Zeven jaar cel voor Timosjenko

Een Oekraïense rechter heeft oud-premier Julia Timosjenko dinsdag veroordeeld tot zeven jaar gevangenisstraf wegens machtsmisbruik bij het sluiten van een gascontract met de Russische premier Poetin in 2009. Zowel de Europese Unie als Rusland veroordeelden de uitspraak als politiek gemotiveerd.

Timosjenko, die vorig jaar nipt verslagen werd in presidentsverkiezingen door Viktor Janoekovitsj, beschuldigde in de rechtszaal de huidige president van autoritaire praktijken uit Stalins tijd. "Dit is een autoritair regime dat Oekraïne van Europa verwijdert terwijl het zich in Europese retoriek hult", zei Timosjenko.

Timosjenko is behalve tot zeven jaar cel ook veroordeeld tot een boete van anderhalf miljard grivna's (137 miljoen euro) en mag drie jaar na haar celstraf geen politieke activiteiten ontplooien. Volgens de aanklagers heeft Timosjenko haar autoriteit als premier overschreden door in 2009 in te stemmen met een tienjarig contract waarin de gasprijs die Kiev betaalde aan Rusland bijna verdubbeld werd.

Westerse en Russische reacties lijken eensluidend in hun oordeel dat elk bewijs voor deze theorie ontbreekt en dat de hogere (markt)prijzen een logisch gevolg waren van Ruslands zakelijkere opstelling jegens buurlanden - zeker als die toetreding tot de NAVO en de EU zochten. Bovendien is Timosjenko's proces niet de enige politiek beladen juridische actie in het gepolariseerde Oekraïne: ook tegen tien andere politici uit het kamp van Timosjenko worden strafrechtelijke stappen ondernomen.

De EU liet bij monde van buitenlandchef Catherine Ashton weten dat de vervolging van politieke opponenten 'grote implicaties' kan hebben voor de bilaterale banden en voor de ondertekening van een Associatieverdrag met Oekraïne. Op zijn beurt interpreteerde Moskou de veroordeling als "een uitspraak met een duidelijk anti-Russische subtekst". Premier Poetin liet vanuit China weten dat hoewel Timosjenko "vriend noch relatie" van hem is, het "gevaarlijk en contraproductief kan zijn het hele pakket aan (gas)overeenkomsten in twijfel te trekken".

Euraziatische Unie

Maar als het proces werkelijk leidt tot een verwijdering met de EU, kan Rusland er profijt uit halen. Het Kremlin doet al maanden vergeefse pogingen om Janoekovitsj over te halen tot een douane-unie van Rusland, Wit-Rusland en Kazachstan, die moet uitmonden in een Euraziatische Unie. Janoekovitsj verruilde na zijn verkiezing als president de NAVO-ambities van zijn voorgangers voor een neutrale koers. Ook bedong hij een korting op de gasprijs door de Russische huur van de marinebasis in Sebastopol met 25 jaar te verlengen.

Maar Janoekovitsj kondigde ook aan dat zijn land "een keuze voor Europa" heeft gemaakt, te beginnen met de voor december voorziene ondertekening van een Associatieverdrag waar vier jaar over onderhandeld is. Zijn voortdurende weigering op de Russische avances in te gaan was wellicht een grotere verrassing voor de westerse analisten die hem voortdurend als pro-Russisch beschreven dan voor de Russen zelf. Zoals een anonieme bron uit het Kremlin tegen Russische media zei: "We zijn niet teleurgesteld in Janoekovitsj omdat we nooit illusies over hem koesterden. We wisten tevoren dat hij de Oekraïense belangen zou verdedigen."

Het proces-Timosjenko legt echter een bom onder de Europese aspiraties van Janoekovitsj - en zou hem uiteindelijk kunnen uitleveren aan de Russische vrienden. Die kunnen een warm bedje in de Euraziatische Unie binnen een etmaal spreiden, een stap waar de Europese Unie doorgaans tien jaar over doet.

Bij ontstentenis van logica zocht hoofdredactrice Julia Mostovaja van de Zerkalo Nedeli tegenover de New York Times een psychologische verklaring voor Janoekovitsj' gedrag: "De manier waarop hij Timosjenko behandelt ondermijnt zijn eigen plannen, maar emoties hebben de overhand gekregen. Zij heeft een scherpe tong en heeft Janoekovitsj vele malen gekrenkt. Vaak verdiende hij het, maar hij was toch beledigd."

Janoekovitsj zelf leek al druk doende een weg naar de uitgang te zoeken. Rechtstreeks ingrijpen in de rechtsgang kan niet, heeft hij vaak gezegd, want die is in Oekraïne onafhankelijk. Maar een uitkomst dient zich aan in de vorm van een wetsvoorstel dat het vergrijp waarvoor Timosjenko nu zo'n zware straf heeft gekregen, zou decriminaliseren. Bovendien, haastte Janoekovitsj zich te verklaren, kan in hoger beroep alles nog goed eindigen voor Timosjenko.

Ondertussen zijn juist de verschillen tussen de westerse en Russische reacties op de uitspraak veelzeggend. Het Westen zwelgt in morele verontwaardiging, maar de Russen voelen aan dat het om geld gaat: het proces heeft te maken met de hoge gasprijzen die Oekraïne financieel de nek om dreigen te wringen. De veroordeling is ook bedoeld om het wurgcontract uit 2009 om zeep te helpen. Janoekovitsj wil zowel een Associatieverdrag met de Europeanen als een goedkoper gascontract met de Russen. Tot nu heeft de vervolging van Timosjenko geen van beide dichterbij gebracht.