Eén verkeerslicht en drie boekwinkels: het verhaal van Chatham, New York
Chatham, gelegen in de Hudsonvallei, ruim drie uur boven New York City, heeft één verkeerslicht en drie boekwinkels. Ik daag lezers uit om een plek te vinden met een hogere ratio, waar dan ook ter wereld. Negenenveertig stopborden, elf voorrangsborden, één rotonde en één winkelstraat, Main Street, met centraal een afgetrapte bioscoop die als voornaamste troef heeft dat hij 'redelijk geprijsd' is. Achttienhonderd inwoners, van wie 94 procent blank.
De Amerikaanse boeksituatie is niet zo anders dan de onze, commerciële problemen zijn tegenwoordig niet-bestaand of wereldwijd. Het is een tijdperk waarin boekhandels voorbestemd lijken failliet te gaan, of anders in een permanente doodsstrijd met teruglopende inkomsten verwikkeld zijn. Wat is het verhaal van de boekwinkels in dit stadje, en kunnen wij er iets van leren?
De eerste boekwinkel, de meest kansloze, bevindt zich naast een koffiezaak die 'Ralph's pretty good Café' heet, een naam die volgens insiders nog ongegrond is ook. Op de stoep van de winkel staat een doos met gratis romans, zomaar mee te nemen. De winkel wordt geleid door een oude vrouw die niets verstaat en een bordje met 'Closed for Mother's Day' op de deur heeft hangen om klanten af te schrikken, ook op dagen dat het geen Moederdag is (wat, mocht u twijfelen, voor het merendeel van de dagen geldt). Zij werkt in een tijdloze chaos: kaartenbakken, boeken die ze cadeau krijgt en weer weggeeft. Als ik vraag naar Philip Roth, zegt ze dat ze niet doet aan modegrillen. Verder raadt ze me aan zelf een boekhandel te beginnen: veel tijd voor andere dingen. Deze winkel heeft geen geheim en steunt volledig op deze oude vrouw - zodra zij er niet meer is, zal de winkel verdwijnen.
De tweede winkel is gespecialiseerd in tweedehands boeken die niet meer worden herdrukt, zorgvuldig uitgezocht, bestemd voor een zeer select, vermogend publiek - de Hudsonvallei is een populair weekend- gebied voor welgestelde New Yorkers. De winkel is boekhandel noch antiquair, en beide tegelijk.
De interessantste winkel is de derde, de Chatham Bookstore, geopend in 1977: tamelijk commercieel van opzet en indeling, met een gevarieerd aanbod, niet overdreven modern, zeker niet achterhaald: een boekhandel die niet zou misstaan in een stad als Amsterdam of Antwerpen, of desnoods New York. En een boekhandel die, zo blijkt, wordt gerund door een Nederlandse.
Nicole Furnée (1954), opgegroeid in Den Haag, opgeleid tot verpleegster en vandaag de dag boekhandeleigenaar. Terug naar de middelbareschooltijd, Nicoles klas krijgt een schrijfopdracht. Iedereen moet zijn eigen overlijdensbericht opstellen. Ergens op de tweede pagina van het hare: 'Ze had een klein boekhandeltje.'
Waarom? Furnée: "Nieuwsgierigheid. Wat mensen lezen is wie ze zijn."
Geheel in de geest van de Amerikaanse immigratiegeschiedenis, was het een arbeidskans die haar in 1986, mijn geboortejaar, naar Amerika bracht. De Camphill-beweging, een Steinerachtig, antroposofisch leefmodel, in 1939 opgericht door de Oostenrijkse kinderarts Karl König, had zijn weg gevonden naar de VS. Verschillende 'Life-sharing Communities', Camphill-gemeenschappen voor mensen met een verstandelijke beperking, hadden behoefte aan verpleegsters. Eerst streek Nicole neer in Harlemville, tevens in de staat New York, daarna in Copake, op twintig minuten van Chatham. In Harlemville bezat Nicole ook een boekwinkel. Deze liep niet omdat er daar "meer koeien dan mensen" in de buurt leefden. De Chatham Bookstore kocht ze in 2012, samen met haar Amerikaanse man Tom.
De verklaring dat de winkel elk jaar meer omzet draait: een recent opgedaan maar diep doorvoeld verantwoordelijkheidsbesef onder de klanten. Wat Furnée de Amazon-fase van de boekverkoop noemt, waarin klanten zich verbaasden over de nieuwe mogelijkheden die het internet bood, is voorbij. "Iedereen weet wat er gebeurt als er alleen nog digitaal wordt gekocht, of zelfs gedownload. Wij, boekwinkels als deze, zullen verdwijnen. Dat is geen geheim. Uiteindelijk willen mensen niet alleen boeken, maar ook een plek waar die boeken goed worden behandeld."
Ik breng de dag door aan een houten tafel in het midden van de winkel. Een ouderwetse bel markeert een nieuwe klant - druk is het niet, maar hierover heerst geen frustratie. Aan het einde van de dag groet ik de winkelbediendes alsof ik een van hen ben geweest. Op alle winkeldeuren van Main Street wordt het bordje 'open' omgedraaid. Tot morgen.
En ze had een klein boekhandeltje.