'Ik heb aan opstappen gedacht'

Het woord 'etiket' valt, later in dit gesprek, maar nu al daarover: automatisch komen we bij Dirk Vijnck. Ooit enkele jaren Kamerlid voor Lijst Dedecker, een moment overgelopen naar de VLD, daarna weer bij LDD. En toen zei voorzitter Jean-Marie: "Hij is goed om de broodjes rond te delen."

Gino Debroux glimlacht: "Dirk is ook van Landen." Dat is dan weer toeval, maar hij begrijpt de vergelijking. Vijnck heeft de politiek al lang verlaten, hij zou ook nooit meer van die uitspraak van Dedecker af raken. En de kans dat Gino Debroux, sinds 2012 voor sp.a burgemeester in Landen, de gebeurtenissen van 16 juli nog weg krijgt, is evenmin groot. De zomer van 2014 blijft nog lang die waarin hij op een dag de wereldpers haalde toen hij een groep woonwagenbewoners uit zijn dorp wilde krijgen door dj Jos en veel decibels op hen los te laten. De hele playlist is bekend, van 'Sultans of Swing' van Dire Straits tot 'Nu of nooit' van De Kreuners.

Toen vielen Twitter en de kranten over Gino Debroux. In De Tijd stond: "Je kan de kwaliteit van een samenleving op veel manieren meten. Eén ervan is het niveau waaronder je nooit wil zakken. Wat de sp.a-burgemeester van Landen, Gino Debroux, gisteren presteerde, is ver beneden die grens." In De Morgen schreef Yves Desmet: "zonder enig vonnis of wettelijke titel beslist Gino, het genie van Landen, daarop om even methodes te hanteren die ook in Guantanamo gebruikt worden". En iets verder: "dit incident toont alleen maar aan dat de sp.a-burgemeester van Landen er verschrikkelijk autoritaire, discriminerende en walgelijke denkbeelden op na houdt. (...) Iedere partij kan een dorpsidioot in de rangen hebben, maar niet wanneer hij de kern van je eigen waarden brutaal schoffeert."

Neerlanden, Walshoutem en Rumsdorp zijn de namen van de dorpjes waarmee Landen zich induffelt, straks komt Sam Gooris hier ergens spelen en deze week is het kermis. Zoals elke donderdag is de burgemeester, die nog twee dagen per week als bestuurssecretaris op de griffiedienst van de provincie Vlaams-Brabant werkt, hier. Zoals elke donderdag, marktdag in Landen, dronk hij een glas 'tussen de mensen'. En nu klinkt de beltoon van zijn korpschef: ergens brokkelen stenen van een huis. La vie continue in Landen.

Na de woorden hierboven uit je eigen krant bel je naar Gino Debroux zonder veel verwachtingen. Praten zou hij met De Morgen misschien niet doen. Maar dat doet hij dus wel. "In de kranten stond dat ik een barbaar ben en ik las dat Yves Desmet me een dorpsidioot noemt", zegt Debroux. "Dat is niet plezant. Ik denk niet dat ik een barbaar ben. Ik heb mijn kinderen nog nooit een tik gegeven. Maar natuurlijk laat dit sporen na.

"Ik heb Yves Desmet nooit aan de telefoon gehad, maar het zou niet normaal zijn als die woorden me niet zouden raken. Wat ik alleen jammer vind is dat men zich een oordeel vormt op basis van één maatregel, waar ik weliswaar helemaal zélf voor verantwoordelijk ben, maar zonder dat men me verder kent. Dat vind ik erger dan wat over me gezegd wordt. Maar ik weet dat er nu een perceptie bestaat waar ik niet gelukkig mee ben. Aan de andere kant was er de reactie van mijn mama: 'Ge zijt weer een ervaring rijker.' Daar heeft ze wel gelijk in. Ik word er natuurlijk overal over aangesproken, maar in Landen zelf bijna altijd positief."

Hoe verklaart u dat? De hele wereld valt verontwaardigd over u heen, maar in Landen zelf krijgt u schouderklopjes.

"Men vindt de reacties erop overdreven. Maar ik moet voorzichtig zijn met wat ik zeg."

