'We moeten af van de dubbele petten'

Neen, helemaal lekker zit de timing niet bij de Vlaamse socialisten. Dit moest de week worden van het visiecongres, maar de aandacht gaat vooral naar Johan Vande Lanotte en Electrawinds. "Ik gruw van de heksenjacht", zegt Freya Van den Bossche. "Hoe recht Johan ook in zijn schoenen staat, de aasgieren blijven boven zijn hoofd cirkelen."

Is alles wat niet verboden is in de politiek ook toegestaan?

Van den Bossche: "In België zijn er geen schotten tussen de politieke en zakelijke wereld. Het publiek accepteert, terecht, die permissiviteit niet meer. Van een minister wordt verwacht dat hij mandaten neerlegt die in conflict zouden kunnen komen met zijn bevoegdheid, maar een dwingende regel is er niet. Trek dat gerust door naar het parlement. Er zijn parlementsleden die mee stemmen over de bevriezing van de elektriciteitsprijzen en die tegelijk bestuurder bij Electrabel zijn.

"Een eerste stap naar meer transparantie is al gezet. Het is nu tijd om verder te gaan. Op korte termijn moeten de partijvoorzitters over grenzen van meerderheid en oppositie heen samenkomen om hierover afspraken te maken. Het is niet meer van deze tijd dat mensen met een dagtaak in de politiek ook bestuurder zijn bij een bedrijf of zelfs intercommunale. Zelfs als je te goeder trouw het algemene belang dient, zal er twijfel over je positie blijven. Kijk naar Johan: energiebedrijven zaten heus niet te wachten op een prijsblokkering, maar toch heeft hij ze doorgevoerd. Veel duidelijker kan je keuze voor de consument en het algemeen belang niet zijn. En toch blijft de twijfel. We moeten af van de dubbele petten. Politici engageren zich niet om zichzelf te verrijken, maar we moeten elke grond voor twijfel daarover wegnemen."

Voelt u het publieke wantrouwen ook zelf toenemen?

"Laten we zeggen dat er een periode in mijn loopbaan is geweest waarin ik meer gewantrouwd werd dan nu (zuinig lachje). Mensen hebben ook hun redenen om hun vertrouwen in de politiek in vraag te stellen. Hoe kun je tegelijk hen vragen om langer te blijven werken, als je voor jezelf in het parlement er zolang over doet om te beseffen dat een riante opstapvergoeding of pensioen van de pot gerukt is?

"Het gaat mij niet om die paar politici die onder publieke druk hun vergoeding weer inleverden. Het gaat erom dat we de kans gemist hebben om een normaal statuut voor politici in te voeren. Een parlementslid heeft geen recht op zwangerschapsverlof, een schepen die zijn ambt verliest heeft geen recht op werkloosheidsvergoeding. Uit schroom voor de hoge vergoedingen hebben we onszelf de meest elementaire rechten ontzegd. Terwijl het net omgekeerd moet zijn natuurlijk: schaf die opzegvergoeding af, en zorg voor een volwaardig statuut."

Wantrouwen wegnemen: is dat socialisme anno 2014?

"Mensen vragen zich af: wat steken die allemaal uit met mijn belastinggeld? Die vraag is legitiem. Door te vereenvoudigen en te snoeien heb ik op mijn terrein geprobeerd het vertrouwen wat te herstellen. Alleen al in de energiesector heb ik 700 compleet overbodige mandaten weggesaneerd. Ik wil geen terugtredende overheid, maar je moet durven toegeven dat de overheid er soms een potje van maakt. En dat het toch een beetje raar is dat er 1.200 bestuurders nodig zijn om het energienetwerk te beheren."

Dit blijft een defensief verhaal. U voert de sanering van rechts uit, alleen wat voorzichtiger.

"Sommigen willen de overheid afbreken door haar in een kwaad daglicht te stellen. Solidariteit wordt enkel nog geassocieerd met paria's. Juist omdat de sociale zekerheid ons zo dierbaar is, willen wij zelf ook de fraudeurs aanpakken. Dat is een tweesnijdend zwaard. Door op ze te jagen, lijken we het verhaal te bevestigen van rechts dat solidariteit enkel voor profiteurs is.

"Een werkzoekende is geen profiteur, een politicus is geen graaier. Mag je dat nog zeggen? Wel, om Bart De Wever te citeren: 'Wij durven dat te zeggen'. Wat is er gedurfd aan om de kudde na te blaten die werklozen zo rap mogelijk zonder dop willen zetten?"

Wantrouwen lijkt me ook het grootste probleem in de Vlaamse regering.

"Dat heeft veel te maken met het feit dat de N-VA vandaag een andere partij is dan degene waarmee we in 2009 in de regering zijn gestapt. Toen wou de partij een Vlaamse sociale zekerheid, nu wil ze de sociale zekerheid afbreken.

