De broers en de kwastjes

Nog voor de oorlog belandde de jonge Renzo Rossetti met zijn familie in Parabiago, een dorp dicht bij Milaan dat bekendstaat om zijn schoenateliers. De Rossetti's waren weggetrokken uit de arme streek rond Verona, op zoek naar een beter leven, maar de oorlog was overal bikkelhard. Renzo had verschillende baantjes, maar niets standvastigs. Tegen het einde van de oorlog leerde hij een kerel kennen wiens vader sportschoenen maakte. Het idee stond Renzo wel aan, en hij startte zijn eigen atelier op. Hij specialiseerde zich in ijsschaatsschoenen, wielrennersschoenen en autoraceschoenen. Na een tijd begon het hem echter te dagen dat hij in die branche nooit het grote geld zou verdienen, en hij schakelde over op gewone herenschoenen. Nu ja, 'gewoon' waren ze niet. Allesbehalve, zelfs. Renzo's schoenen waren in de eerste plaats baanbrekend wat de kwaliteit betrof, en daarna ook qua stijl. Het succes kwam traag op gang, maar groeide gestaag. Renzo's schoenenmerk Fratelli Rossetti is vandaag, na meer dan zestig jaar, nog altijd een bloeiend bedrijf, met eigen boetieks over de hele wereld. Zijn drie zonen delen er de leiding, en het maakproces in hun fabriek in Parabiago is nog altijd grotendeels ambachtelijk. Tussen de 160 en 200 verschillende menselijke bewerkingen zijn nodig om één paar schoenen te maken. Noem hun schoenen vooral geen luxeproduct, zegt de oudste zoon Diego, "want luxe wordt tegenwoordig ook in de supermarkt verkocht". Hun schoenen zijn louter van een uitzonderlijke kwaliteit.

Ons gesprek vindt plaats in een dorpsrestaurant, boven een bord polpo con puntarelle.

Hoe kwam het dat uw vader vrijwel onmiddellijk zijn naam verwierf in het schoenenambacht?

Renzo Rossetti: "Mijn vader deed iets wat nog niemand eerder had gedaan. Hij paste de assemblagetechniek van zijn sportschoenen toe op gewone herenschoenen. De fietsschoenen uit die tijd waren heel comfortabel, omdat ze een heel dunne zool hadden en gemaakt werden zoals handschoenen. Eerst stik je het leer, daarna draai je alles binnenstebuiten zodat de naden vanbinnen zitten, vervolgens bevestig je de zool. Mijn vaders soepele schoenen zaten even gemakkelijk als een handschoen."

Wanneer begon hij zijn eigen stijl te ontwikkelen?

"In die tijd was comfort de eerste vereiste. Stijl was geen punt. Er waren maar een paar modellen in twee kleuren, zwart en bruin. Dat was het. Maar aan het einde van de jaren zestig begonnen de makers van mannenkostuums, die voornamelijk in Napels en Rome gevestigd waren, ook aandacht te besteden aan meer stijlvol schoeisel. Ze vroegen aan mijn vader om schoenen te maken die ze konden tonen bij hun kostuums. Vader was de eerste om modieuze mannenschoenen te maken in Italië, met kleuren en speciale details. Toen de high fashion-mannenmode in Italië in de late jaren zeventig een hoge vlucht nam, was het mijn vader die de schoenen voor de belangrijkste ontwerpers maakte. Hij werkte samen met de Amerikaan Bill Blass, met Armani, met Missoni, met Gianfranco Ferré, noem maar op. Ze deden allemaal een beroep op hem."

Giorgio Armani werkte naar het schijnt in zijn jonge jaren eerst voor uw vader, vooraleer uw vader voor hem werkte?

"Vooraleer Armani zijn 'maison' opstartte, werkte hij inderdaad als freelance designer. Hij ontwierp voor ons verschillende varianten van de yachtschoen, met een katoenen voering, die blootsvoets gedragen kan worden. Mijn vader kreeg dat idee toen hij in de jaren zestig schoenen moest maken voor de modeshow van een vooruitstrevende kostuumfabrikant. Die durfde het aan om zijn kostuums te tonen zonder das, met de kraag open, en bovendien zonder onderhemdje. Dat was revolutionair. Mijn vader stelde toen voor om in dezelfde sfeer ook schoenen te maken die je zonder kousen kon dragen. Voor de modeshow maakte hij een schoen die gevoerd was met stof en spons, en niet met leer, zodat hij aangenamer en comfortabeler zat. Het was voor dit type van schoen dat meneer Armani toen een paar zeer, euh, interessante stijlen ontwikkelde."

