'Van iemand anders kun je weglopen. Van jezelf niet'

In het huis van Claire Tillekaerts en dirigent Dirk Brossé - haar compagnon de route - is een indrukwekkende verzameling etnische muziekinstrumenten gedomicilieerd: van Tibetaanse tempelbellen tot precolombiaanse fluiten, van trommels gemaakt van menselijke schedels tot een eensnarige viool waarop Bill Clinton ooit nog speelde. Tillekaerts en Brossé verschillen van mening over hoe de instrumenten interieurtechnisch het best tot hun recht komen: door op elke bijzettafel of buffetkast slechts één exemplaar te etaleren (Tillekaerts) of door elke vierkante centimeter van de meubels te benutten en zoveel mogelijk instrumenten naast elkaar te leggen (Brossé). Een korte rondleiding maakt duidelijk dat de Brossé-doctrine aan de winnende hand is. Je kunt alleen maar hopen dat de poetsvrouw die ten huize Tillekaerts het stof komt afnemen, over stalen zenuwen beschikt.

Claire Tillekaerts is CEO van Flanders Investment & Trade (FIT): een overheidsbedrijf dat Vlaamse ondernemers helpt te exporteren en buitenlandse investeerders naar Vlaanderen probeert te halen. Beroepshalve begeleidt ze regelmatig handelsmissies in verre oorden. Toch moeten we het glamourgehalte van haar leven niet overschatten, zegt ze. "Die handelsmissies zijn geen plezierreisjes. Het is hard werken. Wat wij doen, is business development. Dat vereist veel expertise, een solide netwerk en weken van voorbereiding. Met een goedbedoeld charmeoffensief komen we er niet."

Ze kreeg in haar leven een onredelijk groot aantal tragedies te verwerken: vierentwintig jaar geleden verloor ze haar man aan een hartaderbreuk, dertien jaar geleden vocht ze tegen borstkanker en twee en een half jaar geleden werd haar oudste dochter Aurore het slachtoffer van een roofmoord. Tegen beter weten in vraag ik of ze in ruil voor de ongenadige ingrepen van het lot een paar onverhoopte levenswijsheden heeft gekregen. "Ik leef niet anders dan vroeger", zegt ze. "Ik geloof ook niet dat je je leven op een of andere manier kunt herbeginnen. Je kunt toch niet terugkeren naar het moment waarop je geboren werd? Er is maar één optie: zo moedig mogelijk doorgaan.

"Na de dood van mijn man, zei ik: ik hoop dat er nooit iets met een van mijn kinderen gebeurt, want dat zou ik niet overleven. Maar ik héb het dus overleefd. Mijn voorraad veerkracht bleek groter dan gedacht. Wat hielp, is dat ik telkens een doel had. Toen mijn man stierf, had ik twee kinderen op te voeden. Toen Aurore overleed, moest ik er zijn voor mijn jongste dochter Camille. Rechtop blijven voor iemand anders: ik kan dat."

Op 21 mei is ze de gast van Thomas Vanderveken in het onvolprezen Canvas-programma Alleen Elvis blijft bestaan. Bij wijze van prequel: De Tien Waarheden van Claire Tillekaerts.

Een Organisatie Is Maar Zo Sterk Als De Zwakste Schakel.

"Een van de dingen die we bij Flanders Investment & Trade (FIT) doen, is ervoor zorgen dat Vlaamse bedrijven op buitenlandse beurzen een prachtige stand krijgen. Maar hoe getalenteerd onze standenbouwers ook zijn: als onze magazijnier er niet voor zorgt dat de producten van de bedrijven op tijd op de beurs zijn, is al hun werk voor niks geweest. De magazijnier is dus net zo belangrijk als de standenbouwers.

"In sommige bedrijven zeggen de mensen van niveau B nooit goeiemorgen tegen de mensen van niveau D en hebben de mensen van niveau A een kantoor met een mooi uitzicht en de mensen van niveau C niet. Ik kan me daar niks bij voorstellen. Voor mij zijn alle mensen even belangrijk en moet iedereen naar waarde geschat worden. Ik heb er een hekel aan wanneer mensen neerkijken op anderen."

