Neen tegen maxiwinsten minitaksen

ehoren de 'Irish double' en de 'Dutch sandwich' binnenkort tot het verleden? Voor alle duidelijkheid: we hebben het hier niet over enkele nieuwe culinaire hoogstandjes, maar wel over fiscale spitstechnologie die multinationals in Ierland en Nederland onder meer kunnen gebruiken om zo weinig mogelijk belastingen te betalen. De vraag mag gesteld worden, zeker nu Europa de aanval heeft ingezet tegen fiscale gunstregimes, die grote internationale bedrijven helpen om hun winstbelasting te 'optimaliseren'.

De Europese Commissie opende deze week een onderzoek naar de praktijken van Apple, Starbucks en Fiat. De drie multinationals worden ervan verdacht bedrijven te hebben opgezet in respectievelijk Ierland, Nederland en Luxemburg met als doel belastingen te ontwijken.

In feite worden Apple, Starbucks en Fiat niet rechtstreeks aangevallen. De Commissie richt haar pijlen in de eerste plaats op de drie betrokken lidstaten, die ze ervan verdenkt veel te gul te zijn bij het toekennen van belastingvoordelen aan de multinationals. Hierdoor kan er sprake zijn van concurrentievervalsing met andere bedrijven.

De aangekondigde onderzoeken duren zeker enkele maanden. Als uiteindelijk blijkt dat de overheden de bedrijven een oneigenlijk concurrentievoordeel gaven, dan is er sprake van illegale staatssteun. Dan moet de betreffende regeling worden aangepast of afgeschaft en kunnen Ierland, Nederland en Luxemburg gedwongen worden het belastingvoordeel terug te vorderen.

Agressieve strategie

De onderzoeken zijn opmerkelijk. Het grote publiek is al jaren verontwaardigd over de manier waarop grote bedrijven geen of een minimum aan belastingen betalen. Op zoek naar de laagste tarieven spelen ze vaak op een agressieve manier landen tegen elkaar uit. Niet alleen Apple of Starbucks, maar ook Amazon, HP, Google en Microsoft kwamen al met zulke onfrisse praktijken in het nieuws.

Al jaren wordt er geklaagd. Maar het is nu pas de eerste maal dat er een ernstig onderzoek wordt gestart dat kan leiden tot effectieve sancties voor het ontwijken van belastingen. Dat het zo lang geduurd heeft, komt omdat belastingbeleid in hoge mate een nationale zaak is. Europa kan er wel over praten, maar het is aan de nationale lidstaten om beleid te veranderen. En die willen hun fiscale gunstregimes voorlopig niet opgeven, uit vrees dat ze daardoor multinationals zien vertrekken.

Om grote bedrijven te lokken, zijn lidstaten verplicht om te braderen met hun fiscale tarieven. Telkens weer opnieuw. Dat heeft geleid tot een 'race to the bottom', waarbij multinationals aan het langste eind trekken en nauwelijks nog wat betalen.

De Europese Commissie zet daarom nu toch de aanval in. Want door hun onderlinge concurrentie lopen de lidstaten een hoop inkomsten mis.

Nochtans hebben ze die centen broodnodig om de economische crisis te bestrijden. Door belastingontwijking gaan jaarlijks naar schatting 1.000 miljard euro aan inkomsten verloren in de 28 lidstaten.

"Binnen de huidige context van krappe overheidsbegrotingen is het enorm belangrijk dat grote multinationals een eerlijk deel van de belastingen betalen", waarschuwde Joaquin Almunia, Europees commissaris voor Mededinging.

Vluchtweg afsnijden

De Europese Commissie staat niet alleen in haar strijd tegen belastingontwijking. De G20, de club van alle grote industrielanden, keurde vorig jaar een actieplan goed om de fiscale vluchtwegen van multinationals af te snijden. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) streeft ernaar dit plan uiterlijk volgend jaar in de praktijk te brengen.

Zo wil de OESO voorkomen dat multinationals nog verschillen in wetgeving tussen landen kunnen uitbuiten. Ook misbruik van belastingverdragen wil ze aanpakken. En multinationals moeten voortaan klare wijn schenken over de aard van hun activiteiten en hun winsten, en dat land per land.