Ik zag in jullie archiefzaal een heel curieuze mannenschoen uit die jaren, met een ferme hoge hak. Was dat ook een idee van Armani?

"Nee, dat was een idee van meneer Valentino, die vond dat mannen ook elegant mochten zijn met hoge hakken. We maakten voor Valentino's modeshow een hoge mannenlaars en voegden schoenen met dezelfde hak toe aan onze eigen collectie. Dat was volgens mijn vader de enige schoen ooit waarvan we geen enkel paar hebben verkocht!"

Vóór de yachtschoen was er een andere klassieker die jullie op de markt brachten, een loafer met curieuze kwastjes. Wie bedacht die?

"De Brera was de allereerste klassieker van mijn vaders hand. Op een bepaald moment keerde een vriend van hem uit New York terug met een foto van een paar schoenen dat hij gezien had in een piepkleine, anonieme schoenmakerij. Schoenen met kwastjes. Mijn vader heeft dus die beruchte kwastjesschoenen in Italië en in Europa geïntroduceerd. Toen was onze merknaam nog Yankee."

Waarom hebben jullie hem daarna veranderd in 'De gebroeders Rossetti'?

"Dat is een markant verhaal, ja. In de late jaren vijftig koos mijn vader de naam Yankee omdat de Amerikanen hier zo populair, haast mythisch waren, na de bevrijding. Ook mijn vader ging daarin mee, vandaar. Alleen maakte een inkoper van Harrod's hem erop attent dat je met zo'n merknaam niet aan export vanuit Italië kunt doen. Hij suggereerde Fratelli Rossetti omdat mijn vaders oudere broer als financier mee in de business zat, en zo is het gebleven. Tussen haakjes: Rossetti is nu ook niet bepaald een cadeau als achternaam. Toen ik naar school moest, was ik redelijk bang om uitgelachen te worden. 'Rossetti' betekent namelijk 'lipsticks'."

Vond het mannelijke publiek de kwastjesschoenen niet te vrouwelijk of vergezocht?

"Inderdaad ja, mannen vonden ze aanvankelijk toch iets te fancy. Maar na een tijd was het succes toch verbluffend. In Italië verschilt de kledingstijl van mannen van streek tot streek. Milaan is heel klassiek, maar hoe zuidelijker je gaat, hoe gedurfder mannen zich kleden."

De kwastjes waren niet het enige waarmee Fratelli Rossetti een statement maakte. Blijkbaar deden jullie dat ook met vrouwenschoenen?

"In de seventies deden we heel creatieve dingen met ontwerpers. Schoenwinkeleigenaars vonden onze collecties geweldig, maar ze durfden geen risico's te nemen. Daarom bleven ze maar dezelfde zwarte en bruine schoenen verkopen. We moeten gewoon onze eigen winkels hebben, zei mijn vader, en hij opende twee boetieks, een in Genua en een in Venetië. Het enige probleem: om dat plan ook in Milaan te laten slagen, moesten we ook vrouwenschoenen aanbieden.

"Toen zijn we begonnen met een vrouwencollectie die volledig geënt was op de mannencollectie, met varianten op de veterschoenen, de Brera-loafers en de yachtschoenen. Allemaal platte schoenen. Revolutionair, want in de seventies hadden alle kwaliteitsschoenen hakken. Met die masculiene stijl gingen wij helemaal in tegen de heersende trend."

Jullie waren in de modewereld op heel wat vlakken pioniers...

"Jazeker. Eind jaren zestig, begin jaren zeventig stond prêt-à-porter nog in de kinderschoenen, op elk vlak. Ook wat de public relations betrof. De vriend van mijn vader die de kwastjesschoenen meebracht uit de VS, Franco Savorelli, was de eerste mode-pr-man in Italië en bovendien mijn peetvader. Hij begon ook voor ons de pr te doen, samen met mijn moeder. Ook zij speelde een zeer belangrijke rol. Ze bemoeide zich niet met de productie, noch met het design van de collecties, maar ze was verantwoordelijk voor onze relaties met de pers, voor de promotie. Zeker in de beginjaren was zij een sleutelfiguur in het succes. Pr was toen iets heel anders dan nu. We waren bijvoorbeeld dik bevriend met de uitgever van de Italiaanse Vogue. De Italiaanse modewereld was toen zo klein dat iedereen letterlijk iedereen kende."

Was het in die tijd makkelijker om te slagen? U hebt ooit beweerd dat uw vader succes had 'door roekeloosheid, hardvochtigheid en het onvermogen om iets anders te gaan doen'...

