'Als het Westen wegtrekt, zal Bosnië imploderen'
In de ex-Joegoslavische deelstaat Bosnië-Herzegovina probeert het Westen al een hele tijd de vijandige groepen (moslims, Serviërs, Kroaten) te dwingen om vreedzaam samen te leven. Het lukt met betrekkelijk succes, alvast wordt er geen bloed meer vergoten. Bosnië, zoals het gemakshalve wordt genoemd, heeft geen verleden als nationale eenheid en leert dat nu met vallen en opstaan. Volgens sommigen zo goed dat de VS veel beter daarheen zouden kijken om inspiratie op te doen voor de opbouw van het nieuwe Irak.
Sarajevo / Srebrenica
Van onze verslaggever
Frank Schlömer
De Balkan-regio is een van de meest verscheurde gebieden van Europa en is dat ook 'eeuwig' geweest. Hier ligt de grens tussen Oost en West, hier had het grote schisma tussen de christelijke godsdiensten plaats, hier ontstonden en verdwenen grote rijken, het Latijnse katholicisme stond/staat hier tegenover de Byzantijnse orthodoxie, hier had/heeft de confrontatie in Europa plaats tussen christenen en moslims. Maar met dat soort beschouwingen, hoe juist ze ook zijn, kom je in het hedendaagse Bosnië niet ver. In de hoofdstad Sarajevo en elders gaat het nog dagelijks om het pure overleven, alles wat méér is wordt als welkome luxe beschouwd, al is de situatie niet meer zo schrijnend als tijdens de jaren van het oorlogsgeweld.
Bosnië was altijd in het klein wat voormalig Joegoslavië in het groot is geweest: een lappendeken van etnische groepen die eeuwenlang met elkaar samen hebben geleefd tot dat daar een gewelddadig einde aan kwam om religieuze en nationalistische redenen. Dit 'land' heeft geen geschiedenis als staat, maar dat is net wat het Westen daar nu al een paar jaar probeert in te voeren.
Het Westen heeft een einde gemaakt aan de Bosnische oorlogen (1992-'95), heeft een internationale vredesmacht gestuurd (Sfor, die nu nog zo'n 12.000 manschappen telt) en vele miljarden euro in de heropbouw gestoken. Moslims, Serviërs en Kroaten worden geacht het 'land' te besturen. De in drie gesplitste entiteit bestaat uit het federale bovenniveau plus de Moslim-Kroatische Federatie en de Republika Srpska, een beetje vergelijkbaar met België. Regelmatig wordt vastgesteld dat het vredesproces muurvast zit omdat de drie partijen elkaar stokken in de wielen steken - en dan komt Paddy Ashdown in actie. De Britse liberaal is de hoge vertegenwoordiger van de internationale gemeenschap in Bosnië en heeft letterlijk een onbeperkte macht. Hij kan beslissingen schorsen en verkozenen en ministers afzetten als hem dat uitkomt. Het 'land' Bosnië is dan ook niets anders dan een westers protectoraat, al is het internationaal erkend en lid van de Verenigde Naties. Moslims, Serviërs en Kroaten hebben elk hun eigen president. Wie is dus baas in het land met de drie presidenten? Ashdown, natuurlijk.
De drie-eenheid Bosnië is een kunstmatig en voorlopig iets waar het niet tot nieuwe gewelddadige opflakkeringen komt zolang het Westen er met militaire macht aanwezig is. Dat is ook wat Paddy Ashdown in al zijn politieke toespraken zegt. Hij voegt er eerlijkheidshalve steeds aan toe dat "wij" in Bosnië "nog járen" zullen moeten blijven. Die eerlijkheid is iets wat hij ook graag van de Amerikanen zou horen als ze het over Irak hebben. De internationale gemeenschap zit al sinds 1996 in Bosnië, maar de VS beweren dat ze Irak zeer spoedig zullen kunnen verlaten.
Bosnië-kenner Saso Ordanovski houdt de ontwikkeling via zijn Institute for War and Peace Reporting (IWPR) in de gaten. "Bosnië is een artificieel iets dat meteen zal imploderen als het Westen zijn troepen wegtrekt, zoals Rusland nu blijkbaar al van plan is. Men wil hier dingen tot een geheel smeden die eigenlijk niet bij elkaar behoren en zolang men hier manu militari blijft, zal dat wel min of meer lukken zonder dat er weer etnische bloedbaden komen. Ik schat dat het Westen hier nog 10 tot 15 jaar moet blijven en ik meen dat men dit maar beter aan de mensen kan zeggen. Hoelang zijn er al blauwhelmen in Cyprus? Ja, straks dertig jaar."
