Rijke Duitse deelstaten zijn de arme neefjes zat
De rijke Duitse deelstaten betalen al jaren miljarden aan de arme, veelal Oost-Duitse, deelstaten. Daar willen ze vanaf. Volgende maand kloppen ze aan bij het Grondwettelijk Hof.
De klacht speelt al veel langer, maar nu willen de rijke Duitse deelstaten voor een deel af van de verplichte financiële steun die zij verlenen aan de zwakkere deelstaten in Duitsland. Beieren en Hessen, die jaarlijks miljarden euro's belastinggeld overmaken naar armere gebieden in het oosten en noorden van het land, willen minder bijdragen. Ze zullen naar verwachting begin februari daartoe een verzoek deponeren bij het Grondwettelijk Hof in Karlsruhe. De rechters moeten toetsen of verandering van de regels binnen de wet mogelijk is.
Van de 16 Duitse deelstaten steken Beieren en Hessen economisch gezien met kop en schouders boven de andere Länder uit, net als Baden-Württemberg. In deze drie deelstaten wordt relatief gezien het meeste geld verdiend. Hier wordt ook de meeste belasting per hoofd van de bevolking geïnd. Net als in Europa is het een noord-zuidverhaal, met dien verstande dat in Duitsland in het zuiden het geld wordt verdiend. In vooral het noordoosten ogen de cijfers een stuk slechter.
In dit verband speelt, om de vergelijking met Europa even door te trekken, Berlijn de rol van Griekenland. Sinds de Duitse eenwording heeft de hoofdstad netto liefst 45 miljard euro ontvangen van de rijkere neefjes in het zuiden. Beieren en Hessen legden ieder netto 38 miljard euro bij aan andere deelstaten, Baden-Württemberg maakte 35 miljard euro over. De hanzestad (en deelstaat) Hamburg (5 miljard) en Noordrijn-Westfalen (11 miljard) staan ook in de plus. Die laatste deelstaat, waarin het Ruhrgebied ligt, is overigens sinds crisisjaar 2010 geen donorland meer: het ontvangt nu ook geld uit de belastingpot. De huidige situatie is dus: twaalf deelstaten ontvangen geld, vier betalen de rekening.
De Länderfinanzausgleich, het in de Duitse grondwet verankerde systeem waarbij fiscale geldstromen tussen de diverse deelstaten worden geregeld, bestaat al decennia. Deze, vrij vertaald, 'nationale solidariteitsbijdrage' moet 'gelijkwaardigheid van levensomstandigheden' voor alle Duitsers garanderen. Een deelstaat die bovengemiddeld per hoofd van de bevolking belasting int, is donor; een deelstaat waar minder geld wordt opgehaald, ontvangt geld.
Het systeem, dat ook in België en landen als de VS, Canada en het Verenigd Koninkrijk bestaat, is vooral in Beieren al langer onderhevig aan kritiek. De Beierse minister-president Horst Seehofer (CSU) zegt dat elke belastingverhoging niet ten goede komt aan de eigen infrastructuur, maar wegvloeit naar de armere Duitse deelstaten. Die, zo luidt de kritiek, worden op hun beurt 'niet geprikkeld' zelf activiteiten te ontplooien. De compensatieregeling heeft zo, volgens Seehofer, onbedoelde neveneffecten. Sinds 2005 zijn de regels wel aangescherpt, maar het gewenste effect, minder afhankelijkheid, werd niet bereikt.
Ondanks de solidariteitsbijdrage bestaan er nog steeds grote verschillen in Duitsland. Het oosten van het land, ruwweg de streek die ooit deel uitmaakte van de DDR, blijft ver achter bij het westen, en vooral het zuiden. In oostelijk Duitsland is sprake van grotere werkloosheid, lagere lonen, en lopen stad en land leeg. En Berlijn, vanwege een falend vliegveldbouwbeleid hevig onder vuur liggend, blijft in de woorden van burgemeester Klaus Wowereit, "arm, maar sexy".
MURPHY'S WET
Geklungel bij bouw luchthaven Berlijn
Alles wat zo'n beetje mis kan gaan, gaat mis bij de bouw van het nieuwe vliegveld van Berlijn. Te korte roltrappen, verkeerde brandbescherming, een falend bagageafhandelingssysteem, en een overschrijding van het budget met 2 miljard euro. De nieuwe bouwmeester Horst Amman noemt het een "serieuze, zelfs gruwelijke" zaak. Over de opening van de luchthaven, ooit voorzien voor 2011, wil hij het niet eens meer hebben. 2015 wordt genoemd als datum, mét de kanttekening dat het nieuwe vliegveld tegen die tijd 'te klein' zal zijn. Het politieke leven van burgemeester Wowereit, ooit genoemd als bondskanselier, hangt aan een zijden draadje. Deugt er dan niets aan het nieuwe vliegveld? Nee. Nu blijkt dat zelfs de bomen rond het complex niet op hun juiste plaats staan. Ze moeten grotendeels gerooid worden, meldt Die Welt.