'We mogen niet meegaan in plat populisme'
In een week waarin Wilders en Le Pen het einde van Europa aankondigden, ergerde eurocommissaris Neelie Kroes zich mateloos aan het populisme van haar eigen liberale partijgenoten. De Nederlandse powerlady roept op om het Europese vooruitgangsdenken niet los te laten. 'Wie zegt dat we dit Europa moeten terugdraaien, maakt een essentiële fout.'
In de gang van het Berlaymontgebouw treedt Neelie Kroes ons tegemoet in jeans en vlotte blouse. "Sorry, ik zie er vandaag een beetje casual uit". De eurocommissaris komt net van een gespreksochtend over onlineveiligheid met leerlingen van het Koninklijk Atheneum van Koekelberg. Een thema waarover ze ons dadelijk met plezier te woord zal staan. Maar eerst moet haar iets van het hart. Iets waaraan ze zich deze week bijzonder heeft geërgerd: de uithalen van enkele Nederlandse VVD-partijgenoten naar Guy Verhofstadt.
VVD-Kamerlid Mark Verheijen verklaarde vorige zaterdag op de Nederlandse radio dat Verhofstadt met zijn Europese federalisme gevaarlijker is voor het draagvlak van Europa dan populisten als Geert Wilders en Marine Le Pen. VVD-eminence grise Frits Bolkestein voegde er bij Pauw & Witteman aan toe dat Verhofstadts voluntarisme hetzelfde is als "blaffen tegen de maan".
Kroes zegt dat haar partijgenoten zich bezondigden aan plat populisme: "Iedereen heeft wel eens een ongelukkige dag, maar die uitspraken van Verheijen vond ik wel een absolute misser. Goed: hij heeft achteraf zijn excuses aangeboden, maar de kras is natuurlijk wel gemaakt."
"We hebben het hier over Guy Verhofstadt: een politicus met een enorme staat van dienst. Guy heeft een track record die Vermeijen waarschijnlijk nooit zal realiseren. Ook de uitspraken van Bolkestein vond ik bijzonder ongelukkig. In dit soort debatten is het belangrijk dat je tot de kern van het probleem tracht te komen, niet dat je keihard op de man speelt. Zo breng je iets in beweging waarmee de inhoudelijke discussie niet gediend is. Iedereen mag zijn eigen appreciatie hebben over Guy Verhofstadt, maar wat er vorige week over hem werd gezegd, kan echt niet."
Is het kwaad niet geschied? Kan Verhofstadt namens de liberale fractie nu nog wel kandidaat-voorzitter zijn van de Europese Commissie?
"Mijn antwoord daarop is voluit 'ja'. Hij heeft alle kansen om Commissievoorzitter te worden en hij zal daarin gesteund worden door de VVD."
Heeft de strategie van Verheijen en Bolkestein niet eerder te maken met de Nederlandse politiek? De VVD vreest volgend jaar een electorale pandoering van Wilders' PVV te krijgen en wil vooral niet te pro-Europees overkomen, want dat zou niet goed liggen bij de publieke opinie.
"Ja maar, als we zo aan politiek beginnen te doen, bezondigen we ons aan hetzelfde populisme waaraan Wilders zich keer op keer schuldig maakt. Nogmaals: we moeten het over de inhoud hebben en concrete beslissingen nemen waar Europa beter van wordt. En dat is nu net waarin iemand als Guy Verhofstadt in uitblinkt.
"Toen de bankencrisis uitbrak, heeft hij er samen met andere liberale leiders als Mark Rutte voor gezorgd dat er een reddingsplan voor de banken kwam, een stabiliteitspact, controlemechanismen en het idee van de bankenunie. Als iemand zich daar in het parlement voor ingespannen heeft, was het Guy Verhofstadt wel. Hij weet waarover hij praat. En wat ook zeer belangrijk is: hij is een van de meest zichtbare en uitgesproken parlementariërs, die Europese onderwerpen op een duidelijke manier onder woorden kan brengen.
"Het is op die manier dat we er als Nederlandse én Europese liberalen voor kunnen zorgen dat we bij de verkiezingen van 2014 minstens even groot blijven. Je moet absoluut niet de populistische toer opgaan, want dan verlaag je jezelf tot de tactiek van bepaalde politici. Dat is precies want ik vorige week dacht toen ik Verheijen op de radio hoorde. 'Tsjonge, dat is toch beneden je niveau', was mijn eerste reactie. 'Doe zulke uitspraken thuis als je aan de borrel zit met je vrouw of met je hond. Maar toch niet op de radio en zeker niet op deze manier.'"
Anti-Europese rechts-radicalen kwamen in Wenen bijeen om een eigen fractie in het Europees parlement te vormen. Onder meer Front National, Lega Nord, Wilders' PVV en het Vlaams Belang proberen front te vormen. Maakt u zich daarover zorgen?
"Ik maak me vooral zorgen over het feit dat het Europese debat momenteel niet over de inhoud en de feiten gaat, maar over makkelijk populisme, polarisering en aannames die niet zijn onderbouwd. Of over makkelijke slogans, zonder dat ze echt concreet worden gemaakt. Die partijen hebben het allemaal over 'minder Europa', zonder dat ze precies uitleggen waar Europa zich dan moet terugtrekken en wat de gevolgen daarvan zullen zijn.
