'Moslims viseren is blijkbaar hip'

Ufuk Demirsoy (36) heeft zopas zijn woning in Beringen-Mijn verkocht. Niet dat hij meteen vertrekt uit België, maar dan heeft hij alvast geen lening meer die hem nog bindt. Hij houdt zijn ogen open voor een appartementje en een job in de Turkse hoofdstad Ankara, de geboortestad van zijn vader.

Demirsoy werkt in ons land als zelfstandig koerier en verdient er naar eigen zeggen goed zijn brood mee, maar toch maakt hij zich zorgen. "Over mijn pensioen als zelfstandige, maar ook over het klimaat tegenover moslims in dit land. Vroeger kon ik op een aangename manier uitleggen dat ik vast tijdens de ramadan, maar nu vermijd ik dat. Ook al ben je erg gematigd zoals ik, toch kijken ze je aan alsof je een fundamentalist bent."

Demirsoy benadrukt dat een verhuizing naar Turkije geen terugkeer is, want hij is hier geboren en getogen. Meestal berichten media over Turkse militairen en universitairen die het Erdogan-regime ontvluchten, maar bij Demirsoy is het omgekeerd. "Ik ga het daar misschien ook niet gemakkelijk hebben", zegt Demirsoy, "maar ik zal er tenminste geen tweederangsburger meer zijn."

Hij staat hier niet alleen mee. Wie praat met Belgen met Turkse of Marokkaanse roots ontdekt dat iedereen wel iemand kent met zo'n uitwijkplan. Het is een populair gespreksonderwerp, ook al is het idee om te vertrekken niet altijd even concreet. In de migratiecijfers van Statbel is het fenomeen bijvoorbeeld nog niet terug te vinden, maar de meest recente cijfers dateren van 2015.

Er zijn uitzendkantoren die vanuit Marokko helpen om het uitwijkplan concreter te maken. Ino Resources lokt specifiek Nederlandstaligen uit België en Nederland, onder andere via de Facebook-pagina Werken in Marokko. "We zien in twee jaar tijd een sterke toename van de interesse en sollicitaties uit zowel België als Nederland", zegt Latifa Azzouzi van Ino Resources in vlekkeloos Nederlands aan de telefoon vanuit Casablanca. Het afgelopen jaar zouden er 250 Vlamingen via Ino Resources gesolliciteerd hebben, waarvan er een vijfigtal effectief naar Marokko zijn verhuisd. Al moet gezegd dat het soms om een tijdelijke job gaat.

"Sommigen willen een buitenlandervaring opdoen, maar we zien een toename van sollicitanten die aangeven dat ze zich niet meer prettig voelen in de maatschappij, of het gevoel hebben dat ze hun geloof niet meer kunnen belijden", zegt Azzouzi. "Met hen voer ik lange gesprekken, want ook in Marokko kom je in een zakelijke omgeving terecht waar je niet vijf keer per dag kunt bidden."

Voor veel Vlamingen met een migratieachtergrond is de aanpassing van de vreemdelingenwet de druppel die de emmer doet overlopen. Antwerpenaar Mohamed Ouaamari, die op sociale media hard van leer trok tegen de wet, legt uit waarom. "Ik was verbolgen omdat er een grens wordt verlegd. Wat is het volgende? Je hoort nu al politici als Peter De Roover van N-VA pleiten voor het inperken van de vrije meningsuiting voor radicale moslims. We zitten op een hellend vlak, waarbij het blijkbaar hip is om de moslimgemeenschap te viseren."

Trage evolutie

Het valt op hoe vooral hogeropgeleiden daar hun conclusies uit trekken. De negentienjarige Yassine Boubout studeert rechten aan de VUB. Hij gaat doelbewust de richting internationaal recht kiezen, zodat hij gemakkelijker in het buitenland aan de slag kan, moest dat nodig zijn.

"Als er niets verandert, ben ik weg", zegt Boubout. "De populairste politicus van Vlaanderen relativeert racisme, terwijl iedereen met migratieroots het ooit wel eens aan den lijve ondervonden heeft. Ik werd in het eerste middelbaar 'makak' genoemd, door de leerkracht dan nog. En dat is het zichtbare racisme, maar dan heb je ook nog het racisme op de huurmarkt en de arbeidsmarkt. Of je nu hoogopgeleid bent of niet, met een migratieachtergrond moet je je harder bewijzen."