Voor bedrijven die gewoon zijn hun zaakjes in de schemerzone te regelen, komen deze maatregelen als zeer bedreigend over. Ze zijn gewend te schuiven met winsten, leningen, intresten of dividenden tussen de landen waar ze actief zijn. Zo proberen sommige multinationals minder winst aan te geven in lidstaten met een hoge fiscale druk. Of ze verplaatsen dividenden naar landen waar die belastingvrij zijn. Leningen gaan meestal via landen die hen de mogelijkheid bieden rente af te trekken. Kosten worden bij voorkeur geboekt in landen waar de belastingen hoog zijn.

Het gebrek aan samenwerking tussen landen op fiscaal vlak geeft multinationals vandaag vrij spel, maar als de OESO erin slaagt om haar set nieuwe regels in werking te laten treden, wordt hun speelruimte drastisch beperkt.

"De nieuwe OESO-regels hebben tot doel dat multinationals hun belastingen voortaan correct betalen waar hun activiteiten zijn en dat ze ook op dezelfde manier belastingen betalen dan de plaatselijke kmo", zegt John Crombez (sp.a), ontslagnemend staatssecretaris voor Fraudebestrijding.

Hij verwacht dat de komende maanden harde strijd zal worden geleverd over de nieuwe regels. De grote fiscale kantoren met PWC en Ernst&Young op kop voeren het verzet vanuit het bedrijfsleven aan. Achter de schermen wordt hevig gelobbyd tegen de plannen van de OESO.

Business Roundtable, de invloedrijke Amerikaanse lobbygroep, heeft de Amerikaanse regering gevraagd om haar veto te stellen tegen de nieuwe regels. In een brief aan de Amerikaanse minister van Financiën Jacob Lew wordt gewaarschuwd voor hogere belastingen voor Amerikaanse bedrijven, wat nadelig is voor investeringen en economische groei. De brief werd ondertekend door de toplui van onder meer General Electric, Coca-Cola, Goldman Sachs, Boeing en Walmart.

"Het lobbywerk dat multinationals wereldwijd voeren, is indrukwekkend", zegt Crombez. Ondanks het verzet is hij optimistisch gestemd dat de OESO haar plannen kan doorzetten.

"Kijk naar wat er een paar jaar geleden is gebeurd met het bankgeheim. Onder druk van de OESO heeft België zijn bankgeheim moeten reduceren. Er werd toen een internationale marsrichting uitgezet. Dat gebeurt nu opnieuw met het aanpakken van belastingontwijking door multinationals", zegt hij. "Een jaar geleden achtte niemand het mogelijk dat het struikroversgedrag van multinationals aan banden kon worden gelegd. Vandaag is de mentaliteit veranderd en is het wel mogelijk."

Die mentaliteitsverandering is een gevolg van de penibele financiële situatie van vele landen. "We zijn vandaag op het punt gekomen dat sommige multinationals helemaal geen belastingen meer betalen. Die situatie is onhoudbaar. Belastingsystemen van landen worden ondermijnd. De belangen van andere belastingbetalers worden geschaad. Die moeten nu een groter deel van de lasten van bezuinigingen dragen dan ze in feite zouden moeten doen", zegt Crombez.

François Gobbe, woordvoerder van het Tax Justice Network in ons land, acht voor het eerst een doorbraak mogelijk. "Wellicht zullen we nog tien jaar moeten wachten voordat grote multinationals op een correcte manier belastingen betalen. Maar de zaken gaan vooruit. Men kan niet eeuwig blijven zeggen dat een groot deel van de bedrijven geen belastingen meer moet betalen."

Tax Justice Network is een niet-gouvernementele organisatie die ijvert voor het sluiten van fiscale vluchtroutes voor bedrijven. "Vandaag is de regel: hoe groter de bedrijven, hoe minder ze betalen. Grote bedrijven in ons land betalen amper 3 à 4 procent winstbelasting, terwijl andere 12 procent of meer betalen", zegt Gobbe. "Dat grote bedrijven nauwelijks belastingen betalen, werkt ontwrichtend voor economie en samenleving, en kan leiden tot faillissementen van ondernemingen die op fiscaal vlak minder goed bewapend zijn."