"Tegelijk is dit natuurlijk een democratisch proces. Als partijen samenwerken, dan is dat onderdeel van het spel. Europa is niet af en kan altijd beter. Daarover moet je met elkaar een goed inhoudelijk en begrijpelijk gesprek kunnen voeren. De kiezer moet goed worden geïnformeerd en daarop zijn of haar keuze kunnen baseren.
"Er zijn voorbeelden genoeg van waarom Europa er wél toe doet en wat dat voor de burger, het bedrijfsleven, de economie en de samenleving betekent. Daarover moet het debat gaan."
Een persoonlijke vraag: volgend jaar zijn er verkiezingen en komt er een nieuwe Europese Commissie. Wat zijn uw toekomstplannen?
"Laat me daarop antwoorden met een anekdote over mijn vijfjarige kleindochter die in San Francisco woont. Elke week skypen we op zondagnamiddag. Tijdens een van onze gesprekken vroeg ze me plots: 'Néné - want zo noemt ze me - hoe oud ben jij eigenlijk?' Ik zei in eer en geweten: 'Ik ben tweeënzeventig liefje.' Waarop zij antwoordde: 'Tweeënzeventig?! En jij leeft nog steeds!'.
"Om op uw vraag te antwoorden: "Ik moet even nadenken over wat ik nog zou willen doen. Maar ik ben nog een jaar eurocommissaris en ben vast van plan om tot de laatste dag zo veel mogelijk garen van de klos te krijgen. En een van de grootste vragen die me bezighoudt, is de werkloosheid binnen de Europese Unie en dan vooral de jeugdwerkloosheid. Die is echt onaanvaardbaar. We riskeren een verloren generatie te creëren.
"Als EU-commissaris voor Digitale Agenda wil ik daar absoluut iets aan doen. Het interessante van de digitale ontwikkeling is dat er honderdduizenden nieuwe banen gecreëerd worden. Voor twee oude jobs die we verliezen komen er vijf nieuwe ICT-banen bij. Het probleem is dat de vraag van de industrie hoger ligt dan het aanbod en daardoor dreigen die bedrijven naar andere continenten te verhuizen. Tegen 2015 zullen we een miljoen vacante ICT-vacatures hebben die niet ingevuld raken.
"Ik werk aan een groot samenwerkingsverband tussen de Europese Commissie en het bedrijfsleven, waardoor ICT'ers precies weten welke de noden van de arbeidsmarkt zijn. Zo kunnen we een belangrijk deel van het Europese jobprobleem oplossen. Onderschat de kansen die daar liggen niet. De jongste twee jaar zijn er door app-ontwikkelaars 800.000 banen gecreëerd. Daarvoor heb je geen enorme kredieten nodig; dat zijn mensen die in hun garage of slaapkamer beginnen en dan groeien."
Is het probleem ook niet dat Europa in tegenstelling tot de Verenigde Staten en Azië aan een soort vooruitgangspessimisme lijdt, waardoor investeringen in nieuwe technologieën te weinig worden aangemoedigd?
"Dat denk ik niet. Qua vooruitgangsoptimisme is Europa een bijzonder sterk historisch voorbeeld. Ik ben een kind van de Tweede Wereldoorlog en groeide op in Rotterdam: een stad die helemaal plat was gebombardeerd. Als je ziet dat op die puinhoop een eengemaakt Europa is gebouwd met 28 lidstaten, dan kun je toch enkel concluderen dat dit een immens project is. We hebben een gesplitst continent weer bij elkaar gekregen.
"Als iemand mij in de jaren '70 had gezegd: 'Europa wordt één grote familie met 28 landen, een eengemaakte markt en een eenheidsmunt', dan had ik die persoon naar de psychiater gestuurd. Daaraan denk ik als ik mijn momenten van ongeduld heb en me afvraag waarom het in Europa soms zo traag gaat. In één mensenleven zijn we erin geslaagd om dit fascinerende project uit te bouwen en for better and for worse met elkaar samen te leven. Wie zegt dat we dit moeten terugdraaien, maakt een essentiële fout."
U gelooft heel erg in de ICT-economie en bent een groot voorstander om al onze gegevens in digitale clouds op te slaan. Maar heeft het NSA-schandaal niet duidelijk gemaakt dat Europa hier bijzonder kwetsbaar is? De Amerikanen hebben de gsm van Angela Merkel afgeluisterd en niemand die daar iets kan aan doen.
"Laat ons niet naïef zijn. De mogelijkheden om onze mobiele communicatie af te luisteren bestaan en ze zullen gebruikt worden. Het is naïef om te veronderstellen dat je niet kunt afgeluisterd worden. Daarom moeten we ons tegen zulke praktijken beschermen. Dat gebeurt nu al. Ik weet zeker dat Angela Merkel een beveiligd toestel heeft om vertrouwelijke gesprekken te voeren.
"Toen ik jaren geleden toetrad tot de Nederlandse regering werd mij vanaf de eerste dag gezegd: 'Gebruik nooit je telefoon voor heel gevoelige informatie.' Het is ook belangrijk dat Europa eigen datatechnologie ontwikkelt. Wij gebruiken de hard-en software van de VS en China, waardoor we kwetsbaar zijn.
"Maar we moeten ook ons individueel gedrag aanpassen. Veel mensen vertrouwen allerlei gegevens en foto's toe aan Facebook en Twitter en tegelijk vragen ze aan de overheid om hun privacy te beschermen. Bescherming begint bij jezelf."