Boubout wil niet naar Marokko emigreren, het thuisland van zijn ouders, maar naar de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk of de Arabische Emiraten. Landen met interessante jobs voor iemand met een rechtendiploma, denkt Boubout. Er zijn bijna altijd meerdere motieven voor iemand die migreert. Boubout is er ook van overtuigd dat die samenlevingen verder staan in het omgaan met diversiteit. "Volgens mij gaat die evolutie nergens zo traag als in België. Er zijn te weinig positieve signalen."

Eeuwige buitenlander

Er is duidelijk een breed gedragen gevoel van achterstelling, maar er zijn ook de cijfers. In december bleek uit een rapport van de OESO dat nergens in Europa de impact van een migratieachtergrond op het diploma zo bepalend is als in Vlaanderen. Terwijl 9 procent van de autochtonen het secundair onderwijs verlaat zonder diploma, gaat het om 19,4 procent bij Belgen met een migratieachtergrond. Ook voor tewerkstelling van mensen met een migratieachtergrond is België een van de slechtste leerlingen van de Europese klas.

"En er heerst een gevoel dat het niet beter, maar slechter wordt", zegt Jaafar Alloul. Hij werkt aan een doctoraat over 'de nieuwe emigratie' uit België aan de KU Leuven.

"Velen zijn hoogopgeleid en stellen dat racisme, op basis van hun huidskleur of religie, een 'banale realiteit' is geworden in Europa", zegt Alloul. "En ze aanvaarden dat niet meer. Ze willen als een volwaardige burger beschouwd worden. Niet onlogisch, gezien de samenleving zich beroept op de vrije markt en het individu centraal plaatst. In die zin hanteren ze dus Europese maatstaven voor hun maatschappijkritiek."

Alloul onderzoekt de motieven van Franse, Belgische en Nederlandse Maghrebijnen die naar Dubai zijn verhuisd. Zijn collega doet hetzelfde voor emigranten naar Canada. Het gaat niet om mensen die naar het land van hun ouders of grootouders gaan.

"Vaak richt de emigratie zich op steden met een zogenaamde Angelsaksische cultuur. Deze Europese emigranten verwachten dat daar meer aandacht is voor hun kwalificaties als sollicitant dan voor hun etnische achtergrond."

De Antwerpse Siham Aariara (27) is zo iemand. Ze is verhuisd naar het Noord-Ierse Belfast en werkt daar op een marketingafdeling die zich specifiek op België en Luxemburg richt.

"Ik was het beu om in Antwerpen nog altijd als een buitenlander te worden beschouwd", vertelt Aariara. "In Noord-Ierland is dat dus niet zo. Ik heb misschien wel een bruiner kleurtje dan gemiddeld, maar in Belfast heeft dat geen negatieve connotaties."

Wij-zij

De sfeer in België voelt voor Aariara bijna vijandig aan, ook bij sollicitaties. Hoewel ze een bachelor en een master in communicatie heeft en in ons land geboren is, vroegen Belgische werkgevers hoe goed haar Nederlands was.

"Eenmaal aangenomen krijg je aan de koffiemachine opmerkingen van je collega's die je echt kunt missen. Zoals iemand die opmerkt dat het oké moet zijn om 'makak' te zeggen. Dat wij-zij-gevoel is de afgelopen jaren enkel gegroeid."

Aariara ontdekte dat het ook anders kon na een stage in het buitenland. "Het was een verademing, alsof een last van mijn schouders viel", zegt ze daarover. "Dan begon ik me af te vragen waarom ik harder mijn best moet doen dan iemand met exact hetzelfde diploma en dezelfde ervaring. Ik vond dat ik mezelf dat niet moest aandoen en ben op zoek gegaan naar andere opties. Door onze kennis van het Engels en het Frans gaan er ontzettend veel deuren open in het buitenland."

Aariara staat in nauw contact met vrienden en familie in België. Met veel goede wil zou je kunnen stellen dat het kosmopolieten zijn, die later terugkeren met buitenlandse expertise.

"De paternalistische reactie die je soms hoort - dat deze mensen 'ondankbaar' zijn - is dus misplaatst", zegt onderzoeker Jaafar Alloul. "Maar ze voelen emigratie eerder als een noodzakelijkheid aan, door de druk op hen als groep, in plaats van als een individuele ontdekkingsdrang. Een opmerkelijk verschil met andere 'expats'."