Obama zit vast in Irak
Amerikaans president Barack Obama staat in Irak voor een dilemma. Kan hij tegelijk de moordpartijen door IS-militanten stoppen en beletten dat zijn land opnieuw in het Iraakse moeras wegzinkt? Volstaat zijn pragmatische koers, of heeft hij oren naar een agressievere strategie zoals Hillary Clinton bepleit?
Als je een unieke omstandigheid hebt waarbij een genocide dreigt, een land bereid is je toe te laten, je een sterke internationale consensus hebt dat mensen beschermd moeten worden en we de capaciteiten hebben, dan hebben we een verplichting om dat te doen."
Zo motiveerde Barack Obama in een interview met Thomas Friedman van The New York Times zijn beslissing om sinds vrijdag luchtaanvallen uit te voeren op de IS-militanten die de Koerdische jezidi-minderheid naar het leven staan. Tegelijk gaf hij de Irakezen een waarschuwing dat zijn regering niet van plan is om terug te keren met boots on the ground.
"We zullen jullie partners zijn, maar we zullen het niet voor jullie doen. We zullen geen grondtroepen sturen. Jullie zullen ons moeten tonen dat jullie bereid en klaar zijn om te proberen een Iraakse regering te vormen die gebaseerd is op compromissen." Volgens Obama kan IS enkel teruggedrongen worden als "we partners hebben die capabel zijn om het (machts)vacuüm te vullen."
Kort door de bocht
Obama's strategie wordt nu aan een vuurproef onderworpen. Ondanks de luchtaanvallen blijven er berichten binnenlopen over massamoorden op jezidi's. Volgens AP gaat zijn administratie nu de autonome Koerdische strijdkrachten bewapenen, in de hoop dat zij IS kunnen stoppen.
Maar door de blijvende verdeeldheid binnen de grootste religieuze groep van Irak, de sjiieten, lijkt de noodzakelijke verzoening met de soennieten nog niet voor morgen. Dat speelt opnieuw in de kaart van IS. Kan Obama in Irak dan niet ontsnappen aan een catch 22?
"Een goede manier om het uit te drukken", zegt VS-kenner Bart Kerremans (KU Leuven). "Obama wordt telkens weer achtervolgd - en ingehaald - door de ontwikkelingen in Irak. Hij wil er al een hele tijd weg, maar wordt er telkens weer ingetrokken."
Volgens zijn ex-minister van Buitenlandse zaken, Hillary Clinton, heeft Obama dat deels aan zichzelf te danken. In een interview met The Atlantic verwijt ze haar vroegere baas in Syrië en Irak het bedje te hebben gespreid voor IS omdat hij in 2011 weigerde de rebellen van het Vrije Syrische Leger (FSA) te bewapenen. "Het falen om dat te doen liet een groot vacuüm, dat de jihadisten nu vulden", claimde ze.
Kerremans vindt dat Clinton te kort door de bocht gaat. "Dat ze afstand neemt van Obama's buitenlandbeleid is een zoveelste indicatie dat ze haar kandidatuur voor het presidentschap zal aankondigen. Maar het is zeker geen aangetoonde waarheid dat bewapening van Syrische opposanten een ander resultaat had opgeleverd. In Irak vecht IS nu ironisch genoeg met Amerikaanse wapens die werden buitgemaakt op het Iraakse leger."
Politiek kapitaal
Clinton gaat verder: volgens haar is Obama op globaal vlak té voorzichtig geweest na de oorlogszuchtige jaren van zijn Republikeinse voorganger George W. Bush. Ze vindt dat er een overkoepelende grand strategy moet komen. Zoals de VS ooit het Sovjetrijk versloegen moet het land volgens Clinton ook krachtiger het extreme islamisme of Russisch ultranationalisme het hoofd bieden.
Kerremans bespeurt heimwee naar de Truman-doctrine, de politiek waarmee de 'vrije wereld' het staatscommunisme indamde tijdens de Koude Oorlog. Hij plaatst daar wel een kanttekening bij. "Voor een stuk ademt dat principes uit van een wereld die er niet meer is. Ook is er geen politiek kapitaal voor zo'n beleid in de VS, en evenmin daarbuiten."
Ook lijkt Clinton aansluiting te zoeken bij de enlargement policy van haar man. "Gewezen president Bill Clinton probeerde zoveel mogelijk landen te democratiseren en in een marktgeleide economie binnen te leiden, al werd dat uitbreidingsbeleid doorkruist door allerlei conflicten", zegt Kerremans.
Clinton gaat ook erg ver in haar verdediging van de Israëlische politiek in Gaza. Hierdoor sluit ze nu zelfs dichter aan bij de Republikeinen dan bij Obama, al is ook electorale strategie met een oog op twijfelende joodse kiezers bij de verkiezingen van 2016.
Obama sluit volgens Kerremans paradoxaal genoeg meer aan bij het beleid van Clintons Republikeinse voorganger George H.W. Bush (1989-1993). "Net zoals hij is Obama een realpolitik-denker.
Kerremans verwacht na Clintons kritiek dan ook geen koerswijziging van het Witte Huis. "Obama is op defensiegebied zeer realistisch. Met hem komt er enkel militair ingrijpen als er een bedreiging is voor de nationale veiligheid."
In noordelijk Irak past Obama dat principe reeds nauwgezet toe. In de Koerdische stad Erbil wonen en werken duizenden Amerikanen voor de Amerikaanse olie- en gasbedrijven ExxonMobil en Chevron. De luchtaanvallen zorgen ook voor de bescherming van deze geostrategische belangen, op wie Hillary met een gunstig verkiezingsresultaat binnen twee jaar een eigen stempel kan drukken. De toon is alvast gezet.