Britten verslikken zich in Junckerfobie

Het is oorlog tussen de Britse premier Cameron en beoogd voorzitter van de nieuwe Europese Commissie Juncker. In een gisteren gepubliceerd opiniestuk in verschillende Europese media sabelt Cameron de Luxemburgse oud-premier beleefd neer als ongeschikt en ongeloofwaardig voor de Europese topbaan. Britse diplomaten in Brussel zijn minder subtiel: zij noemen de kandidatuur van Juncker 'een georkestreerde actie van een coterietje van europarlementariërs dat leugens verkoopt'.

Het is niet de eerste keer dat een kandidaat voor het Commissievoorzitterschap op weerstand stuit. De oud-premiers Verhofstadt en Lubbers (Nederland) weten er alles van, een Brits respectievelijk Duits veto betekende destijds het einde van hun Europese ambities. Maar dat een regeringsleider zich publiekelijk tegen een kandidaat keert, is wel nieuw. Alsook het feit dat Cameron vermoedelijk het onderspit delft.

EU-ambtenaren zien het artikel van Cameron als een wanhoopsoffensief. De race rond Juncker is gelopen, heeft EU-president Van Rompuy intern laten weten. Er is simpelweg geen andere kandidaat voor het Commissievoorzitterschap die acceptabel is voor én de 28 regeringsleiders én het Europees Parlement. "Tenzij er een nieuwe messias opstaat", stelt een betrokkene.

Niet dat de leiders allemaal gelukkig zijn met Juncker. Naast Cameron zien ook de Nederlandse premier Rutte, zijn Zweedse collega Reinfeldt en de Hongaarse premier Orbán de Luxemburger niet zitten. Maar samen hebben ze niet genoeg stemmen om hem tegen te houden en veto's voor deze benoeming bestaan niet meer.

Het merendeel van de premiers heeft zich laten gijzelen door de machtsgreep van het Europees Parlement. Dat lanceerde zijn eigen Spitzenkandidaten voor de topbaan en ontfutselde daarmee de regeringsleiders het initiatief.

Legitimiteit

Cameron en Reinfeldt keerden zich van meet af aan tegen deze strategie, de rest (inclusief Merkel) zag haar als onschuldig politiek tijdverdrijf van een eurofiele elite. Ze hebben de dynamiek van de Spitzenkandidaten volledig onderschat. Merkel wordt in Duitsland 'democratisch verraad' verweten als ze nu Juncker zou loslaten. Dus schaart ze zich achter haar Europese partijgenoot en sinds de crisis is Merkels wil wet in Europa.

Dat Cameron als een Britse duiveltje in een Brussels wijwatervat tekeergaat, komt grotendeels door de persoon Juncker. Die staat voor eurofederalisme, eurobonds, achterkamertjes en meer Europese regels, zaken die de Britse premier niet verkocht krijgt op zijn eurosceptische eiland maar die wel populair zijn in veel zuidelijke lidstaten.

In vier landen (Groot-Brittannië, Frankrijk, Denemarken, Griekenland) wonnen rabiate anti-EU-partijen de Europese verkiezingen, in 24 niet. En in het Europees Parlement zijn de pro-Europese fracties goed voor twee derde van de zetels.

Ook op Camerons verwijt dat Juncker elke democratische legitimiteit ontbeert - "Meneer Juncker stond op geen enkele lijst en is door niemand gekozen" - valt het nodige af te dingen. In ieder geval kan de Luxemburger rekenen op de steun van een meerderheid van de 751 direct verkozen europarlementariërs. Dat geeft hem meer legitimiteit dan een kandidaat van 28 indirect benoemde premiers.

Het voornaamste probleem met Camerons bezwaren is dat ze er niet meer toe doen. Juncker is dé kandidaat geworden, dat is een politiek feit. Daarbij zijn veel collega-premiers moe van Cameron. Door Juncker tot staatsvijand nummer 1 te bombarderen, heeft de Brit zichzelf klemgezet. Idem door zijn kiezers een referendum over het Britse EU-lidmaatschap te beloven. Moeten de andere leiders nu Camerons rommel opruimen? Waarom komt hij niet met een alternatief, vragen ze zich af? Zoals een EU-ambassadeur van een zuidelijke lidstaat het deze week verwoordde: "Cameron is als een overvaller die het geweer tegen zijn hoofd zet en roept: geef me het geld of ik schiet!"

De vermoedelijke keuze eind deze maand voor Juncker kan vergaande gevolgen hebben. Allereerst voor Cameron die in eigen land hiervoor wordt gekielhaald. Britse diplomaten vrezen dat het voor 2017 geplande referendum mogelijk volgend jaar al wordt gehouden met een overtuigend 'nee' als resultaat. Voor het eerst zou dan een lidstaat de EU verlaten, en nog een belangrijk land ook. Merkel moet er niet aan denken, Rutte en Reinfeldt evenmin, maar ze lijken vooralsnog deze collateral damage als onvermijdelijk te aanvaarden.

Machtsevenwicht

Verder verandert het machtsevenwicht in Brussel als de machtsgreep van het parlement wordt gehonoreerd. De Commissievoorzitter zal meer dan nu naar de parlementariërs luisteren, zij hebben hem immers verkozen. Dat verzwakt de Commissierol van bemiddelaar tussen parlement en lidstaten.

Tot slot berokkent het harde gevecht met Cameron ook Juncker schade. Hij zou de eerste Commissievoorzitter zijn die niet kan rekenen op de unanieme steun van alle lidstaten. Geen makkelijke start temeer daar - o ironie - een van zijn voornaamste taken zal zijn alles op alles te zetten om Groot-Brittannië bij de EU te houden.