"Tijdens de regeringsonderhandelingen zat ik vaak bij Jan Peumans. Wij waren het meestal snel eens. Ik vraag me soms af wat Jan daar nu zelf allemaal van denkt. Ik heb destijds zelf in het partijbureau voluit gepleit voor een regeerakkoord met de N-VA. Ik wil gerust praten over wat beter kan in de sociale zekerheid, maar N-VA slaagt er zelfs niet in om te zeggen dat het goed is dat we een sociale zekerheid hebben. Altijd gaat het alleen over de profiteurs, en de individuele verantwoordelijkheid."

In Aalst werkt sp.a met N-VA aan een beleid dat geen haar verschilt van het Antwerpse.

"En dat doet me veel pijn aan het hart. Het positiefste dat je daarover kan zeggen is dat ze ervoor zorgen dat het niet nog erger is. Menselijk begrijp ik de reflex dat je je stad niet volledig in handen van eng-rechts wil achterlaten, maar dan nog moet je je afvragen of je voldoende verschil kan maken. In Aalst is het simpel: mathematisch zijn we niet eens nodig, hoe wil je dan wegen op het beleid?

"Onze afdeling in Aalst blijft zelf verscheurd over de keuze. Er zijn diepe wonden geslagen. De afdeling heeft zelf een voorzitter en politiek secretaris verkozen die principieel een schepenmandaat weigerden. Dat zegt iets. Zij doen een poging om iedereen weer op één lijn te krijgen. Ik hoop dat het lukt, maar ik sluit niet uit dat het niet lukt."



Van Bruno Tobback mogen we niet meer zeggen dat de peilingen slecht zijn, maar we kunnen het erover eens zijn dat ze niet goed zijn.

"Het gaat traag, maar wel vooruit. Ik verwacht ook niet dat we in mei op 25 procent zullen staan. Ik heb de tijd meegemaakt dat we daar stonden. Leuk, maar het bleek uiteindelijk een zeepbel. En de kater achteraf was pijnlijk. Dus laat ons maar gestaag weer opbouwen."

Zou het kunnen dat ook de sfeer in de partij toen beter was?

"We hebben de neiging om zakelijker te communiceren dan in het paarse tijdperk. Neem Monica De Coninck bijvoorbeeld, de vrouw die de geschiedenis ingaat als de minster die het eenheidsstatuut voor werknemers en bedienden afdwong. Veel straffer kun je niet presteren, maar zelf blijft ze daar altijd nuchter bij. Maar de sfeer is best goed. We gaan misschien niet samen op vakantie, maar we komen goed overeen."

Toch is er een groot verschil tussen de nationale partij en het joyeuze, offensieve socialisme van Daniel Termont in Gent.

"De sp.a heeft een indrukwekkende herbronning achter de rug. Bruno (Tobback) heeft de partij daarmee haar fierheid teruggegeven, en vertwijfeling over de koers weggenomen. We moeten ons verhaal nu optimistisch en offensief durven brengen. Net zoals in Gent, of zoals Open Vld dat doet, al moet je nu ook weer niet overdrijven. Als je Gwendolyn Rutten bezig hoort over deze 'geweldige tijd' zou je bijna gaan verlangen naar nog een bankencrisis." (lacht)

Sommige partijgenoten worden nerveus. Ze vinden dat de voorzitter wat meer uit zijn pijp mag komen.

"Die zenuwachtigheid is nergens voor nodig. We staan op zes maanden voor de verkiezingen. Vanwaar die haast om in campagne te gaan? Het is toch niet omdat de N-VA constant in campagnemodus zit, dat wij dat ook al moeten doen?"

Praat u nog wel eens met uw vader Luc over de nogal particuliere invulling die hij tegenwoordig aan socialisme geeft?

"We praten zelden over politiek of over zijn job. Ik praat liever met hem over zijn kleinkinderen. Mijn vader is voorzitter van een bank (Optima, BE) en hij verdient veel geld. Dat maakt mij niet minder socialist. Ik ben niet tegen rijkdom, ik ben tegen armoede. Ik ben er voorstander van dat als hij winst maakt op zijn vermogen dat hij daar meer belastingen op betaalt dan nu het geval is, zodat we de lasten op arbeid kunnen verlagen.

"Verschil ik hierover van mening met mijn vader? Natuurlijk. Ik voel geen enkele behoefte om iemand anders zijn levenskeuzes te sturen. Hij zit ook bij Voka, geloof ik. (glimlacht) Bij mijn weten stemt hij wel nog altijd voor mij."

Terwijl u pleit voor fiscale fairness, helpt hij mensen taksen te ontlopen. Dat wringt toch?

