10 lessen die Serge Gainsbourg ons leren kan

Dat het ongewoon was, merkt Britse schrijfster Sylvie Simmons op. "Ik woonde in Frankrijk toen Serge Gainsbourg stierf en stond paf van de stortvloed aan collectieve tranen. Het voelde alsof er een staatshoofd overleden was, op elke radio- en tv-zender was hij te horen of te zien. In die tijd had ik nog die ingebakken Britse attitude - wij voelden dezelfde minachting tegenover Franse muziek als zij tegenover de Britse keuken. Toen een vriend mij een stapeltje lp's leende, was ik een bekeerling."

Tien jaar na zijn dood bracht Simmons A Fistful of Gitanes uit, een biografie die leest als een schatkist vol Gainsbourg-verhalen. In de Nederlandstalige vertaling mocht Guuz Hoogaerts het voor- en nawoord neerpennen. Ook is hij samensteller van de compilatie-cd Gainsnord, met gainsbourgiaanse bijdrages van onder andere Tom Barman, Sioen en Suarez. Samen met deze kenner graven we alle moois weer voor u op.

Les 1: maak van je zwakte je sterkte

Op 2 april 1928 wordt Lucien Ginsburg geboren in een arm, joods gezin. Iedereen noemt hem Lulu. "Een kappersnaam", oordeelt hij zelf, dus bedenkt hij een cooler klinkend pseudoniem.

Met zijn karakterneus, wallige ogen en flaporen is Serge geen adonis. "Lelijkheid is in zekere zin superieur aan schoonheid, want het blijft langer", zei Gainsbourg daar ooit zelf over. Nochtans loopt hij aanvankelijk over van de complexen. In die mate dat geen enkele vrouw hem in het begin van zijn carrière naakt zou hebben gezien.

"Eind jaren 50 ging Gainsbourg op tournee met Jacques Brel", vertelt Guuz Hoogaerts. "In die tijd was hij al een ster, al kampte hij met podiumvrees. Brel nam elke avond een andere vrouw mee naar zijn hotel. Gainsbourg niet. Hij zweette zich een ongeluk op het podium en worstelde om de aandacht van het lied vast te houden. Maar hij zag hoe Brel vrouwen versierde en als een kameleon nam hij die eigenschappen over. Dat gedrag perfectioneerde hij later tot in de puntjes. Naar de buitenwereld straalde hij zo'n zelfzekere air uit, onder het mom: 'Als je volhoudt dat je wél de moeite waard bent, dan gaan andere mensen dat ook zo zien.'"

Les 2: laat de wraak zoet zijn

Al sinds zijn pubertijd heeft Gainsbourg een zekere fascinatie voor betaalde seks. Op zijn zeventiende gaat hij in de Parijse buurt Barbès op zoek naar een prostituee die van hem een man wil maken. Omdat hij er piepjong uitziet en er nog geen baardgroei in zicht is, lachen de meisjes van plezier hem uit. Decennia later zal hij prachtvrouwen als Brigitte Bardot en Jane Birkin aan de haak slaan.

Hoogaerts: "Gainsbourg was de uitvinder van de je ne sais quoi. Hij was belezen, kunstzinnig, wat onhandig en had een vlijmscherpe tong." Gooi dat samen met zijn kamervullende charme, gevoel voor humor, diepe mannelijke stem en je krijgt een benevelende cocktail die menig vrouwelijk schoon weke knietjes bezorgde. "Met Birkin had hij een rampzalige eerste date en toch kreeg hij het voor mekaar. Hoe hij het deed, dat blijft mij fascineren."

Les 3: laat je inspireren

door een muze

Gainsbourg is pas echt verliefd als hij de fladderende buikvlinders kan vertalen in zijn muziek. Neem gerust 'Initials BB' en 'Jane Birkin' ter illustratie. Of het door de paus verbannen 'Je t'aime... moi non plus'.