"Je moet je eens voorstellen hoe Italië eruitzag begin jaren vijftig. Helemaal verwoest, we hadden een oorlog én een burgeroorlog achter de rug, Italië was gewoon een rampgebied. Mensen die een zaak wilden opstarten, konden dat relatief gemakkelijk omdat er overal nood aan was. Italië had voor de oorlog een agrarische economie. Wat er na de oorlog gebeurde, heeft het huidige industriële landschap getekend. De bedrijven die toen opgericht werden en nu nog bestaan, zijn allemaal familiebedrijven, in handen van de tweede generatie. Er zijn haast geen grote bedrijven. Fratelli Rossetti is in die context een typisch Italiaans bedrijf, qua geschiedenis, organisatie en management. Een dergelijk bedrijf nu nog opstarten zou naar mijn mening onmogelijk zijn."

Wat hebben ondernemers tegenwoordig nodig om te slagen met een creatief plan?

"Om te beginnen een zeer vastomlijnd en scherp idee, en je moet meteen wereldwijd denken. Maar je moet gefocust zijn. Probeer niet te breed te gaan, tracht de beste te worden op één klein vlak. Probeer de beste te zijn in jouw sector. Als jouw sector groot is, dan heb je geluk."

Zou u zelf nog een bedrijf durven op te starten in deze tijd?

"Wel, ik heb onlangs een business opgestart die geen business is. (lacht) Omdat ik zo van eten en koken hou, heb ik een restaurant geopend, Circolo del Gelso, met alleen biologische ingrediënten die we zelf kweken en telen. Het is een deel van een boerderij waar ik met mijn vrienden tijd doorbreng in de natuur. Met koeien, pluimvee en een moestuin. Na 35 jaar wou ik wel eens iets anders doen dan schoenen verkopen.

"Ik ben niet met dat restaurant begonnen om geld te verdienen, voor mij is het een non-profitzaak. Ik moet geen grote winsten maken, alleen break-even draaien. Mijn restaurant is daarom enkel open op zaterdagavond en zondagmiddag. Voor mij is dit een voorbeeld van een jong bedrijf dat wél succes heeft, als je maar gefocust blijft en een origineel idee hebt."

Is de crisis nadelig geweest voor jullie, of net goed? Kopen mensen minder, maar beter?

"De economische crisis is op sociaal vlak uiteraard verschrikkelijk. Sommige bedrijven gaan ten onder aan een crisis, andere overleven door hun intrinsieke kracht. Ook wij hebben uiteraard geleden, maar het heeft me altijd optimistisch gestemd dat we weliswaar verliezen in de verkoop hebben gezien, maar geen klanten hebben verloren. Dat tweede kun je je namelijk niet permitteren. Onze klanten zijn niet de rijken, de meest welgestelden. Het zijn middenklassers die voorzichtiger geworden zijn in hun aankopen, maar wel op zoek blijven naar een meerwaarde."

Beschouwt u uw schoenen als een luxeproduct?

"Ik haat het woord luxe, het is de laatste jaren te pas en te onpas gebruikt. Ik hou van het woord 'kwaliteit'. Levenskwaliteit, kwaliteit van voedsel, kwaliteit van materialen. We houden hier bij Fratelli Rossetti ook niet van fashionvictims, en we willen ze niet als klant. Dat is een keuze.

"Een familiebedrijf neemt meestal dezelfde karakteristieken aan als de familie zelf. We blijven onszelf een schoenmanufactuur noemen. We hebben geen samenwerkingen met bekende designers nodig om het publiek te bereiken dat wij verkiezen. We houden wel van nieuwe ideeën en creatieve mensen, maar het is belangrijk dat hun ideeën aansluiten bij de ziel van ons merk."

Tonen uw kinderen of die van uw broers interesse om het familiebedrijf verder te zetten?

"We hebben samen zeven kinderen. We weten nog niet of ze het willen, maar het staat wel al vast dat ze eerst ergens anders directeur moeten worden vooraleer ze in ons bedrijf een functie krijgen. We zijn verantwoordelijk voor driehonderd families, daar spring je niet lichtzinnig mee om.

"Sowieso streven we naar een scheiding van het management en het eigenlijke bezit van ons bedrijf. Op een dag zal de firma misschien niet meer voor de volle 100 procent eigendom zijn van de familie. En liever een verstandige manager aan het hoofd van Fratelli Rossetti, dan een domme Rossetti. Dat is het belangrijkste."

Schoenen: www.fratellirossetti.com

Restaurant: www.circolodelgelso.it

Met dank aan Nikon.