De ongerustheid van Ordanovski is mede te verklaren door de overweldigende terugkeer van de nationalisten aan de drie kanten bij de verkiezingen van vorig jaar. Dat was sinds 1991, het laatste jaar voor het uitbreken van de oorlog in Bosnië, niet meer gebeurd en er ontstond meteen ruzie in het nieuwe Bosnische staatspresidium. De collectieve leiding van moslims, Serviërs en Kroaten vecht nu weer regelmatig een oorlog uit, zij het enkel een verbale omdat de westerse soldaten er zijn.
Saso Ordanovski: "Die drie groepen willen niet meer samenleven en wie dat niet ziet is politiek blind. Toch is het merkwaardig vast te stellen hoe de internationale gemeenschap erin slaagt de vrede en een minimaal functioneren op te leggen. In die zin zou Bosnië zelfs een model voor het nieuwe Irak kunnen zijn." Hij verwijst naar het verjaagde regime, de min of meer vijandige bevolkingsgroepen (soennieten, Koerden, sjiieten) en de noodzaak hen samen in een vreedzame democratie te krijgen met de hulp van een westers (overgangs)bestuur én de militaire macht. De gelijkenissen tussen Irak en Bosnië zijn inderdaad opvallend.
Dat is ook wat in kringen in Washington stilaan wordt gedacht. In de Senaat is een groep verkozenen bezig met vergelijkingen te maken tussen Bosnië en Irak. Men ziet dat Koerden in een verscheurd land wraakacties hebben uitgevoerd tegen Irakezen, net zoals Serviërs dat tegen moslims, en omgekeerd, hebben gedaan. Zelfs Republikeinse senatoren hebben het Witte Huis al gewezen op de gelijkenissen tussen Bosnië en Irak.
Maar de wil om in Bosnië opnieuw samen te leven is er niet en die kan ook door het Westen niet geïmporteerd worden. Moslimkinderen krijgen op school geleerd dat ze 'Bosnisch' spreken, maar dat is onzin. Bosnisch bestaat niet als taal, wat hier gesproken wordt is Servo-Kroatisch. Overal worden moskeeën gebouwd om de "anderen" te overtroeven en omdat de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië gulle sponsors zijn. Diezelfde kinderen moeten nu niet meer de levens van Tito en Lenin van buiten kennen, maar dat van Mohammed. Kroatische scholieren moeten alle pausen van Petrus tot vandaag kennen, Servische kinderen krijgen ingelepeld dat Radovan Karadzic veel goeds deed voor de christelijk-orthodoxe beschaving. Zelfs in Srebrenica, waar meer dan zevenduizend moslims werden vermoord, zijn de Serviërs niet te beschaamd om er een heuse Karadzic-cultus op na te houden.
De trip over de weg van Sarajevo naar Srebrenica is een rit naar het verleden. De oorlog is allang gedaan, maar overal zijn er kapotte dorpen. Uitgebrande huizen waar toch nog teruggekeerde mensen wonen, autowrakken in de greppels naast de weg, een half omgevallen bord dat naar een kliniek wijst die niet meer bestaat. De boodschap die ik meekreeg is "vooral niet gaan kijken". Nooit van de hoofdweg afstappen, zelfs niet om te plassen, het terrein ligt nog vol met mijnen.
De materiële oorlogsschade in Bosnië is enorm en het zal nog jaren duren voor al de sporen verdwenen zijn. Toch zal het makkelijker zijn om al die kapotte huizen, moskeeën, scholen, klinieken, kerken, bruggen en wegen te herstellen, dan de gevoelens van etnische haat en eeuwenoud wantrouwen weg te werken. Foto's van Radovan Karadzic en Ratko Mladic in Srebrenica, het is nauwelijks voorstelbaar, en toch. Zolang de internationale gemeenschap er niet in slaagt een etnisch neutraal cultuurpatroon op te leggen, is Bosnië een schokkende plek in het Europa van vandaag.
Dit is het tweede artikel uit een reeks van vier over de Balkan. Morgen deel 3: Macedonië.