Als CEO van FIT reist ze de wereld rond. Maar haar hart behoort toe aan Gent. "Vlamingen hebben altijd wel wat te klagen. Maar het is hier goed leven. Dat besef je pas echt wanneer je vaak in andere landen bent. Ik kom heel graag thuis. Wanneer ik van Zaventem terug naar Destelbergen rijd, maak ik altijd een ommetje om de drie torens van Gent te zien: de Sint-Niklaaskerk, het Belfort en de Sint-Baafskathedraal. Gent is mijn plek op de wereld, ik ben eraan verknocht."

Vlaanderen is samen met Hongkong, Singapore en Ierland een van de meest geglobaliseerde economieën ter wereld. Buitenlandse investeerders slaan hier graag hun tenten op. Ik vraag of daar na de terreuraanslagen van 22 maart verandering in dreigt te komen. "De reputatieschade is immens", zegt ze. "Er is ons land bestuurlijk amateurisme verweten. Dat heeft een verwoestende invloed op de bereidheid van buitenlandse bedrijven om zich hier te vestigen. Alle decisionmakers zeggen momenteel hun reis naar België af. Terwijl er nog altijd redenen genoeg zijn om in Vlaanderen te investeren.

"Of het vertrouwen zich gaat herstellen? Daar doen we bij FIT op dit momen alles aan. Los daarvan denk ik dat het tijd is om Brussel - zeker op politioneel vlak - anders te besturen. Stel je voor dat de politie van New York in verschillende zones opgedeeld zou zijn. En dat de politiemensen van Manhattan geen informatie zouden krijgen van hun collega's in Brooklyn. Dat zouden we toch ridicuul vinden? Wel, in Brussel gebeurt dat elke dag. Mijn gezond verstand zegt dat dat niet kan. Een metropool hoort eenduidig bestuurd te worden."

De Titel Krijg Je, Het Respect Ervoor Moet Je Elke Dag Verdienen.

"Ik ben geen CEO die vanachter een duur bureau haar troepen overschouwt en ziet dat het goed is. Ik sta midden op de werkvloer, ik doe elke dag mee. En iedereen noemt mij Claire. Ik word er zenuwachtig van als mensen mij mevrouw noemen. Dat geeft mij het gevoel dat ik een grootmoeder ben. En daar ben ik nog lang niet aan toe. (lacht)

"Als je van je mensen inzet, integriteit en efficiëntie vraagt, moet je zelf het voorbeeld geven. Ook als er bespaard moet worden. Dan lever ik mijn dienstwagen gewoon in en kom ik wel met de trein, zoals iedereen."

Schoonheid Is Individueel.

"Niemand hoeft mij te vertellen wat mooi is en wat niet. Ik hou niet van de dictaten van cultuurpausen. Er is geen goeie of slechte muziek, er is alleen muziek. Van sommige genres hou ik, en van andere niet. Maar ik zal mijn mening nooit aan anderen opdringen."

Toen ze eind vorig jaar te gast was in het Radio 1-programma Touché vroeg ze om 'Shepherd Moons' van Enya te spelen. Een nummer dat je in café De Hopper in Antwerpen beter niet te luid bewierookt als je er niet tot het einde van je dagen voor muzikale neanderthaler versleten wilt worden. "O, maar ik heb lak aan de voorschriften van de culturele elite. Ik koos in Touché ook voor 'Parce Mihi Domine' van Jan Garbarek en het Hilliard Ensemble. Het valt niet uit te sluiten dat ik de puristen van de polyfone muziek daarmee een kleine hartaanval heb bezorgd. Maar dat maakt me niks uit. Ik vind 'Parce Mihi Domine' een prachtig, majestueus nummer."

Op de officiële website van Dirk Brossé staat een zin met de allures van een levensmotto: 'Every day, music gives the strength to move that one stone in the river one millimetre forward'. Ik vraag of muziek haar inderdaad sterker maakt. "Wanneer ik verdriet heb, ben ik als een gekwetst dier: ik kruip in mijn hol en kom er pas weer uit als het beter gaat. Zolang ik in dat hol zit, heb ik meer aan stilte dan aan muziek. Maar wanneer ik me goed voel, ga ik enorm op in muziek. Zeker wanneer ik alleen thuis ben."

