De fotograaf van het Afghaanse meisje
Of hij nu inzoomt op Indiase treinreizigers, Tibetaanse monniken, Cambodjaanse bedevaarders dan wel Vietnamese aidspatiënten, altijd weet Steve McCurry met zijn kleurgebruik en gevoel voor detail te verwonderen en te ontroeren.
De wereld kent hem als de man van het meisje. Als de fotograaf die de oorlog in Afghanistan in 1984 op de kaart zette met zijn beeld van een tienermeisje in een vluchtelingenkamp aan de Afghaans-Pakistaanse grens. Critici zouden later haarfijn uitleggen dat het niet zo'n best beeld was omdat het weinig informatie bevatte. Maar toen Sharbat Gula in juni 1984 de cover vanNational Geographichaalde, kwamen er duizenden brieven. Sommigen wilden centen of kleren schenken, anderen boden aan met haar te trouwen en altijd weer wilden ze weten hoe het met haar ging. Niet dat McCurry dat wist.
Uiteindelijk werd ook hij benieuwd en zeventien jaar later ging hij haar zoeken. Met de foto in de hand. Een paar weken lang. Tot er iemand was die haar broer kende en van het een het ander kwam.
Samen met National Geographic richtte hij in 2002 een fonds op, eerst voor meisjesonderwijs, dan voor kinderen in het algemeen. En eigenlijk zou het ook daarna nooit ophouden. Een paar dagen geleden kreeg hij een nieuw aanbod, een Duitse instantie vroeg of hij Sharbat Gula niet wilde terugzien. McCurry ziet er het nut niet van in. "We hebben gedaan wat we konden," zegt hij, "de structuren die we opzetten, functioneren nog steeds. En zelf wil Sharbat Gula geen media-aandacht."
McCurry mag de man zijn van het icoon, het klopt dat hij veel betere beelden heeft. Zijn nieuwe boek,Voorbij de camera, staat er vol van. Indringende portretten, schilderachtige scènes waarop elk detail interessant is en foto's met een haast magisch lichtspel.
Vermomd als Afghaan
In tegenstelling tot wat het Afghaanse werk laat vermoeden, is McCurry geen oorlogsfotograaf. Wel is hij met dat conflict begonnen en beroemd geworden. Achtentwintig was hij toen hij in 1978 zijn baan als fotograaf bij een blad in Philadelphia opzegde en een enkeltje naar India kocht. Een jaar later belandde hij in het Pakistaanse Chitral, waar Afghaanse dorpelingen uit de provincie Nuristan hem aanklampten. Ze waren bij aanvallen van het leger alles kwijt geraakt en wilden graag dat hij dat documenteerde.
McCurry werd de grens overgesmokkeld, vermomd als Afghaans burger. Drie weken lang legde hij de verwoesting vast, zijn beelden waren zo ongeveer de eerste van een conflict waar het Westen voorlopig niet van wakker lag. De aandacht kwam er pas een half jaar later, toen het Sovjetleger met Kerstmis 1979 binnenviel om het Afghaanse leger bij te staan.
In de maanden die volgden, haalden zijn foto's wereldwijd de voorpagina's en voortaan werd hij door de meest prestigieuze bladen uitgestuurd. VoorTime, The New York TimesenNational Geographiczou hij nog talloze keren naar Afghanistan en Pakistan reizen, wat onder meer uitmondde in het beroemde meisjesbeeld. Maar aan andere oorlogen deed hij niet.
"Ach, ik weet niet of ik van zoveel gevaar hou. En fundamenteel is het niet interessant. Jongens met geweren. Ze zijn maar voor één ding opgeleid. Als er niet te vechten valt, vervelen ze zich. En je kunt het hen niet eens kwalijk nemen. De mannen, vrouwen en kinderen die door het wapengekletter klem kwamen te zitten, die met de puinhoop achterblijven, die boeien en raken me wel."
Wat inVoorbij de camera opvalt, is dat McCurry bijna altijd terugkeert naar Azië. Tachtig reizen maakte hij onderhand en nog zijn er plannen voor oorden als Iran. "Waarom Azië? Ach, er zijn veel redenen. Mijn nieuwsgierigheid naar het boeddhisme bijvoorbeeld, dat ik evenwel zelf niet aanhang. Of het hindoeïsme. De mythische verhalen, de rijke textuur in het verhaal maar evengoed in de realiteit. Ik zie nog steeds nieuwe dingen, zelfs als ik nu beter kan kijken dan ooit.
"Dat ik altijd naar restanten van traditie zoek, zeggen sommigen, en dat klopt wel, maar verschil ik daarin van anderen? Waarom gaan zoveel mensen naar oude Italiaanse dorpen, waarom is Venetië zo'n onweerstaanbare bestemming? Dat heeft toch met de magie van de kunst te maken, met het verleden dat zich openbaart op elke straathoek? Ik geef het grif toe: op een luchthaven kan ik niets. Zielloze, utilitaire plekken inspireren me niet. Er zit geen verhaal aanvast."
Steve McCurry,Voorbij de camera, het verhaal achter de foto. Uitgeverij Phaidon/Lannoo. In de Antwerpse Fifty One Fine Art Gallery loopt een expo met een selectie van zijn werk. (tot 23/11)