Brievenbusbedrijf

Hoe ontwrichtend de fiscale concurrentie in Europa is, tonen de zaken die de Europese Commissie deze week heeft geopend. Als een van de grote fiscale paradijzen in Europa trekt Luxemburg honderden miljarden aan kapitaal van bedrijven en privépersonen uit andere landen aan, waardoor die belastinginkomsten derven. Luxemburg heeft ermee ingestemd om vanaf volgend jaar fiscale informatie met andere landen uit te wisselen, maar dat gaat niet van harte.

Met een bijzonder laag tarief voor vennootschappen van 12,5 procent is Ierland erin geslaagd heel veel bedrijven te lokken. Tal van Europese en Amerikaanse bedrijven maken gebruik van de Ierse fiscale gunstroute om te ontsnappen aan hogere belastingen in eigen land. Opmerkelijk: zelfs na de recente redding van de Ierse banken door Europa bleef de Ierse route overeind.

Ook Nederland speelt het fiscale spel zeer hard. Onze noorderburen zijn de kampioen van de brievenbusmaatschappijen, door multinationals opgezette firma's die geen ander doel hebben dan bedrijfswinsten zo veel mogelijk buiten het bereik van de fiscus te houden. Nederland telt ongeveer 12.000 van deze brievenbusbedrijven die jaarlijks naar schatting 150 miljard euro aan rente, dividend en royalty's vrijwel onbelast wegsluizen, vaak naar landen buiten de EU.

De bekendste brievenbus is die van de Ierse rockgroep U2. In plaats van royalty's te betalen op hun werk in ieder land waar ze actief zijn, regelen Bono & co. die zaken liever tegen een zacht prijsje in Nederland. Daarna wordt het geld doorgesluisd naar hun bedrijf op een of ander belastingparadijs. Nederland is doorgeefluik tussen het land dat normaal de royalty's had moeten krijgen, en het belastingparadijs, vandaar de naam 'Dutch sandwich'.

Koorknapen

Bij de praktijken van deze drie landen lijken andere Europese lidstaten brave koorknapen. België komt voorlopig weg met zijn notionele intrest, die multinationals miljarden belastingvoordeel oplevert. Ons land mag zich wel verwachten aan een onderzoek naar zijn fiscale rulings, afspraken die de fiscus met bedrijven maakt over de hoogte van hun belastingen.

In essentie draait het onderzoek van de Europese Commissie naar mogelijke belastingontduiking door Apple, Starbucks en Fiat over hun relaties met de fiscus. Welke afspraken hebben ze met de belastingdiensten gemaakt? En hebben ze niet te veel fiscale voordelen gekregen?

Of de Commissie zulke zaken hard kan maken, zal nog moeten blijken. Fiscalisten plaatsen grote vraagtekens bij de onderzoeken. "Strikt genomen valt Apple en Starbucks en ook andere bedrijven zoals Google en Amazon niets te verwijten. Ze hebben niets verkeerd gedaan. Ze zijn alleen maar ingegaan op interessante fiscale voordelen die hen in bepaalde lidstaten werden aangeboden", zegt Iven De Hoon, fiscaal advocaat en auteur van het boek Belastingparadijzen. Handleiding voor de fiscale wereldreiziger.

De Hoon betwijfelt sterk of de Europese Commissie misbruiken kan aantonen. Als de onderzochte bedrijven op dezelfde manier worden behandeld als alle andere, valt er niets te bewijzen. "Ik ben zeer benieuwd of men Apple en Starbucks kan verplichten belastingen bij te betalen."

De fiscaal advocaat verwacht wel een reactie van de Amerikaanse bedrijven. Dat ze met hun betwistbare belastingpraktijken in opspraak komen, zal hen waarschijnlijk aanzetten om zelf een deal met de fiscus te sluiten. "Omdat hun praktijken als immoreel worden beschouwd, zullen ze geneigd zijn om hun imago op te poetsen", zegt hij.

Starbucks heeft dat reeds gedaan. Na de commotie in Groot-Brittannië over de lage belastingen die de Amerikaanse koffieketen daar betaalde, heeft ze haar fiscale winkel in Nederland gesloten en overgeplaatst naar Londen. Het is een zeldzaam voorbeeld van een bedrijf dat lessen trok uit de publieke verontwaardiging over zijn fiscaal gedrag. Krijgt het voorbeeld van Starbucks opvolging of wachten multinationals de nieuwe OESO-regels af?