Hij aarzelt. Denkt lang na. Dan dit: "Allee, de inwoners van Landen vonden dat ik actie moest ondernemen. Nu zeg ik niet dat iedereen vindt dat dit de juiste maatregel was, maar wel dat ik dit niet zomaar kon toelaten. Daarin merk ik veel steun. Kijk, ik krijg héél vaak mensen over de vloer met een parkeerboete en met de vraag die te laten vallen. Nee, dat zal ik nooit doen. Daar wijk ik niet van af. Als dan iemand zonder toelating een terrein komt innemen en dat is onwettig, dan moet ik net zo rechtlijnig zijn."

Daar zal niemand over vallen, maar het gaat natuurlijk om de maatregel: mensen bestoken met luide muziek, een techniek die inderdaad in Guantanamo gebruikt wordt. Zag u de documentaire Songs of War, over muziek als foltertuig?

"Neen, maar ik vind ook niet dat men dit in de context van foltertechnieken moet plaatsen. Dat is echt niet de bedoeling geweest. Ik wilde vermijden dat die mensen zonder toelating in alle rust zouden kunnen blijven. Maar er was geen enkel gesprek meer mogelijk. En ik wilde een mogelijkheid creëren om weer te praten."

Dat pakte verkeerd uit - hij knikt bij die opmerking. Toen op woensdagochtend de hele pers Landen vond nog voor dj Jos zijn installatie had opgesteld, besefte Gino Debroux dat een en ander uit de hand aan het lopen was. Hij was onderweg naar het werk toen de eerste telefoontjes kwamen. Hij las de berichten op Twitter. "Het ging enkel nog over het gebruikte middel." Ook vanuit het buitenland kwamen er telefoontjes: de BBC en de NOS belden hem. "Wat me achteraf opviel was dat de buitenlandse pers minder veroordelend was. Ik denk dat ook dat door Twitter komt. Belgische journalisten volgen dat en zo wordt de publieke opinie toch gevormd."

Vraag blijft: waarom. Wie Gino Debroux ziet en hoort praten, kan alleen noteren dat dit een rustige man is. Die bedachtzaam lijkt. Niet meteen voor confrontatie zorgt. Als jongeman in de middelbare school in Landen droomde hij van journalistiek, hij ging aan de VUB politieke wetenschappen studeren en belandde uiteindelijk in de lokale politiek omdat hij engagement toonde. Eerst voor het partijblad, zo in het bestuur. "Ik werd socialist uit overtuiging", zegt hij later. Met grote bewondering voor Roger Brugmans, ex-burgemeester van Walshoutem. "Hij was onophoudelijk bezig met de problemen van de mensen en de strijd tegen onrechtvaardigheid. En dat is ook waar socialisme voor moet staan. Strijden tegen inkomensongelijkheid en strijden voor kinderen die in kansarme milieus zijn opgegroeid. Toen ik dertien was, moest ik van mijn ouders krieken gaan plukken. Dat was hard, maar ik ben ze vandaag dankbaar. Omdat ik besefte dat veel mensen absoluut geen luxeleven leiden.

"Ik weet dat ik de perceptie nu tegen heb, maar ik ben iemand die heel veel investeert in bemiddeling bij problemen. Ik zal nooit zomaar partij kiezen, ik luister naar het verhaal en leg dan de puzzel bij elkaar. Dat mag u aan de politie vragen, aan de milieuambtenaar. Bij een burenconflict heb ik zelfs mijn eigen aanhangwagen ter beschikking gesteld van iemand, zodat hij zijn tuin kon opruimen. Ik praat met iedereen."

En dan dit middel? Alweer aarzelend: "Ik wilde geen geweld inzetten en de politie ernaartoe sturen. Of de hulp van de federale politie inroepen. Ik zocht naar een alternatief middel."