Ook de natuur is voor haar een genereuze bron van schoonheid. "Ik was met Dirk ooit in Phoenix, Arizona. Ik stelde hem voor om van daaruit naar de Grand Canyon te rijden. Zijn eerste reactie was: 'Ik heb veel werk, moeten wij nu echt naar die put gaan kijken?' (lacht) Maar ik ben blijven aandringen en toen we er na lang rijden eindelijk waren, rolden er dikke tranen van ontroering over onze wangen. We waren overweldigd door zoveel schoonheid. Dat gebeurt in Vlaanderen ook weleens, hoor. Al die grijstinten die je tijdens de winter aan de Noordzee ziet: ik vind ze even mooi als de blauwschakeringen van een Toscaanse zomerhemel."

Vrouwen Moeten Geen Halve Mannen Zijn Om Carrière Te Maken.

"Veel vrouwen ervaren hun vrouwelijkheid nog altijd als een handicap om carrière te maken. Ze verbergen hun vrouwelijkheid onder een zwart tailleurke en gedragen zich als halve mannen. Dat is nergens voor nodig. Dat je er als vrouw goed wilt uitzien, doet niets af aan je capaciteiten.

"Vrouwen moeten nog leren om zelfverzekerder te zijn. Iemand zei me ooit: 'Mannen en vrouwen zullen pas gelijk zijn op de dag dat een volkomen incapabele vrouw een topjob krijgt.' Ik denk dat daar veel waarheid in schuilt." (lacht)

Het feminisme moet dus nog niet verticaal geklasseerd worden? "Ik vind zelfs dat het opnieuw aan belang wint. Mannen laten zich de jongste jaren weer erg betuttelend uit over vrouwen. Na het incident met die geesteszieke man die een vliegtuig van Egypt Air had gekaapt om in Cyprus zijn ex-vrouw te gaan bezoeken, zei de Cypriotische president: 'Je zult het altijd zien: als er miserie is, is er een vrouw in het spel.' Ik wist niet wat ik hoorde. En niemand wees hem terecht.

"Ik erger mij ook te pletter aan de seksistische humor in De slimste mens ter wereld. Ik vind het op zich niet erg dat er grappen over vrouwen gemaakt worden. Maar moeten het er echt tweehonderd per seizoen zijn? Al die zogenaamde grappen zijn een sluipend gif: ze zorgen ervoor dat bepaalde stereotypen gemeengoed worden. Zelfs ik neem ze soms over. Een tijd geleden wilde mijn jongste dochter in een kort rokje gaan fietsen. Ik zei: 'Ben je gek? Er vinden tachtig verkrachtingen per dag plaats.' Maar is het aan haar om zich aan te passen aan de seksuele frustraties van sommige mannen, of is het aan de mannen om zich aan te passen aan het feit dat vrouwen zich mogen kleden zoals ze willen?"

Ik werp op dat er ook mensen zijn die vinden dat de slinger qua emancipatie stilaan begint door te slaan. Dat quota en andere vormen van positieve discriminatie in sommige bedrijven zelfs leiden tot een ondervertegenwoordiging van mannen.

"Dat zullen dan toch nog altijd de uitzonderingen zijn, denk ik. Kijk, ik heb mij lang tegen quota verzet. Ik vind ze eigenlijk beledigend. Maar zonder quota krijgen we nooit iets in beweging. Vrouwen moeten dezelfde kansen krijgen als mannen, punt. En als we quota nodig hebben om dat af te dwingen, dan moet het maar. Anders wordt de gelijkheid tussen man en vrouw nooit een evidentie."

Wie Te Veel Compromissen Met Zichzelf Sluit, Barst Vroeg Of Laat.

"Je kunt in een relatie - maar ook op het werk - maar een beperkt aantal compromissen met jezelf sluiten. Als je te veel stukjes van je persoonlijkheid inlevert, loopt het gegarandeerd fout.

"Ik vind niet dat je iemand mag vragen om zichzelf te verloochenen. Je moet iemand graag zien om wie hij of zij is. Iemand fnuiken in zijn ambities of iemands karakter willen veranderen, getuigt van weinig respect."

Ik vraag of ze streng is voor zichzelf. "Enorm streng. Ik heb een aantal waarden en principes waar ik niet van afwijk. Gelukkig ben ik vrijzinnig: ik heb mijn moreel kompas zelf ontwikkeld. Dat maakt het makkelijker om niet hypocriet te zijn."

