De valkuilen van cultuur op tv
Dinsdag liepen hier op de redactie al de eerste lezersbrieven binnen over LUX. Eén filmpje van vijf minuten op Canvas, het volstond om de eerste critici in hun pen te laten klimmen. Wij geven u vijf redenen waarom wij menen dat LUX xl vanavond toch meer dan vijf minuten van uw aandacht verdient.
Door Els Maes
Volg niet klakkeloos de cultuuragenda
Cultuurprogramma's, van Kunstzaken tot Link, fungeerden in de eerste plaats als cultuuragenda's. Welke theatervoorstelling gaat deze week in première, welk nieuw boek ligt in de winkel, welke tentoonstelling opent deze week de deuren? Een agenda als uitgangspunt voor een cultuurmagazine heeft vandaag nog weinig zin. Er zijn kranten, week- en maandbladen, gratis huis-aan-huisbladen en websites zoals cultuurweb.be die een overzicht geven van het nieuwe culturele aanbod. Op televisie besteden zowel Het journaal, De rode loper als De laatste show vandaag aandacht aan de culturele actualiteit.
LUX durft de agenda even los te laten, en heeft daardoor oog voor een breder aanbod aan kunst en cultuur. Startpunt is niet de planning van deze week, wel de brede culturele interesses van een centrale gast. Zo mag Tom Van Dyck het vanavond onder andere hebben over Louis Paul Boons Eros en de eenzame man en over Emir Kusturica's Black Cat, White Cat, een film die bijna tien jaar geleden bekroond werd op het filmfestival van Venetië.
Eerder deze week mocht Van Dyck aan de Canvaskijkers al de film Scarface aanraden, een klassieker uit 1983. En nog altijd steengoed. Of iemand sneller zal afstemmen op Canvas omdat Van Dyck in een kort spotje die film aanprijst, dat weten we nog niet zo zeker, maar dat cultuurbeleving het hier en nu overstijgt, is - vergeleken met de aanpak van vroegere cultuurmagazines - een verfrissend idee op zich.
Kijk door de bril van de kijker
Door zich niet vast te klampen aan het cultuuraanbod van het hier en nu wordt de deur opengezet voor een rondje vrij associëren en wordt het mogelijk om van het ene item op het andere te springen. De enige lijm tussen de verschillende items is de centrale gast. Toen Van Dyck maandag in Neon op Radio 1 zijn mening kwam geven over de cd van Grinderman - de nieuwe groep van Nick Cave - was dat aanleiding om te vertellen over een concert van Cave dat hij vorig jaar had gezien, hoe hij als jonge kerel fan was van Caves groep The Birthday Party en dat de nieuwe cd hem deed denken aan The Stooges, die trouwens ook net een nieuwe cd uitbrengen enzovoort. Dat maar om te zeggen: het kan alle kanten uit, en dat is ook precies de manier waarop de meeste mensen cultuur ontdekken. Als je van x houdt, dan moet je ook eens naar y luisteren, die ook heeft meegewerkt aan de soundtrack van film z enzovoort. De centrale gast speelt tegelijk de rol van een internetwinkel die je aanraders aanreikt, van een goede vriend die je een boek uitleent, of een collega die je een artikel doormailt over een film die je moet gezien hebben.
In tegenstelling tot de meeste voorgaande pogingen wordt cultuur zo bekeken door de bril van de toeschouwer, van de 'consument'. In andere cultuurmagazines stond de artiest centraal die over zijn eigen werk kwam praten, en dat is niet altijd een garantie voor toegankelijke 'babbeltjes'. Bovendien wordt de schrijver/acteur/zanger/beeldend kunstenaar zo in de rol van pr-man gedwongen. Is het wel de taak van een kunstenaar om zijn eigen werk aan het publiek te verkopen? Of om het met Hugo Claus te zeggen: "De koe hoeft toch ook niet zelf in de milkbar te staan?"
Kies de juiste presentator
Niet zo erg veel kijkers zullen heimwee hebben naar Container, het vroegtijdig afgevoerde culturele praatprogramma waarin twee universiteitsprofessoren, Lieven De Cauter en Bart Verschaffel, filosofische discussies voerden over hermetische thema's als sentimentaliteit of exotiek in de kunst. Maar sindsdien is de angst om over de hoofden van de kijker heen te praten zo diepgeworteld dat het haast een taboe is geworden om op het scherm nog iemand aan het woord te laten die überhaupt iets van zijn onderwerp afweet. In De Leeuw in Vlaanderen bijvoorbeeld opteerde presentator Rick De Leeuw duidelijk voor 'de verwondering van de oningewijde', met een toontje van "ik weet er zelf ook niks van, hoor, dus leg het even in simpele bewoordingen uit". En vergeef het ons als we nog maar eens moeten oprakelen hoe De Leeuw alle krediet als presentator verloor toen hij tegenover Dimitri Verhulst moest toegeven dat hij nog nooit van een schrijver met de naam Jos Vandeloo had gehoord. Om onderwerpen op een toegankelijke manier aan de kijker te presenteren hoeft men niet noodzakelijk zichzelf te verlagen tot het niveau van de absolute leek.
Een mens kan niet alles weten natuurlijk. Luc Janssen, een muziekfreak en een belezen man maar geen cultuurpaus, gaf gisteren op Studio Brussel toe dat hij tot voor kort nog nooit van Wayne Traub had gehoord. In een van de volgende uitzendingen is Stijn Meuris te gast, die over Traub wil komen vertellen. Door als uitgangspunt een 'fan' aan het woord te laten over zijn/haar favorieten zit er alvast iemand aan tafel die weet waar hij het over heeft, vanuit zijn eigen enthousiasme.
Het oog wil ook wat
"Schilderijen hangen nu eenmaal aan de muur, die kun je niet laten dansen", vertelde Betty Mellaerts vorig jaar aan De Morgen. In haar programma Kunstzaken, zo'n twintig jaar geleden, lag de nadruk op degelijke informatie en werd nauwelijks aandacht besteed aan de manier waarop die boodschap werd verpakt. Mellaerts: "Er werd niet nagedacht over het programma, het visuele of wat het betekende voor de kijker." Dat is nu wel anders.
LUX staat voor flitsende korte filmpjes na Terzake, een modern vormgegeven website en een praatprogramma dat wordt opgenomen in een coole loft. Waar sommige voorgangers letterlijk werden weggestopt in een container of een donkere kelder - alsof dat is waar cultuur thuishoort -, start elke uitzending van LUX xl op het dak van de loft, met uitzicht over de urban jungle van Brussel.
Aan de beeldvorming van LUX wordt minstens evenveel aandacht besteed als aan de inhoud, en ongetwijfeld zal precies die blitse verpakking her en der op kritiek worden onthaald. Waarom moet Tom Van Dyck door een bos wandelen terwijl hij uit een boek van Tom Lanoye voorleest? Omdat een goed cultuurprogramma in de eerste plaats een aantrekkelijk tv-programma moet zijn en geen donker, statisch ding. Een programma met een mooie vormgeving, een goed gesprek, knappe beeldfragmenten en fijne muzikale intermezzo's. Zo moeilijk kan dat toch niet zijn?
LUX xl met presentator Luc Janssen en Tom Van Dyck, om 21.50 uur op Canvas, na Humo's Pop Poll. Volgende week is de centrale gast Jan Hoet. Elke weekdag in Neon tussen 15 en 17 uur op Radio 1, en van maandag tot donderdag op Canvas om 20.45 uur, na Terzake. Meer info op www.canvas.be/lux.