Superhelden zijn ook maar mensen
In de nieuwe X-Men-film Logan krijgen we superheld Wolverine op zijn menselijkst te zien, met alle trauma's en frustraties die daarbij komen kijken. Want naast onschuldig popcornvertier kunnen superheldenfilms ook goed zijn voor een blik in de condition humaine.
oor antwoorden op vragen als 'Wat betekent het om mens te zijn?' moet u doorgaans niet in de grote multiplexen zijn, eerder in de afdeling filosofie van een universiteitsbibliotheek. Maar elke regel heeft uitzonderingen, en in deze heten die uitzonderingen: superheldenfilms.
Dat is kort door de bocht, natuurlijk: enerzijds omdat kaskrakers als The Avengers of Guardians of the Galaxy in de eerste plaats mikken op behoorlijk lichtvoetig popcornvertier, anderzijds omdat spektakel altijd het belangrijkste verkoopargument blijft van superheldenfilms. Maar wie vanaf morgen Logan, de tiende aflevering van de X-Men-franchise, gaat bekijken, kan niet anders dan vaststellen dat regisseur James Mangold wel erg zware thema's aansnijdt: Wolverine (Hugh Jackman) wordt geconfronteerd met sterfelijkheid en ouder worden, met familiebanden en de verantwoordelijkheid die daarbij komt kijken, en met de vraag wat een mensenleven waard is.
Het is ooit anders geweest. Wie de Batman-reeks met Adam West bekijkt, of de Superman-films met Christopher Reeve, ziet acteurs in ietwat belachelijke spandexoutfits of groteske personages die de wereld proberen te redden van de ondergang. Het absolute toppunt - of dieptepunt - daarvan is Batman & Robin (1997), Joel Schumachers abominabele Batman-film waarin Arnold Schwarzenegger, de slechterik van dienst, de meest belegen grappen mag vertellen. Hoofdrolspeler George Clooney excuseert zich nog altijd voor die film.
Sociale discriminatie
En toen was er X-Men. De eerste verfilming (2000) van de Marvel-stripreeks, geregisseerd door Bryan Singer, ging over mutanten met buitengewone gaven en de decors en kostuums waren aan de futuristische kant. Toch kreeg je meer dan ooit het gevoel dat deze film ergens over mocht gaan: naast spectaculaire actiescènes behandelde X-Men ook thema's als sociale discriminatie en vooroordelen, en werd de film gedragen door personages die hun plaats in de wereld zoeken - en misschien zelfs niet helemaal zijn wie ze willen zijn.
Zo trapte X-Men niet alleen een superheldenrevival in gang - Sam Raimi's eerste Spider-Man-film kwam twee jaar later - maar gingen scenaristen en filmmakers zich plots buigen over de menselijkheid van hun personages. Christopher Nolan haalde Batman uit de groteske pretparkwereld van Batman & Robin, en maakte van hem een getormenteerde, getraumatiseerde en gefrustreerde buitenstaander.
Het resultaat was Batman Begins (2005), een succesfilm die het superheldengenre overgoot met een donkere, bittere saus. Die lijn werd stevig doorgetrokken in vervolgfilms The Dark Knight (2008), en The Dark Knight Rises (2012): Batman is een erg kwetsbaar en door schuld verteerd personage, geplaagd door tekortkomingen en morele twijfel.
De hele trilogie draaide rond de vaststelling dat Batman eigenlijk geen superheld is, maar simpelweg iemand die zijn eigen gebreken probeert te overwinnen in een wereld waar de lijn tussen goed en kwaad nogal vaag is. De Superman-films uit de jaren 70 leken heel ver weg.
Het idee van de pessimistische superheldenfilm werd vervolgens vakkundig de nek omgewrongen door Zack Snyder (in Man of Steel en Batman v. Superman), maar het puike Logan brengt de menselijke held weer helemaal terug. Wolverine is altijd een beetje een karikatuur gebleven in de X-Men-reeks, maar in zijn afscheidsfilm wordt de bovenmenselijke laag vakkundig weg geschraapt en wordt de naam 'Wolverine' in de vuilbak gekieperd. Logan, die op een bepaald moment een X-Men-comic vindt en botweg besluit dat "eikels in spandex" de problemen van deze wereld niet kunnen oplossen, is de nieuwste superheld die tegen zijn limieten botst. Een superheld die niet anders kan dan de vraag stellen wat het betekent om mens te zijn.
Logan, vanaf vandaag in de bioscoop.