Ze werkt hard, is perfectionistisch en houdt van evenwicht en controle. Maar heeft ze ook een wilde, impulsieve kant? "Tuurlijk, ik ben een gevoelsmens. Ik ben al eens zodanig impulsief met Camille op reis gegaan dat ik helemaal vergeten was om Dirk daarvan op de hoogte te brengen. (lacht) Maar als ik echt belangrijke beslissingen moet nemen, ga ik niet over één nacht ijs, nee. En ook in mijn job ga ik heel doordacht te werk: ik denk na, luister naar wat mijn collega's te vertellen hebben en neem pas dan een besluit. Er zijn momenten waarop je onbezonnen mag zijn en er zijn momenten waarop je wijs moet zijn."

Respect Is De Motor Van Een Leefbare Samenleving.

"Respect is voor mij: mensen niet op voorhand uitsluiten. Hen niet zonder boe of ba veroordelen, maar naar hen luisteren. Ook al hebben ze andere inzichten en denkbeelden. Het is jammer dat mensen zich altijd menen te moeten groeperen tegen soortgenoten die er anders uitzien of er een andere levensstijl op na houden.

"Als ik mij een opinie over de vluchtelingencrisis mag permitteren: ik snap niet hoe je een mens kunt zijn en toch kunt vinden dat we de vluchtelingen maar aan hun lot moeten overlaten. Dat is niet eens een politiek statement, het is een louter humanistische overtuiging.

"Maar ik vind wel dat respect van twee kanten moet komen. En daar wringt het schoentje soms. Misschien wordt het tijd om nog eens duidelijk te vertellen welke waarden wij in onze samenleving belangrijk vinden. Niet alleen aan migranten die weinig respect tonen voor vrouwen, maar ook aan hooligans die onder het mom van 'verontwaardiging' keet komen schoppen in de Brusselse binnenstad."

Je Moet Jezelf Altijd In De Spiegel Kunnen Aankijken.

"Ik wil op elk moment in mijn leven kunnen zeggen: ik heb mijn best gedaan en ik ben correct geweest. Ik wil absoluut met mezelf in het reine zijn. Teleurgesteld worden door iemand anders, is erg. Maar jezelf teleurstellen, is nog veel erger. Van iemand anders kun je weglopen. Van jezelf niet."

Ik vraag wat ze van zichzelf nooit zou aanvaarden. "Oneerlijkheid", antwoordt ze. "Ik ben dan ook fundamenteel ongeschikt om een dubbelleven te leiden. Ik zou binnen de kortste keren verstrikt geraken in alle leugens die je daarvoor moet verzinnen. Eerlijkheid is veel eenvoudiger."

Een Kritische Houding Moet Een Tweede Natuur Zijn.

"We hebben toegang tot alle mogelijke informatie, maar we gaan er niet voldoende kritisch mee om. Ik heb vriendinnen die buitengewoon verstandig zijn, maar op hun Facebook-pagina rechts-creationistische onzin delen. Dan vraag ik mij af: hebben die eigenlijk al eens goed geanalyseerd waar ze zich akkoord mee verklaren? Juist omdat er zo veel informatie op ons wordt afgevuurd, is het belangrijker dan ooit dat we niet zomaar alles slikken."

Ze werkt voor de overheid en is close met bedrijfsleiders, politici en leden van de monarchie. Hoe kritisch kijk je nog naar de heersende machten wanneer je zelf deel uitmaakt van het establishment? "Heel kritisch. Al zul je mij niet gauw op de barricaden zien staan. Ik werk samen met politici, maar het is niet de bedoeling dat ik zelf aan politiek doe. Als ik iets te zeggen heb, zal ik dat wel onder vier ogen aankaarten bij de minister in kwestie. Een zekere loyauteit ten opzichte van de uitvoerende macht hoort bij mijn job. De dag dat ik dat niet meer kan opbrengen, moet ik maar ontslag nemen.

"Maar eigenlijk vind ik niet dat je mij bij het establishment mag indelen. Het is niet omdat ik met ministers en prinsessen op handelsmissie ga, dat ik zelf tot de upper class behoor. Het enige wat mij interesseert, is dat we samen onze opdracht vervullen."

Je Moet Altijd Het Beste Van Jezelf Geven.

"Wat je ook doet, doe het zo goed mogelijk. Je moet de capaciteiten die je hebt, maximaal benutten. Anders ben je maar een flauw afkooksel van jezelf. Dat iets niet lukt, is niet zo erg. Als je er maar alles aan gedaan hebt om het wél te doen lukken."