Dan, na een lange pauze: "De politie was een beetje bang. Die mensen wilden echt van geen wijken weten. Ze hadden eerst gezegd dat ze tot dinsdagmiddag wilden blijven en dat hadden wij zo gecommuniceerd aan de mensen van Landen. Ik gaf ze zelfs tot dinsdagavond. Maar plots kwam van hen de boodschap: 'We blijven toch, met zoveel en zolang we willen.' Waardoor ik eigenlijk niks meer te zeggen had. Niks doen was dan geen optie meer."

Toen dacht hij dus aan de manier waarop de Amerikanen in 1990 de Panamese ex-dictator Manuel Noriega uit de ambassade van Vaticaanstad wegjoegen. Dj Jos kwam in beeld. Het gevolg is bekend. En toen zei Daniël Termont, zijn sp.a-collega aan het hoofd van de stad Gent: "Hij moet inzien dat hij fout was. We mogen dit niet vergoelijken, een socialist mag dit niet aanvaarden." Debroux: "Ik heb met Daniël gebeld. Hij zei dat hij ook al ooit stommiteiten begaan heeft en ik heb gezegd dat ik mijn verantwoordelijkheid wil nemen. En dat het nooit mijn bedoeling was om de partij schade toe te brengen." John Crombez: "Iedereen heeft het recht om iets verkeerds te doen, maar op zijn minst moet Gino Debroux inzien dat hij fout gehandeld heeft." Met Crombez belde Debroux niet.

Maar nu: "Ik héb een fout gemaakt. Ik heb dat totaal verkeerd ingeschat. Niet alleen de reacties erop, maar ook gewoon de maatregel zelf. Ik zou dat niet opnieuw doen."

Over die reacties gesproken: in een interview met Het Laatste Nieuws vertelde hij al het weekend nadien dat hij de avond van die zestiende juli, na Terzake, in Brussel met zijn vriendin op een terrasje ging zitten. Toch anoniemer dan Landen, ook al was het op de Grasmarkt. Niemand herkende Debroux. 's Nachts, weer thuis en na twee uurtjes slaap, nam hij dan toch zijn mailbox even door. Honderden mails waren dat. "De nachtrust was voorbij."

Daarover vertelt hij dit: "Ik heb ze niet beantwoord, maar ik heb ze wel allemaal gelezen. Dat móét ik ook, vind ik. Uit respect, want iedereen heeft het recht zijn mening te uiten. Mensen veroordeelden wat ik gedaan had en dat begrijp ik. Alleen was de taal soms wel héél hard. Iemand mailde dat ik gestenigd moest worden."

Die eerste storm is natuurlijk gaan liggen. Al snel, vond hij zelf. "Vorig jaar, overigens net als nu de eerste dag na mijn vakantie, werd ik gebeld over een brand in een bedrijf met detergenten en chemische stoffen in Landen. Als ik daar nu op terugkijk, was dat een veel stresserender dag. Niet dat ik het gebeuren met de zigeuners wil minimaliseren, maar toen moest ik alleen beslissingen nemen die van levensbelang waren voor de bevolking. Maakte ik dan een fout, dan waren de gevolgen véél ernstiger.

"Nu had ik op donderdag, mijn vaste spreekuurdag en dus de eerste dag na de heisa op woensdag, iemand over de vloer die moet leven met een uitkering van 817 euro en die ook nog eens in schuldbemiddeling zit. Dat heeft me toen wel een en ander doen relativeren. Er zijn ook hele zware sociale problemen in dit land."

Twee dagen later riepen veertig sp.a-politici en partijmedewerkers in een brief voorzitter Bruno Tobback op tot een intern debat vanwege de lauwe manier waarop Tobback zelf aanvankelijk reageerde op het incident in Landen. Ook dat las Debroux, maar daar wil hij liever niet op ingaan. Dat zijn beslissing over de woonwagenbewoners gebruikt zou worden om aan de poten van de stoel van de voorzitter te zagen: liever niet. Het was lastig, bij de verkiezingen op 25 mei zag het er nog éven naar uit dat deze burgemeester kans maakte op een derde sp.a-zetel voor Vlaams-Brabant in het Vlaams Parlement. Op Gent na was Landen het enige rode vlekje in Vlaanderen. En nu dit.

Iedereen gaat ervan uit dat u uw nationale politieke ambities na dit nu wel mag vergeten.

