De tentakels van de diamantlobby
Als het om het bewerken van beleidsmakers gaat, weten de twee grote gemeenschappen in de Antwerpse diamant elkaar goed te vinden. Zowel de Joodse als de Indiase diamantairs zijn gedreven lobbyisten met een uitgebreid adressenboekje politieke vrienden.
De spil van de lobbymachine is de sectororganisatie Antwerp World Diamond Centre. Het AWDC huist in de Hoveniersstraat, in het hart van de diamantwijk. Het gaat om de opvolger van de Hoge Raad voor de Diamant, die van de ene interne ruzie in de andere verzeilde en daarom werd opgedoekt.
De Indiërs zijn de sterkste gemeenschap binnen de Antwerpse diamant. Zij leveren daarom de voorzitter van het AWDC, Nishit Parikh, en het gros van de bestuurders. De CEO van de sectororganisatie is evenwel een Jood, Ari Epstein. De Joodse diamantairs wegen zwaar door in verhouding tot hun economische belang. De Indiërs hebben na een indrukwekkende opmars intussen ruim 70 procent van de Antwerpse diamanthandel in handen. Dat komt omdat het slijpen van ruwe diamant massaal naar lageloonland India is verhuisd.
"De Joden zijn historisch altijd toonaangevend geweest in de Antwerpse diamant. Dat gaat niet zomaar weg. Bovendien spreken ze Nederlands, terwijl de Indiërs Engels spreken. Dat geeft de Joodse gemeenschap een streepje voor in haar contacten met Belgische overheden", zegt jurist en journalist Jean-Charles Verwaest, auteur van De diamantroof van de eeuw.
Als de gezamenlijke belangen op het spel staan, zijn de twee gemeenschappen niet te beroerd om de handen ineen te slaan. De Joodse diamantairs zijn in hun lobbywerk wel veel discreter dan de Indiase. Hun kleurrijke en wat pronkerige feesten halen geregeld de krantenpagina's. Politici, over de partijgrenzen heen, worden uitgenodigd op de huwelijks- en andere feesten van de Mehta's in de Mechelse Nekkerhal of het Antwerpse Hiltonhotel.
Er speelt daarbij ook een religieus-cultureel aspect mee. Het Jaïnisme is de godsdienst van de Indiase diamantairs in Antwerpen. Dat verklaart waarom ze graag buitenstaanders uitnodigen naar de Jaïn-tempel in Wilrijk. "Deel uw rijkdom, zegt hun religie. Dat is soms moeilijk te begrijpen voor westerlingen met een katholieke achtergrond", zegt Verwaest.
"De Joden en de Indiërs, hoe verschillend ze ook lijken, hebben wel dezelfde zakenmentaliteit. Het zijn superlobbyisten met veel politieke vrienden. Denk maar aan Guy Verhofstadt (Open Vld), huidige diamantschepen Ludo Van Campenhout (ex-Open Vld, nu N-VA), maar ook mensen uit de CD&V. De diamantairs geloven dat het rendeert om politici te paaien en af en toe geld in de partijkas te storten. Maar ze komen dikwijls van een koude kermis thuis, want in dit land werkt het zo niet."
Eind 2010 werd het parlementair Diamantforum opgericht. Diamant is zowat het grootste exportproduct van het land. De sector is qua fiscale inkomsten vergelijkbaar met de Antwerpse petrochemie en stelt, direct en indirect, naar schatting 26.000 man tewerk. Alle politieke partijen, behalve Groen, hebben een vertegenwoordiger in het Diamantforum, dat uiteraard al ontvangen werd door het AWDC. Jan Jambon van N-VA is voorzitter. Naast Willem-Frederic Schiltz zijn staatssecretaris Servais Verherstraeten (CD&V) en Maya Detiège (sp.a) de ondervoorzitters. De volledige lijst wordt niet vrijgegeven. "Omdat de leden niet op de hoogte zijn gebracht dat dat zou gebeuren", laat voorzitter Jambon weten.
Voortdurend op de grens
De timing van de samenstelling van het Forum was aanleiding voor nogal wat verdachtmaking. Net nadat het nieuws bekend raakte dat het Antwerps parket meer dan honderd diamantairs en diamantbedrijven wilde laten vervolgen voor de grootste diamantfraude ooit. "Het een had niets met het ander te maken", zweert Jambon. "Mij draait het niet om de fraude. Als die er is, dan moet die ook bestraft worden."
Wat dan wel de bedoeling van het Forum is? "We willen ons informeren over een belangrijke sector, waar maar weinig van geweten is", zegt Schiltz. "Diamant is belangrijk voor Antwerpen en we willen dat zo houden. Daarom willen we van de sector zelf horen wat de problemen en mogelijkheden zijn. Dit is geen lobbygroep, we zijn er niet op uit om een pro-diamantwetgeving te regelen. We blijven onpartijdig en willen ons gewoon informeren."
De financiële belangen zijn groot, de organisaties zijn multinationaal en diamant is bij uitstek een exportproduct dat vaak een wereldreis maakt voor het bij de eindklant belandt. Door die drie specifieke kenmerken zoekt de sector voortdurend de grens op tussen toegelaten belastingontwijking en belastingontduiking, wat bijna permanent tot spanningen leidt met fiscus, gerecht en banken. De lobbymachine dient om mogelijke conflicten snel te ontmijnen.
Gedoogbeleid
De diamantairs huiveren vooral voor inbeslagnames van diamantvoorraden, dat kan hun handel maandenlang ontwrichten. De politici hebben oren naar hun verzuchtingen. Jambon: "Zodra er sprake is van een onderzoek wordt beslag gelegd op alle diamanten. Voor zo'n onderneming is dat het bedrijfskapitaal. Als zo'n onderzoek ten einde is, en er blijkt niets fout te zijn, kan het zijn dat een diamantair failliet is gegaan door die inbeslagname. Er is politieke wil om aan die zaken toch iets te gaan doen."
De eigenzinnige relatie van de diamantsector met de fiscus gaat al decennia mee. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vluchtten heel wat Joodse diamantairs naar Cuba. België lokte hen terug met fiscale gunstregimes. Ook in de naoorlogse jaren heerste een fiscaal 'gedoogbeleid'. Verwaest: "Die tijden zijn grotendeels voorbij. De diamant is nu de meest gecontroleerde sector van het land. In de gerechtelijke onderzoeken waar nu zoveel om te doen is, gaat het zelden nog om zwart of wit. Er is veel grijs."