Anton Corbijn: loner aan de top van de wereld

De lange productieduur van Anton Corbijn Inside Out heeft voor een grote verscheidenheid aan beeldmateriaal gezorgd: een fotoshoot met Bono en U2, op de set van zijn speelfilm The American met George Clooney, een fotobespreking met Lou Reed & Metallica naar aanleiding van hun Lulu-project... Maar er zijn ook veel gesprekken met de man zelf en met enkele familieleden, zoals zijn zus Aaf, die zich zorgen maakt over zijn hectische werkritme en zich daarom zorgen maakt dat haar broer zal instorten. En jawel, hij gaat er op een bepaald moment onderdoor. Er zijn ook enkele ontroerende ontmoetingen met zijn oude moeder, die zich afvraagt of haar zoon van al dat fotografiegedoe wel kan leven? Zijn rustige antwoord: "Dat is wel gelukt, ja."

In een van de interviewfragmenten merkt Anton Corbijn op dat de twee speelfilms die hij tot nu toe gemaakt heeft, Control (over Ian Curtis van de groep Joy Division) en The American, wellicht niet toevallig over loners gaan. En dat hij dat misschien ook zelf wel is. Maar dat hij dat toch niet helemaal wil zijn. Het zijn spaarzame, maar veelzeggende ontboezemingen. En het was voor documentairemaakster Klaartje Quirijns niet makkelijk om ze uit die even behoedzame als bedachtzame man te krijgen.

U bent vooral bekend geworden met politieke documentaires. Was het geen hele aanpassing om nu een film te maken over een kunstenaar?

Quirijns: "Ik maak nu al zo'n twintig jaar documentaires en ik heb vroeger, voor de VPRO en de NPS, ook veel portretten gemaakt over allerlei mensen. Zo heb ik deze film eigenlijk ook heel erg benaderd als een portret van een mens. In die zin lijkt het nog steeds op mijn andere werk. Ik heb Anton Corbijn gewoon benaderd zoals ik de wapenhandelaar heb benaderd in The Brooklyn Connection, of de vrouw die ten koste van alles vrede wil maken met Joseph Kony (oprichter van het Lord Resistance Army in Oeganda, het leger met de kindsoldaten, JT) in Peace vs Justice. In die zin heb ik Anton helemaal niet anders benaderd. Ik heb hem benaderd als mens."

Die toevallig ook fotograaf is.

"Die toevallig ook fotograaf is, ja. En dan ook nog foto's maakt van hele bekende mensen. Maar dat is nooit mijn drijfveer geweest om deze film te maken. Ik vond het fascinerend omdat ik denk dat het op een bepaalde manier ook voor hem een onontgonnen gebied was. Als documentairemaker ben je natuurlijk toch altijd op zoek naar een soort rauwheid of een soort kwetsbaarheid. Kijk, Anton is natuurlijk heel erg zeker op het moment dat ie over zijn werk kan praten. Maar als persoon heeft hij de dingen nog niet helemaal uitgezocht, zal ik maar zeggen. Daar heeft ook niet zijn prioriteit gelegen in zijn leven. En ik vind het juist interessant om te onderzoeken wat iemand eigenlijk zelf nog aan het onderzoeken is. Bono zei ooit dat Corbijn beelden van anderen maakt om zo tot een beeld van zichzelf te komen. Dat is raak getypeerd."

Op een bepaald moment maakt Corbijn inderdaad een reeks 'zelfportretten' waarin hij zichzelf fotografeert als John Lennon of Kurt Cobain.

"Dat is een serie waarin hij een aantal zaken kon laten samenkomen. Hij heeft die fotoreeks gemaakt op basis van allerlei dode artiesten. Dat waren natuurlijk de helden uit zijn jeugd. Maar het had ook te maken met een fascinatie van zijn ouders: altijd bezig met de dood."

Hoe hebben jullie elkaar leren kennen?

"In de Kunsthal in Rotterdam was er op een bepaald moment een tentoonstelling over straatkinderen en ik had daarvoor een video-installatie gemaakt. Die tentoonstelling werd geopend door Anton. Daar hebben we elkaar ontmoet, maar dan zijn we elkaar een aantal jaren uit het oog verloren. Nadat ik tien jaar in New York had gewoond, ben ik naar Londen verhuisd en toen heeft hij mij daar, zeg maar, een beetje wegwijs gemaakt, terwijl hij net op het punt te stond om na dertig jaar terug te keren naar Nederland. In diezelfde periode hadden enkele mensen een filmportret van hem gemaakt en hij vroeg wat ik ervan vond. Nou, niet om lullig te zijn, maar ik vond het echt totáál geen goede film. Het was gemaakt door een soort reclamemakers die alleen maar bekende mensen lieten vertellen hoe geweldig Anton Corbijn wel was. Het was een volkomen oppervlakkige, niet-interessante film. Anton vroeg of ik hem kon helpen en toen heb ik één interview met hem opgenomen. Dat is uiteindelijk niet in die documentaire terechtgekomen, maar uit dat ene interview is grappig genoeg deze hele film voortgekomen."

Het was blijkbaar ook het juiste moment voor een hernieuwde kennismaking.

"Ja, later is inderdaad gebleken dat het een heel mooi moment was. Het moment waarbij hij zich allerlei dingen ging afvragen over zijn leven en hoe het nu verder moest. Zijn film Control was net uit en toen was hij, denk ik, toch in een hele kwetsbare situatie. Zijn vader was toen ook net overleden. In die zin had ik ontzettend veel geluk dat ik net op dat moment zijn leven ben ingestapt."