Hoogaerts: "Toch waren het geen serenades. De songs die hij voor vrouwen schreef, waren vooral projecties van zijn fantasieën over hen. Hij zag Birkin op een zekere manier en bezong dat ook zo op de plaat Histoire de Melody Nelson. Toen hij viel voor Bambou (met wie hij huwde en jarenlang samenleefde nadat Jane hem verliet; MJ) wist hij te vertellen dat haar achtergrond een deel van de aantrekking was. Zij stamde af van een nazigeneraal en hij vond dat zo spannend dat hij daarmee ging koketteren."

Niet voor niks liet Gainsbourg ooit optekenen: "We vallen voor vrouwen om wie ze niet zijn en verlaten ze om wie ze wel zijn."

Les 4: durf te provoceren

Of hij nu tijdens een tv-show een bankbiljet verbrandt, tegen Whitney Houston zegt dat hij wil neuken of een incestueus liefdesduet zingt met zijn dertienjarige dochter Charlotte, controverse lonkt bij Gainsbourg altijd achter het hoekje.

"Hij wist heel goed wat hij aan het doen was", beseft de popjournalist. "Die relletjes waren een bevestiging van zijn bestaan. Serge redeneerde: 'Als er over je geschreven wordt, dan besta je.' Op het einde tartte zijn gedrag alle grenzen, maar in het begin had het iets idealistisch. Zoals in de jaren 70 met Aux armes et caetera, toen hij het Franse volkslied 'La Marseillaise' in reggaeversie bracht, met een volledig zwarte band. Dat viel niet lekker bij de Fransen. Ook 'Rock Around the Bunker', waarin hij het nazistisch Duitsland en de Tweede Wereldoorlog bezong, was één grote provocatie."

Les 5: weg met 'seks, drugs &

rock-'n-roll'

Optreden doet Gainsbourg het liefst met een glas sterkedrank binnen grijpafstand en een Gitanes-sigaret bengelend tussen zijn lippen.

"Toch was hij geen archetype van de zuipende, rokende, vrouwenverslijtende rock-'n-rollster", beweert Hoogaerts. "Oké, naar het einde toe dronk hij zichzelf graag laveloos, maar Serge was geen junk. Buiten de schijnwerpers leidde hij zelfs een huiselijk leventje.

"Zeker in de tijd van zijn relatie met Birkin stonden zijn uitspattingen op een laag pitje. Haar familie was upperclass en door de brave huisvader uit te hangen, hoopte Serge bij hen op een goed blaadje te staan. De twee bezegelden hun liefde snel met een dochter en hij ontfermde zich over Kate (Barry, dochter uit haar vorige huwelijk; MJ). Vooral in die goede tijden had hij zijn gekte onder controle."

Birkin zet dan wel na twaalf jaar een punt achter de relatie, toch blijven hun levens met elkaar verweven. Gainsbourg schrijft nog altijd haar liedjes en zij komt vaak bij hem over de vloer en blijft voor hem zorgen.

Les 6: wees geen allemansvriend

Nee, vrienden maken lijkt niet de grootste bezorgdheid van Serge Gainsbourg. Wanneer hij een avond doorbrengt in het gezelschap van Rolling Stone Mick Jagger, geeft hij hem op een haar na een muilpeer. Wel kan hij het goed vinden met onder meerJerry Lee Lewis, Jacques Dutronc en Screamin' Jay Hawkins. Het liefst wil Serge warme muzikale samenwerkingen en toogfilosoferen met drinkebroers. Hoogaerts: "En als hij de weg naar huis niet meer vond, dan had hij vriendschappen gesmeed met politieagenten die hem thuis afzetten na een nachtje doorzakken."

Zijn meest bizarre vriend in die tijd is de Spaanse kunstschilder Salvador Dalí, met wie hij zijn liefde voor bordelen en pornografie deelt. "Dalí hing de bohemien uit en dat vond Serge wel leuk om te aanschouwen. Zo ook zijn gekheid, wat bij Gainsbourg toch een pak minder was. Als ze samen waren, keken ze vooral erotische films."