"Waarschijnlijk wel, maar tegelijk had ik al het gevoel dat het op 25 mei nu of nooit was. Binnen vijf jaar ben ik vijftig en als de partij zich tegen dan vernieuwt - wat zal gebeuren -, dan is dat te oud. Maar ik zal me wel altijd voor de partij blijven inzetten. Als ze me morgen vragen om affiches te plakken, dan doe ik dat."

'J'ai eu pour principe de ne jamais faire par autrui, ce que je pouvais par moi-même.'

Dit citaat valt niet zomaar in dit verhaal, het komt uit Pensées diverses van de Franse filosoof Montesquieu, volgens Gino Debroux een van de filosofen die hij tot vandaag graag leest en bewondert. "Vooral zijn Over de geest der wetten, waarin hij over verschillende staatsvormen schrijft en de relaties tussen mensen en democratie, vind ik nog altijd zeer mooi en actueel. Daar kunnen politici als wij tot vandaag lessen uit trekken." Maar dit citaat zou kunnen verwijzen naar verantwoordelijkheid nemen. Naar, wat Debroux al zei, zelf verantwoordelijk zijn voor beslissingen en daar dan ook de consequenties uit trekken.

"Eerlijk: ik heb me absoluut de vraag gesteld. Stop ik er niet beter mee? Heel ernstig heb ik dat overwogen. Ik heb daarover gepraat, met mijn vriendin, met veel andere mensen uit mijn omgeving. Van hen voelde ik steun en dan heb ik beslist het niet te doen. De kiezer zal in 2018 oordelen, dat is nog altijd het democratisch beginsel."

Zijn kinderen zijn acht en vijf, aan hen is de heisa voorbijgegaan, een geluk misschien dat het schoolvakantie was. Na die avond op de Grasmarkt in Brussel ontsnapte hij met zijn vriendin naar het Parkiesfestival in Hasselt, waar niemand hem herkende. Er kwamen uiteindelijk toch ook wel mails met steun van mensen 'die ertoe doen'. Wie dat zijn, dat blijft in die mailbox. Alleen dit: "Zelfs van de vakbond kreeg ik mails met steun. En iemand stuurde een mail naar het Minderhedenforum om voor me op te komen."

Datzelfde Minderhedenforum diende een klacht in tegen Debroux en dj Jos, met het risico op een celstraf van tien jaar. "Daar maak ik me zorgen over, jawel. Je voelt toch dat je wel een hele zware fout gemaakt moet hebben."

Heeft dit u veranderd als mens?

"Ik denk het niet. Ik ben nog altijd dezelfde. Maar andere mensen zullen me misschien anders zien nu. Of mensen die me niet kenden, hebben nu een oordeel over me.

"Voor sommige mensen zal dit nooit vergeten worden. Het etiket kan blijven hangen. Maar tegelijk denk ik dat het geheugen kort is. Er zal niet over gepraat blijven worden. Alles ebt weg, ook in de politiek. Zonder me met wie ook te vergelijken: er zijn in het verleden vooraanstaande politici veroordeeld die jaren later terugkeerden. Guy Coëme (PS-politicus die onder meer in de Agusta-affaire veroordeeld werd, maar later toch nog herkozen werd, RVP) werd nadien weer op handen gedragen. Dat is mijn ambitie niet, maar ik bedoel maar: tijd heel veel wonden."

Tijd. En sport. Waarmee dit verhaal nog met een grappige anekdote kan afsluiten. Twee weken terug, de kop moest nog eens leeg, stapte Gino Debroux thuis in Walshoutem op de fiets. Dan ben je al snel de taalgrens over. "Plots kwam ik op het parcours van een wielerwedstrijd terecht, maar richting Hannuit mocht ik van de politie nog verder rijden. Bleek dat een rit van de Ronde van Wallonië te zijn, blijkbaar nog een belangrijke koers. Zo belangrijk dat ik opeens tussen nadarafsluitingen kwam, voorbij volle tribunes én met camera's die verslag van de aankomst zouden brengen. (glimlacht) Dan probéér je eens uit de pers te blijven."