Scherven van een kapotte wereld

Overrompelend, desoriënterend en breed uitwaaierend. Dat is het minste wat je kunt zeggen over The Pink Spy / De roze spion, een grote, boeiende en prikkelende tentoonstelling door en over schilder Narcisse Tordoir in het Antwerpse Museum voor Hedendaagse Kunst M HKA.

Narcisse Tordoir (58) is bij een groter publiek vooral bekend voor zijn kleurrijke iconen en symbolen die hij integreert in strakke ruimtelijke composities met spiegels en foto's. Maar dat is slechts één aspect van een veel groter oeuvre. Tordoir is in de jaren zeventig begonnen met kritische happenings en performances en heeft zich recent toegespitst op monumentaal beeldend werk, waarin hij geënsceneerde taferelen, digitale fotografie en pastelkrijt samenbrengt - zijn nieuwe liefde.

Maar laten we beginnen bij het begin. "In tegenstelling tot wat men mij gevraagd heeft, heb ik een tentoonstelling gemaakt met kunstwerken en kunstenaars die niet in de collectie van het M HKA zitten", lacht Narcisse Tordoir.

"Het viel mij op dat de collectie weinig jonge kunstenaars bezit en dat het M HKA wel kunst uit Rusland, China en het Verre Oosten verzamelt maar niet uit Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Dat zijn onze naaste buren, in elke betekenis. Daarmee wilde ik dus aan de slag gaan."

Maar de echte motor van de expositie is de Venetiaanse barokkunstenaar Giambattista Tiepolo - hoe vreemd dat ook mag klinken. Tiepolo (1696-1770) is de kern van de expositie: in de centrale gang hangen 35 etsen van zijn hand, een bruikleen van het Rijksmuseum in Amsterdam. Tiepolo was een van de laatste grote decorateurs, hij beschilderde plafonds van kerken en paleizen in heel Europa. Wuft, frivool en elegant is zijn imago. Maar in zijn etsen is een andere kunstenaar aan het werk, een schitterende tekenaar die een bizarre, bevreemdende wereld in beeld brengt.

"Tiepolo zit op een scharniermoment in de geschiedenis", vertelt Tordoir. "Omstreeks 1740 voelt hij dat de wereld volop aan het veranderen is. De Verlichting en de Franse Revolutie komen eraan, God is dood. Tiepolo gebruikt nog flarden van de klassieke iconografie, maar schudt tegelijk alles door elkaar. In zijn etsen komen saters en nimfen voor, restanten ook van Bijbelse personages en symboliek, maar de logische context is weg. Hij toont ons een ontregelde, desolate, pre-surreële wereld. Ook Roberto Calasso slaagt er in zijn uitstekende studie Het roze van Tiepolo niet in om die etsen te duiden."

Zo komen we uit bij die geheimzinnige Roze spion uit de titel van de tentoonstelling. "Heel vaak duikt bij Tiepolo de oosterling op", verduidelijkt Tordoir. "Het is een mysterieuze figuur met een tulband, een buitenstaander, een 'spion' zeg maar." Tordoir ziet in hem ook de wetenschapper, de filosoof, de kunstenaar, et cetera.

De bizarre wereld van Tiepolo heeft Tordoir geïnspireerd tot het maken van vijf monumentale werken. Tordoir ensceneerde de taferelen, fotografeerde ze, bewerkte en fragmenteerde ze met Photoshop en nam ze daarna onder handen met pastel. Het levert ongewoon realistische maar tegelijk versplinterde beelden op. Scherven van een kapotte wereld. Tiepolo anno nu.

In zijn tentoonstelling betrekt Tordoir nog andere kunstenaars. Hij selecteerde bijvoorbeeld de sokkels van Didier Vermeiren - ook Tiepolo hield van lege sokkels -, een kiezellandschap van Ann Veronica Janssens en een Belgisch landschap van fotograaf Niels Donckers. Die werken confronteert hij met kunst uit de Barjeel Art Foundation, modernistische werken die in het Midden-Oosten werden gemaakt en afkomstig zijn uit een kunststichting in Sharjah (Verenigde Arabische Emiraten). Daarbovenop toont Tordoir werk van zijn studenten uit de Amsterdamse Rijksacademie.

Op een volledige verdieping van het M HKA speelt Tordoir op die manier kunstenaars en hun werk tegen elkaar uit. Hij doet dat in thematische verwante secties.

Activistisch hoekje

Zo is er een "activistisch hoekje" zoals hij het zelf noemt, met zijn eigen performances uit de jaren zeventig (managers die bedelen bij een bank, erg actueel!), winkelende, gesluierde vrouwen door de Marokkaanse schilder Hamid El Kanbouhi en een schilderij van Walter Swennen met het statement 'Zij die hier zijn, zijn van hier'. En er is een deel dat over grenzen en begrenzing gaat, met werk van Guy Mees, Richard Venlet en de jonge Libanese kunstenares Stéphanie Saadé.

Deze tentoonstelling is uiteindelijk een zelfportret van Tordoir met eigen - oud en nieuw - werk en werk van jonge honden, een labyrint waarin Tordoir zich spiegelt aan Oost en West en waarin hijzelf verbanden legt over de grenzen van tijd en ruimte heen. Niet gemakkelijk, wel boeiend, altijd geëngageerd. Een Duizend-en-één-nacht met verhalen over een complexe, gistende, versplinterde wereld.