Pohlmann&Calvo
Joachim Pohlmann is woordvoerder van Bart De Wever en schrijver. Zijn wisselcolumn met Kristof Calvo (Groen) verschijnt op vrijdag.
Ik heb een theorie dat je op de Engelstalige Wikipedia nooit verder dan 5 clicks van Adolf Hitler verwijderd bent. Zo'n beetje als de 'six degrees of separation'-stelling dat iedereen op deze aardbol via zes tussenpersonen met elkaar verbonden kan worden.
Al vernam ik onlangs dat die wetenschap zo oud is als de straatstenen. Of toch zo oud als Wikipedia. Van de illusie dat ik ook maar één originele gedachte heb, mag klaarblijkelijk geen enkele spaander heel blijven. Maar daar wil ik het niet over hebben.
Mijn punt is dat je online snel aan de poorten van het Derde Rijk bent aanbeland. Godwin leerde de internauten dat naarmate een discussie langer duurt, de kans op een vergelijking met de nazi's neigt naar 1. Leo Strauss noemde dat fenomeen 40 jaar daarvoor de reductio ad Hitlerum.
Als een mening de nazi's kan worden toegeschreven, is deze automatisch weerlegd, luidt de drogredenering. Het is een sofisme dat het volstrekt immorele karakter van het naziregime gelijkstelt met wie of wat men wil veroordelen om deze in een klap monddood te maken.
Als je dat met een banaal voorbeeld concretiseert, blijkt hoe absurd die argumentatie wel niet is: 'Vegetariërs zijn verwerpelijk want Hitler at ook geen vlees.' Sinds Godwin zijn wet formuleerde, werd het ook een zwaktebod: wie het 'dat deden de nazi's ook'-argument aanhaalt, verliest.
Maar - en ik weet dat dit vermoeiend wordt - daar wil ik het niet over hebben. Waar ik het over wil hebben, is de reductio ad reductio ad Hitlerum. Het verschijnsel waarbij we een argument niet meer serieus nemen omdat de vergelijking met het Derde Rijk valt, hoewel het argument steek houdt.
Dat ondervond Boris Johnson enkele weken geleden toen hij het Europese project in haast één adem vernoemde met Hitler. Het hoongelach dat opsteeg vanuit de continentale Capitolen droeg over de golven van de Noordzee naar het perfide Albion.
De helmboswuivende heraut van het brexit-kamp werd onmiddellijk uitgekreten voor Trump-karikatuur. Een clown en een onverbeterlijke provocateur die om het even welke nonsens uitbraakt om aandacht te krijgen. De opinie van Johnson werd eenvoudig herleid tot "de EU wil een superstaat, net als Hitler" en geridiculiseerd.
Nu is het trekken van historische parallellen altijd tricky business, zeker als je ze ergens rond de jaren 30 van de vorige eeuw situeert. Wie weet wat ik me allemaal op de hals haal. Johnson zei evenwel iets anders dan hem in de mond werd gelegd.
Met name dat pogingen om een Europese eenheid te creëren in tragedies zijn geëindigd. En dat het fundamentele probleem de ontbrekende loyaliteit aan het ideaal 'Europa' is. Wat dat laatste betrof, had hij allerminst ongelijk.
Al heeft de EU alle uiterlijke kenmerken van een democratie - een parlement, een soortement regering en allerlei rechterlijke organen - dat maakt het nog geen democratie. Daarvoor is een gemeenschap nodig van burgers die zichzelf zien als een politieke eenheid en zich identificeren met die eenheid.
Een volk dus. En dat is er niet. Misschien zal er ooit een Europese publieke ruimte zijn, met pan-Europese media en een dito debat en opinievorming. Vooralsnog is de EU echter een staat zonder volk. En dat geeft legitimiteitsproblemen.
Johnson haalde het absolute kwaad aan, verloor daardoor het debat op vormvereisten, en zijn uitspraak kon worden genegeerd. Het inroepen van een drogredenering is zo zelf een drogredenering geworden. En dat lijkt me iets dat de nazi's zouden doen.