ik filmpjes van vrienden of familie, maar die bekijk ik niet."

Filmt de kunstenaar zelf? "Ja, maar ik heb er nog nooit iets mee gedaan. Ik behandel mijn eigen filmpjes wel op een gelijkaardige manier, maar ze steken er voorlopig gewoon tussen."

Wat zegt dat over de kunstenaar? "(lacht) Het moet voor alle duidelijkheid een speels project blijven. Het mag niet te serieus worden. Er moet een soort ironie in zitten, tongue in cheek."

Ook de nostalgie wil Rigole overstijgen. Anders dan het museum waarin hij de komende maanden als artist in residence - "archivaris in residentie" noemt hij het zelf - te werk gaat.

"We gebruiken hetzelfde bronnenmateriaal, maar gaan er op een andere manier mee om. Alle objecten in het museum zijn interessant, maar ik wil een stap verder gaan. Ik wil het hergebruiken, er een nieuwe waarde aan toekennen. De beelden roepen onvermijdelijk nostalgie op, maar dat wil ik overstijgen. Mijn doel is om het te betrekken op hoe we vandaag met beelden omgaan. Met verzamelen en herinneren. Zal er binnen dertig jaar een kunstenaar door onze Facebook-profielen scrollen, op zoek naar herinneringen aan 2016?"

Vertekend beeld

Over de binnenkoer vol krijsende kinderen stappen we naar het aanpalende museumgebouw. Rigole heeft het over intertekstualiteit, Roland Barthes, avant-gardefilm. "Maar ook voor kinderen zou de expo toegankelijk moeten zijn. De beelden staan op zich. En voor de oudere bezoekers liggen er nog enkele lagen onder."

Op de eerste verdieping stelt hij een installatie in drie delen tentoon. Ze focust op de beeldtaal van de home movie.

Deel 1 is zijn compilatiefilm Paradise Recollected uit 2008. Rigole: "Een ironische pseudodocumentaire met boven de beelden een BBC-achtige commentaarstem die een tekst over 'het land van Cocagne' voorleest, een middeleeuwse voorstelling van het aards paradijs. Ik kwam tot de vaststelling dat in de meeste van de homemovies niet de werkelijkheid centraal stond, maar wel een verlangen. Mensen filmen enkel wanneer ze op reis zijn, als de zon schijnt, de tafel rijkelijk is gedekt, ze niet moeten werken... Dat geeft een vertekend beeld. Ik bekijk Paradise Recollected dan ook als een reflectie op de geschiedenis van onze verveling."

Deel 2 heet Attraction: gestut door boeken toont een 8mm-projector beelden van mensen in pretparken, op de kermis, in de cinema. Rigole: "Met deze projector is alles begonnen. Toen ik achttien was, zag ik hem in een magazijn met afgedankte spullen. Het mechanische van de machine, de draaiende beweging: het trok me aan. Ik kocht hem en ben daarna niet meer gestopt met verzamelen. De hare krishna-boeken die eronder liggen heb ik trouwens diezelfde dag gekocht. Daarmee heb ik later niets gedaan, maar het had dus helemaal anders kunnen lopen."

Deel 3 is Temps Mort. Rigole: "Als de pellicule na hun vakantie nog niet helemaal vol was, filmden de mensen snel wat banale taferelen zodat ze het rolletje konden laten ontwikkelen. Hun tuin, de huisdieren, iemand die de was ophangt. Herkenbare, dagelijkse dingen die anders nooit gefilmd worden maar wel interessant zijn. Ik heb een compilatie gemaakt en de projector gesynchroniseerd met een platenspeler, waarop een vinylplaat met natuurgeluiden ligt. De spanning tussen beeld en geluid boeit me."

De drie kamers geven een overzicht van Rigoles artistieke ontwikkeling. Vorm en uitwerking zijn telkens anders, steeds verder ontrafeld: van film naar geheel van apparaten. Hij merkt zelf ook dat hij met de jaren telkens een stap terug heeft gezet. Een bewuste deconstructie, bedoeld om mechanismes bloot te leggen. "Zeker voor de jonge toeschouwers. Voor de iPod-generatie zijn 8mm-projectoren bijna exotisch: ze maken lawaai, zijn groot, worden warm. Met die oude media wil ik een nieuwe wereld bouwen."

Willekeurige stukjes

Bij een koffie in de Alijn-kroeg vertelt Rigole dat zijn werk steeds persoonlijker wordt. Recent schreef hij een boekje over 81 dingen waarvan ik dacht dat ik ze vergeten was, zijn vorige expo. Daarin lees je onder meer: "Ik hou van het idee van een traject. Vaak komen er dingen op mijn weg waarvan ik pas te weten kom dat ik ze zocht nadat ik ze gevonden heb. Vaak leidt het ene rechtstreeks tot het andere, zonder dat er onmiddellijk een oorzakelijk verband aangetoond kan worden. Zo komen dingen bijeen die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben maar waarvan het toch overduidelijk is dat ze met elkaar verwant zijn. Dat is de paradoxale kwaliteit van de gevonden stukjes: er is altijd het potentieel dat ze in elkaar vallen. Twee volledig willekeurige stukjes, op verschillende plaatsen gevonden, die in elkaar zouden passen. Misschien kan ik ooit genoeg stukjes bijeenrapen, waardoor alles samen opnieuw een volledige puzzel vormt."

Rigole kijkt al bijna twintig jaar naar andermans herinneringen. Wat heeft het hem geleerd?

"Dat mijn eigen geheugen een ramp is. Een grap, maar het klopt wel. Mijn eigen kindertijd herinner ik me vooral door foto's en de verhalen die rond die foto's gereconstrueerd werden. Het moment zelf is weg. (lachje) De promotor van mijn eindwerk was psychoanalyticus: aan mij had hij een vette kluif."

Homeless Movies loopt nog tot 15 januari 2017 in het Huis van Alijn. www.iicadom.org