Hier ademde Oscar Wilde 'de walm van de dood' in

Veroordeeld wegens zijn homoseksuele contacten leefde Wilde twee jaar lang in een krappe cel van de Victoriaanse gevangenis in Reading, ten westen van Londen. Enkele weken bracht hij zelfs in de pikdonkere kerkers door, als straf voor het praten met medegevangenen in de kapel. Zelfs oogcontact met lotgenoten was verboden. Voor de man die leefde van de pen, het geschreven woord en de sprankelende conversaties was het de hel van Dante - een van de boeken die hij er wel mocht lezen. Dysenterie en een chronische oorinfectie versnelden zijn aftakeling.

Voor het eerst kunnen liefhebbers van de toneelschrijver en andere geïnteresseerden nu zelf een indruk krijgen hoe de bijna-doodervaring moet zijn geweest, zijn verblijf in een cel waar hij de "achter de tralies de walm van de dood inademde." Drie jaar nadat de laatste gevangene als een vrij man de strafinrichting van Reading achter zich liet, zijn de poorten geopend voor Artangel. In samenwerking met Justitie en Monumentenzorg heeft dit kunstenaarscollectief de expositie Inside: Artists and Writers in Reading Prison georganiseerd, met 'afzondering' als thema. "Wie kan er niet gelukkig zijn met vrijheid, boeken, bloemen en de maan?", luiden Wildes woorden op de gevel.

Brieven van Ai Weiwei

De artistieke bezetting mag er zijn. In een van de cellen liggen brieven van de Chinese kunstenaar Al Weiwei aan zijn zoon - over zijn gevangenschap van 81 dagen in 2011, dus hij weet bij benadering wat Wilde moet hebben ervaren. Een paar deuren verderop zijn fragmenten uit Jean Genets film Un chant d'amour te zien, opgenomen in een Franse gevangenis. Onbedoeld artistiek is een soft-pornografisch, fonetisch geschreven hekeldicht - met in de hoofdrol de moeder van een medegevangene - dat een van de laatste gevangenen op de muur van zijn cel heeft geschreven.

Alles staat in de schaduw van Wilde. Na eerder in de Londense bewaarhuizen Pentonville en Wandsworth te hebben gezeten, leek de transfer naar Reading op papier een vooruitgang te zijn. Deze in 1844 geopende gevangenis was vooruitstrevend voor die tijd. Waar andere gevangenissen leerscholen waren voor beroepscriminelen, was Reading bedoeld als een oord van stille reflectie, het begin van een nieuw leven. De bibliotheek stond vol met stichtelijke Victoriaanse lectuur - waarvan Wilde gruwde - en het ontwerp van bouwmeester George Gilbert Scott had de vorm van een christelijk kruis. Er was een tuin, waar Wilde, ongeschikt voor zware arbeid, zijn werkstraf verrichtte.

Wilde reflecteerde door middel van zijn pamflet De Profundis. Bij de gratie Gods had 'gevangene C.3.3' de beschikking gekregen over een potlood en een vel papier per dag. De lange brief die hij daarop schreef, is gericht aan zijn 'foute' vriendje Lord Alfred Douglas, koosnaam Bosie. Deze jonge, beeldschone aristocraat was de giftige appel in Wildes literaire paradijs - een ondankbare, vluchtige, goklustige, haatdragende, immorele en egoïstische uitvreter. Wilde beklaagt zich erover hoe Bosies allesverblindende haat jegens diens vader, de vechtlustige Markies van Queensberry, Wildes nemesis, had geleid tot zijn artistieke en financiële ondergang, alsmede zijn scheiding (hij zou zijn zoon Vyvyan nooit meer zien) en zijn gevangenschap.

Het 55.000 woorden tellende epistel, dat hij niet vanuit de gevangenis mocht versturen, wordt elke zondag voorgelezen in de tot sportzaal omgetoverde kapel, met op de achtergrond de originele deur van Wildes cel. Het is een wagneriaanse sessie van vijf uur, wat bij de ene voorlezer langer lijkt te duren dan bij de ander. Veel wordt verwacht van de acteur Ralph Fiennes, volgende week zondag. De lange zit, op houten stoeltjes, roept de vraag op waarom niet is gekozen voor het gedicht The Ballad of Reading Goal, dat weliswaar na zijn gevangenschap is geschreven, maar aan de hand van een ter dood veroordeelde medegevangene een aangrijpend beeld geeft van het gevangenisbestaan.

Schitterende wereld

De Profundis sluit mooi aan bij Marlene Dumas' schilderijen van Wilde en Bosie in een van de cellen, waarbij ze zo zijn ophangen dat Wilde zijn jonge minnaar niet aankijkt. Het is de enige beeltenis van Wilde, afgezien van het standbeeld langs het nabijgelegen Kastanjepad. In een vitrine zijn foto's van gevangenen te zien, van wie de jongste een jaar of tien was. Het was de gewoonte om gevangenen kort voor hun vrijlating te fotograferen, maar dan alleen wanneer ze als een gevaar voor de samenleving werden gezien. Dat was niet het geval bij Oscar Fingal O'Flahertie Wills Wilde. "Schitterende wereld! Schitterende wereld!" declameerde hij, wachtend op de trein naar Londen. Het was een zwanenzang.

All info: www.artangel.org.uk