Vriend van Poetin wordt Amerika's topdiplomaat

"Wat ik het meest apprecieer in Rex Tillerson is dat hij een ruime ervaring heeft met alle types buitenlandse regeringen", tweette president elect Donald Trump na zijn aankondiging dat hij de Exxon Mobil-CEO naar voren schoof als Amerika's topdiplomaat.

Een understatement. Tijdens zijn decennium als CEO van de Texaanse multinational had Tillerson meer contacten met autoritaire leiders dan zijn buitenlandministers. Vladimir Poetin voorop. Van de Russische president kreeg hij de hoogste onderscheiding voor een buitenlander, de Orde van de Vriendschap, om zijn gedeelde oliecontracten. Al in 2011 sloot Tillerson een joint venture voor de exploratie van olie in de noordpoolcirkel, waar het ijs wegsmelt door klimaatverandering. Drie jaar later verboden sancties om de Russische annexatie van de Krim de voortzetting van het project, maar Tillerson verkreeg na lobbying in Washington uitstel, waardoor een olieveld met 750 miljoen vaten kon worden aangeboord. De Russen doopten het veld 'Podeba', overwinning, en de roes van toen zal ook vandaag in het Kremlin heersen. Met Tillerson ziet Moskou een buitenlandminister tegemoet die de VS-sancties tegen Rusland wil opheffen.

"We steunen sancties niet omdat we ze niet efficiënt vinden", zei Tillerson in 2014 op de algemene vergadering van Exxon, met het oog op een geblokkeerd Exxon-project in Siberië dat volgens de Russen zelf 500 miljard dollar waard is.

Grote troeven

De vraag of Tillerson dit potentiële belangenconflict als buitenlandminister opzij kan schuiven hangt nu als een zwaard van Damocles boven zijn bevestiging door de Senaat. Daar moet hij ook aantonen dat hij zijn 218 miljoen dollar aan private Exxon-aandelen van de hand doet, want vanaf januari kan elk van zijn uitspraken de beurskoersen beïnvloeden.

Over zijn diplomatieke ervaring zijn de meningen in Washington fel verdeeld. Voorstanders voeren aan dat Tillerson door zijn vermogen om in moeilijke landen zakendeals te sluiten grote troeven in handen heeft. "De leiding van een multinationale onderneming vereist vandaag dezelfde kwaliteiten als diplomatie", schrijft Suzanne Maloney, een voormalig Exxon-adviseur die nu werkt voor het Brookings Instituut, in The Wall Street Journal. "Onderdompeling in globale politiek en cultuur, de capaciteit om dreigingen en opportuniteiten in te schatten, competentie voor het managen van bureaucratieën en onvoorziene crisissen."

Critici waarschuwen voor de bedrijfscultuur die hij zich eigen maakte sinds hij in 1975 werkt voor Exxon, erfgenaam van John D. Rockefellers monopolistische Standard Oil. "Tillerson noemde zijn favoriete boek Atlas Shrugged, de (kapitalistische cult)roman van Ayn Rand uit 1957 (over een opstand van ondernemers tegen de overheid)", schrijft New Yorker-journalist Steve Coll, die als auteur van Private Empire: ExxonMobil and American Power het machtige bedrijf portretteert als een staat in de Amerikaanse staat, die de democratische besluitvorming in Washington beschouwt als lastige, bureaucratische horde.

De juiste dictators

Tillerson voerde zelfs een eigen buitenlandbeleid dat botste met het State Department. Zo jaagde hij onder deze VS-regering nog zijn toekomstige diplomaten op stang door een oliecontract te sluiten met de Koerdische regionale regering, wat de Iraakse nationale regering ondermijnde. Nadien zei Tillerson in een conferencecall met het State Department: "Ik deed wat het beste was voor mijn aandeelhouders."

Ook als dat botst met mensenrechten. Steve Coll: "Tillerson verkiest zaken in landen met politieke stabiliteit, zelfs als deze stabiliteit bereikt wordt door autoritair leiderschap. Voor ExxonMobil kunnen de juiste dictators voorspelbaarder en winstgevender zijn dan democratieën. ExxonMobil maakte meer winst in Equatoriaal-Guinea, een olierijke West-Afrikaans dictatuur, dan in Alaska, waar electorale politiek het moeilijker maakte om stabiele contracten af te sluiten."

Het wordt nu uitkijken wat Tillersons definitie wordt van de 'Amerikaanse belangen'.