'Het beste van jezelf geven' betekent voor Claire Tillekaerts ook: weigeren om een slachtoffer te zijn. Je niet wentelen in je miserie. Ze citeert de 17de-eeuwse dichter en politicus Jacob Cats: 'Het is geen schande om te vallen. De kunst is om weer op te staan.'

"Na de dood van Aurore heb ik een maand thuisgezeten. Suffend, puffend, huilend. Op een gegeven moment dacht ik: als ik zo verder blijf leven, kan ik net zo goed meteen in mijn graf kruipen. Dan heeft het geen zin meer. Ik maakte een klik in mijn hoofd en nam mijn plaats in de buitenwereld voorzichtig weer in. Ik schreef een lange brief aan mijn medewerkers. Dat luchtte zowel hen als mij op: bij mijn terugkomst hebben ze mij op een schitterende manier opgevangen.

"Ook meegaan op handelsmissies was moeilijk, maar het lukte. Het enige wat ik de eerste zes maanden niet heb gedaan, is toespraken geven. Ik wist: de mensen gaan niet komen luisteren naar de CEO van Flanders Investment & Trade, maar naar de moeder van dat vermoorde meisje. In die omstandigheden had ik weinig zin om over FIT te praten."

In Touché vertelde ze dat ze na het overlijden van haar man door een van haar dochters werd terechtgewezen: 'Mama, als je nu niet ophoudt met wenen, wordt het hier een zwembad'. Ik vraag haar of die uitspraak van Aurore was. Ze knikt. Vervolgens vraag ik of ze aan die woorden ook iets gehad heeft, nadat Aurore zelf gestorven was. Ze blijft een tijdje stil en zegt dan: "Indirect wel, ja. Camille was nog erg jong toen haar zus stierf. Alleen al voor haar moest ik erop letten dat het hier geen zwembad werd. Ze had me nodig, ik moest rechtop blijven staan."

Dat is moedig, zeg ik, maar vast ook onmogelijk. "Het is allesbehalve vanzelfsprekend. Ik heb me voor een stuk moeten afsluiten van mijn eigen emoties, anders was het niet gelukt. Soms voel ik me daar schuldig over. Dan denk ik: Claire, je bent te weinig bezig met wat er gebeurd is. Maar dat is natuurlijk niet zo. Aurore is elke seconde van mijn leven aanwezig. Maar dan wel op een gedempte manier. Anders zou het verdriet onbeheersbaar zijn."

Geven Is Belangrijker Dan Krijgen.

"Ik zorg heel graag voor mensen. Mijn moeder noemde mij niet voor niets een sint-bernardshond. Al bedoelde ze dat niet als een compliment, maar als een verwijt. (lacht)

"Ik geef dus graag. Maar naarmate ik ouder word, begin ik krijgen ook steeds leuker te vinden. Het is fijn om te voelen dat iemand anders voor jou een inspanning heeft gedaan. Dat hoeft niet eens iets spectaculairs te zijn. Kleine gebaren zijn me dierbaarder dan grote beloftes."

Is krijgen een automatisch gevolg van geven? "Nee. Sommige mensen vinden het vanzelfsprekend dat jij er voor hen bent en voelen niet de minste behoefte om iets terug te doen. Maar ik blijf ervan uitgaan dat anderen het goed met mij menen. Ik wil van mensen houden zonder mij af te vragen of ze geen verborgen agenda hebben. Dat stukje naïviteit wil ik niet kwijtraken."

Terwijl het slotakkoord van ons gesprek weerklinkt, komt Dirk Brossé de woonkamer binnengewaaid. Op verzoek van zijn eega zet hij een paar koppen Nespresso-koffie. Hij vertelt dat hij in Londen ooit een glas wijn dronk met George Clooney, het boegbeeld van de reclamecampagnes van Nespresso. "Ik stuurde Claire meteen een sms'je: 'Schat, wat moet je doen als je naast George Clooney zit?' Ze antwoordde: 'Hem vastpakken en op de mond kussen'." "Juist", zegt Tillekaerts. "En je hebt dat advies naast je neergelegd. Ik was toen zeer teleurgesteld in jou."

Waarna ze dan maar elkaar op de mond kussen en opgetogen aan de rest van de dag beginnen.