"Mag ik dan geen sociale woningen bouwen omdat mijn vader bankier is? Ons standpunt over de bankenwet is duidelijk. Ik kan me voorstellen dat mijn vader daar lichtjes anders over denkt, maar dat hindert me niet. Ik ben niet gedetermineerd door mijn afkomst."

Welke ambities heeft u zelf nog in de politiek?

"Eerst even deze job tot een goed einde brengen, en dan een zo goed mogelijk resultaat halen bij de verkiezingen. Na 2014 zijn we in principe vertrokken voor vijf jaar. De machtsverhoudingen die dan vastgelegd worden, zijn cruciaal voor de toekomst van dit land. Ik ga tot op de bodem om nu elke stem binnen te halen die we kunnen binnenhalen. Ik hoop dat mijn partij kan blijven wegen. De rol die ik daarbij speel, is ondergeschikt."

Wordt u voor 2018 burgemeester van Gent?

"Neen."

Maggie De Block wordt nu neergezet als de anti-Freya. Dat is niet als compliment voor u bedoeld.

"Mja, we lijken dan wel niet zo fel op elkaar, maar misschien zit er juist een grote gelijkenis in hoe we naar het voorplan zijn geschoten. Ik ben intussen ook bijna veertig, de babe is allang weg en ik mis haar niet. Ik heb daar destijds vast wel voordeel uit gehaald, ja. Ook bij Maggie leidt haar voorkomen tot een zekere belangstelling bij een breed publiek. Ook zij heeft daar weinig scrupules over."

U heeft alle hoogtes en laagtes van een politieke carriere gekend. Was het het waard?

"Dat is een vraag die ik me niet te vaak wil stellen. Het heeft geen zin om achteraf te treuren over gemaakte keuzes. Ik ben nog altijd blij dat ik aan politiek doe. Dus ja: het is het waard. Natuurlijk had ik gewild dat ik destijds wat meer levenservaring had gehad toen ik er, nu bijna vijftien jaar geleden, aan begon. Dossiers kun je instuderen, het leven niet. (glimlacht) Nu ja, ik heb mijn schade wel ingehaald. Mensen spreken me vaak aan op de minder uitgesproken manier waarmee ik nu mijn job doe, maar eigenlijk ligt dit veel dichter bij mijn persoonlijkheid dan de blitz van de paarse jaren."

Toch zat u in Reyers Laat om over uw ervaring als gescheiden moeder te praten. Denkt u nooit: 'Dat zijn jullie zaken niet'?

"De boodschap die ik wilde meegeven was dat we een beetje moeten uitkijken om gescheiden ouders met extra schuldgevoelens te beladen. Niemand start een relatie met de verwachting dat het rap gedaan zal zijn. Soms mislukt het toch. Een scheiding brengt vaak problemen mee voor alle betrokkenen.

Dit is een relevant politiek thema. Het is belangrijk dat we de maatschappelijke organisatie aanpassen aan die nieuwe werkelijkheid, bijvoorbeeld door eenoudergezinnen een hogere woonbonus of meer kinderbijslag te geven. Als getuigen over mijn eigen ervaring kan helpen om dit op de agenda te zetten, wil ik dat altijd overwegen.

"Ik trek de grens waar mijn gezinsleden, die er niet zelf voor gekozen hebben om in de belangstelling te staan, in beeld komen. Ik wil geen plaatjes in de media van mezelf met de kinderen als ik hen op 1 september naar school breng. Ik kan nu al voorspellen dat ik een paar weken voor de verkiezingen weer zomaar de cover van allerlei magazines kan krijgen op voorwaarde dat mijn kinderen erbij staan. Het antwoord zal neen zijn."

'zoethoudertje'

Van den Bossche wil sector sociale huisvesting saneren

Als minister van Wonen plant Freya Van den Bossche een grondige vereenvoudiging in de sector van de sociale huisvesting.

Ze wil de helft tot tweederde van alle bestuursmandaten schrappen en als dat nodig is zullen huisvestingsmaatschappijen moeten fuseren. Voorts worden specifieke competenties belangrijker voor de bestuursleden dan politieke aanhorigheid.

Zo zal er in elke raad van bestuur voldoende juridische, economische en sociale expertise aanwezig moeten zijn, en een evenwicht tussen mannen en vrouwen. "Sommige huisvestingsmaatschappijen blijven kampen met een kwaliteitsprobleem. De omslag naar professionalisering is ingezet, nu moeten de raden van bestuur volgen. De leegstand ligt op 10 procent, terwijl er een grote woonnood is. Een zitje in een sociale huisvestingsmaatschappij mag niet langer een zoethouder voor gebuisde lokale politici zijn."