Kiest het Sudanese leger de kant van de betogers tegen president Omar al-Bashir?
De bijna vier maanden oude straatprotesten tegen president Omar al-Bashir in Sudan hebben een nieuwe, mogelijk kritieke, fase bereikt. Een belangrijke factor zijn de strijdkrachten.
Vele duizenden betogers hielden zich maandag voor de derde dag op rij op bij het hoofdkwartier van het leger in de hoofdstad Khartoum, in weerwil van traangasgranaten van Bashirs persoonlijke ordetroepen. Sommige soldaten kozen al schietend de kant van de betogers tegen de ordetroepen, die bestaan uit leden van Sudans gevreesde geheime dienst en een gewapende militie.
Demonstranten hopen dat de eerste zichtbare barsten in het veiligheidsapparaat zullen helpen om de val te bewerkstelligen van president Bashir, die in 1989 aan de macht kwam na een coup en onder wiens repressieve bewind de economie in een diepe crisis is beland. Video’s gemaakt met mobiele telefoons en verspreid via sociale media tonen massa’s betogers die juichen en zwaaien naar soldaten uit het reguliere leger. Het forceren van een breuk binnen de Sudanese machtskringen lijkt het doel van de betogers, ook gezien de verder zwakke staat van de politieke oppositie, Bashirs persoonlijke vastberadenheid om aan de macht te blijven, en de relatief geringe aandacht vanuit de buitenwereld.
Daarmee is nog niet gezegd dat Bashir zal vallen, al kampt hij met het zwaarste verzet in zijn 30 jaar oude presidentschap. Bashir verlaat zich momenteel vooral op hardliners van onder meer de Rapid Support Forces. Dat zijn voormalige strijders van de Janjaweed: de milities die op orders van Bashir jarenlang grootschalig geweld uitoefenden tegen inwoners van de regio Darfur. Bashir wordt door het Internationaal Strafhof gezocht voor genocide, een reden misschien voor in elk geval een deel van zijn handlangers om vooralsnog loyaal te blijven aan hun bevelvoerder. Een strijd tussen de facties rondóm Bashir valt niet uit te sluiten.
Onverschrokken
De betogers op de straten van Sudan tonen zich intussen bijzonder vastberaden en onverschrokken. Hun protesten begonnen in december, als uiting van onvrede over snel gestegen broodprijzen, en culmineerden in een luide roep om Bashirs vertrek. Deze roep zwakte af na Bashirs afkondiging van de noodtoestand in februari, toen een nieuwe golf van repressie begon. Volgens Human Rights Watch zijn er in Soedan al zeker 51 mensen om het leven gekomen bij het neerslaan van de protesten. Maar afgelopen weekeinde begon er toch weer een massaprotest in Khartoum, volgens organisatoren en ooggetuigen zelfs het grootste sinds het begin van het oproer in december.
Exacte aantallen betogers zijn moeilijk vast te stellen maar videobeelden duiden op vele duizenden deelnemers. Het protest van afgelopen weekeinde markeerde de verjaardag van de val van toenmalig president Jaafar Numeiri in 1985. Numeiri werd afgezet door het leger na volksprotesten. Sudan kreeg daarna een gekozen regering, die vervolgens in 1989 omver werd geworpen door generaal Omar al-Bashir. Zet het leger binnenkort Bashir af, dan zijn er dus parallellen met 1985, al leunt Bashir vooral op gewapende groepen loyalisten van buiten de formele legerkaders.
De betogers in Sudan worden overigens ook geïnspireerd door Algerije, waar vorige week Abdelaziz Bouteflika, president vanaf 1999, afstand deed van zijn positie onder druk van het leger.
Internationale gemeenschap
Sociale media spelen een belangrijke rol bij de protesten in Sudan, activisten gebruiken WhatsApp, Facebook en Twitter om (video)boodschappen naar buiten te brengen en aandacht te vragen voor hun situatie. Journalisten wordt het werk buitengewoon moeilijk gemaakt in Sudan en spelers zoals Amerika en de EU spreken zich niet erg hard uit, tot frustratie van activisten die menen dat geopolitieke overwegingen hierbij een rol spelen.
Amerika zocht in 2017 voorzichtige toenadering tot het bewind in Khartoum door een reeks van 20 jaar oude handelssancties in te trekken met als reden verbeterde samenwerking in de strijd tegen terrorisme (al staat Sudan nog wel op de Amerikaanse lijst van staten die terrorisme sponsoren). De EU werkt samen met Khartoum om clandestiene migratie naar Europa te beteugelen.
“Waarom steunt de internationale gemeenschap Bashir en zijn regime?”, is hoe een Sudanese vrouw deze houding uitlegt, getuige een WhatsApp-bericht aan de Volkskrant (de naam van de persoon is bekend bij de redactie). “De wereld negeert wat er gebeurt in Soedan! Ongewapende mensen zijn neergeschoten alleen maar omdat ze nee zeiden tegen dit corrupte regime!”