Les 7: leef in stijl

Serge is een estheet pur sang. In het huis van Dalí ziet hij een laag bad, waar de kunstenaar een zijden laken in plaatst alvorens het warme water te laten lopen. Het toppunt van elegantie, oordeelde Gainsbourg, dus koopt hij een soortgelijke badkuip en wast hij zich voortaan als een ware koning.

"Gainsbourg had oog voor vormgeving en stijl", zegt Hoogaerts. "Een van die geweldige verhalen is hoe hij een Rolls-Royce Silver Ghost kocht terwijl hij niet eens een rijbewijs had. Ook hield hij een fotoverzameling bij van Marilyn Monroe. Hij was begeesterd door haar verschijning, vooral omdat zij zo vroeg was gestorven zodat het genadeloze verval nooit kon toeslaan."

Voorts herkende je de Gainsbourg-look van mijlenver. "Het ongeschoren baardje, de colberts, jeansbroeken en Repetto-schoenen."

Les 8: blijf rotsvast in je talenten geloven

"Ik kan onmogelijk iets middelmatigs afleveren", is een uitspraak van Gainsbourg. Desondanks verandert niet alles wat hij aanraakt in goud.

"Enkel 'Je t'aime... moi non plus' was een hit", weet de kenner. "In de jaren 70 bracht hij een aantal baanbrekende albums uit, zoals Vu de l'extérieur en Histoire de Melody Nelson. Die trillen vandaag nog na en dat we over hem blijven praten, is daar het beste bewijs van. Hier en daar was hij muzikaal zijn tijd vooruit, al maakte hij ook wel suffe rockplaten. Serge was nooit zo hip als pakweg Jack White. Pas na zijn dood werd hij omarmd door Beck, Air, et cetera."

Gainsbourg bezit die muzikale genialiteit om kettingrokend en drankorgelend aan een moordtempo briljante teksten te schrijven, melodieën te produceren en schaamteloos te flirten met alle muzikale genres.

Les 9: commercieel is oké

Gainsbourg is ook de man achter tijdloze parels. Hij schrijft ze overwegend voor jonge Françaises die op dartelende wijs hun weg naar de top zingen. Zo is er het Songfestivalwinnende 'Poupée de cire, poupée de son', voor France Gall. "Die tekst is volkomen waanzinnig, alsof hij dat lied schreef tijdens een lsd-trip."

Hij componeert ook liedjes voor Vanessa Paradis, Marianne Faithfull, Catherine Deneuve, Françoise Hardy, Anna Karina, Nana Mouskouri, Zizi Jeanmaire en ga zo maar door. "Iedereen scoorde hits met zijn songs, behalve hijzelf."

Les 10: altijd cool blijven

Op 2 maart 1991 laat een hartaanval de muzikant in zijn slaap zijn laatste zucht uitblazen. Maar wanneer hij in mei 73 zijn eerste hartaanval krijgt, doet zelfs dat Gainsbourgs eeuwige cool niet wankelen. Integendeel, de zanger organiseert een persconferentie aan zijn ziekenhuisbed om te verkondigen dat hij naar hartenlust zal blijven roken en drinken.

"De man was één grote controverse", besluit Hoogaerts. "Hij kon ongelooflijk charmant zijn, maar ook onuitstaanbaar. Veeg alle controverses, tegenstellingen en onverwachte sprongen bij elkaar en je krijgt een man die op velen een onweerstaanbare indruk naliet. Toch moest hij eerst doodgaan om in Frankrijk te worden beschouwd als een van de grootste kunstenaars."

De dag van zijn overlijden prijst de Franse president François Mitterrand het enfant terrible de hemel in. "Serge Gainsbourg was onze Baudelaire, onze Apollinaire. Hij verhief popsongs tot kunstvorm."