Hebt u nooit het gevoel gehad dat jullie vriendschap bij het maken van deze documentaire in de weg kwam te zitten?

"Vriendschap is heel kwetsbaar. Ik heb me wel gerealiseerd - met name op het moment dat ik aan het monteren was en zeker op het moment dat de film uitkwam - dat je eigenlijk een ontzettend risico neemt door een vriendschap publiek te maken. Want dat is toch wat er gebeurt. De gesprekken tussen ons waren oprecht en integer. Mijn interesse is ook echt de interesse van een vriendin."

En de vriendschap is overeind gebleven?

"Toen de film aan zijn carrière in de Duitse bioscopen begon, konden we er pas echt over praten. Anton vindt het een heel mooi werk en daar ben ik natuurlijk ontzettend blij mee. Hij zegt ook wel: 'Dit is gewoon jouw perspectief.' En dat is natuurlijk ook zo. En hij vindt ook dat ik een ontzettende loner van hem heb gemaakt. Maar ja, zo zie ik hem ook. Zijn vriendin is niet heel blij met de film, want zij ziet hem natuurlijk niét als een loner."

In de film worden veel foto's van Anton Corbijn getoond, maar er staat niet bij wie geportretteerd wordt. Eerst vond ik dat een beetje jammer omdat je als kijker niet meteen iedereen kent of herkent. Maar toen bleek dat die foto's tijdens de eindgeneriek allemaal opnieuw getoond werden, dit keer wél met naamsvermelding.

"Dat heb ik bewust gedaan omdat ik wilde dat de toeschouwer de foto's echt als beeld zou ervaren. Zoals ze gemaakt zijn. Zonder dat te laten verstoren door letters. Op het moment dat je er een naam bijschrijft, dan zie je het ook niet meer als beeld, want dan ga je lezen. Maar als je én kijkt én leest, heb je een hele andere ervaring dan wanneer je alleen maar kijkt. Op het einde krijg je dan toch te zien wie er op al die foto's staat en dat vond ik een hele mooie oplossing."

U hebt Anton Corbijn in diverse situaties aan het werk gezien. Hebt u als filmmaker iets van hem geleerd?

"Ja, ik heb ontzettend veel van hem geleerd. Op een bepaalde manier zijn wij tegenpolen. Alleen al het milieu waar ik uitkom. Ik kom uit een liberaal gezin uit Amsterdam. Bij ons waren er nooit stiltes in huis. Er werd alleen maar gediscussieerd. Iedereen praatte altijd en luisterde eigenlijk helemaal niet naar elkaar. (lacht) Ik denk dat ik door Anton ook anders naar dingen ben gaan kijken. Vorm is voor hem zo belangrijk en voor mij is inhoud altijd ontzettend belangrijk geweest. Maar nu kijk ik ook anders naar beelden, denk ik."

De scène van de film die ik mij altijd zal herinneren, is tijdens een van jullie wandelingen. Anton Corbijn vertelt dat hij misschien goed genoeg is als kunstenaar, maar niet goed genoeg als mens. Hij zegt ook hoe moeilijk het is om diep contact te hebben. 'Hoe komt dat?', vraagt u dan. En daarop antwoordt hij alleen maar: 'Laten we maar naar binnen gaan.'

"Ik had dit nooit zo kunnen bedenken, maar die scène is ook niet helemaal toevallig tot stand gekomen. Op een gegeven moment twijfelde ik over de film in de zin dat ik dacht: 'Waar zit nou het drama?' Anton is eigenlijk een hele gelijkmatige man. Hij wordt nooit boos. Hij wordt nooit verdrietig. Ergens laat hij zichzelf ook helemaal niet zien. Hij wilde natuurlijk graag aan de oppervlakte blijven. Misschien is dat ook wel zijn vlucht. Ik geloof helemaal niet dat hij oppervlakkig is, maar ik denk wel dat de oppervlakte hem een excuus geeft om niet heel diepgaand met mensen om te gaan of om niet heel diepgaand naar zichzelf te kijken.

"Op een gegeven moment zag ik het dus helemaal niet meer zitten en ik heb dat ook gewoon tegen hem gezegd: 'Je moét iets gaan vertellen, want anders heb ik gewoon geen film.' Ik heb hem niet gechanteerd of zo. (lacht) Maar ik heb wel heel duidelijk gemaakt dat er iets van betekenis moest komen. Want anders is het niks. Dat gesprek heeft uiteindelijk geleid tot de wandeling in het bos. Voor mij was dat iets heel moois en heel waardevols. Door het feit dat ie zo ver wilde gaan, heb ik ook ontzettend veel respect voor hem gekregen. Dat hij bereid was om zich zo kwetsbaar op te stellen."

Hij wou misschien wel verder gaan, maar toch ook niet té ver. Vandaar zijn beslissing om weer naar binnen te gaan.

"Uiteindelijk denk ik dat de kracht van die scène hierin bestaat dat er nog meer gezegd wordt door het niet te zeggen. En daarom vond ik de scène zelf ook heel krachtig."

Anton Corbijn Inside Out wordt vanavond, in aanwezigheid van Klaartje Quirijns en Anton Corbijn, om 20u vertoond in Cinema Zuid te Antwerpen. Om 20.30u wordt de documentaire ook vertoond op Docville in Leuven. Vanaf 9/5 draait de film in een aantal bioscopen.