Wie begrijpt Amerika nog?
Wie is er eigenlijk aan de macht in Amerika, 'volkspresident' Trump en zijn huisideoloog Steve Bannon, of de politiek-bestuurlijke klasse daaronder, die als een olietanker oude vaarwegen aanhoudt? De verwarring daarover bereikte dit weekend een hoogtepunt.
Terwijl Trump een geliefd dictum van Jozef Stalin gebruikte door de media 'vijanden van het volk' te noemen, en zich in Orlando liet toejuichen door een enthousiaste menigte, deed een Amerikaanse delegatie in München pogingen om de bondgenoten ervan te overtuigen dat alles business as usual is.
Waar het intellect tekortschiet om de wereld te begrijpen, resteert behalve satire alleen nog kunst om de waarheid te vatten. In Lewis Carrolls Through the Looking Glasskomt Alice, nadat ze door een spiegel is gestapt, terecht in een wereld waar niets is wat het lijkt te zijn. Die ervaring beleefden veel Europese politici op de veiligheidsconferentie in München.
Wanorde
De Amerikaanse vicepresident Mike Pence getuigde daar van Trumps 'onwrikbare steun' voor de NAVO. Maar wat daarna kwam, leidde onbedoeld tot gegniffel: "Als jullie vertrouwen in ons houden, met deze president, dan zullen wij dat ook doen." Want president Trump heeft veel Europese politici inderdaad schrik aangejaagd met een serie ongehoord sceptische verklaringen over alles wat hun lief is - een scherp contrast met zijn lof voor de Russische president Vladimir Poetin.
Omdat de sussende woorden van zijn buitenlandteam zo radicaal verschillen van Trumps eigen uitlatingen, toonde niet iedereen zich overtuigd. Zoals de ervaren Amerikaanse diplomaat Alexander Vershbow zei tegen Reuters: "Velen in deze zaal vragen zich af wat het echte beleid is." De Republikeinse senator John McCain sprak van wanorde in het Witte Huis.
Europese sprekers vermeden de naam Trump angstvallig, maar hun scepsis sijpelde geregeld door in hun loftuitingen voor de gedeelde waarden tussen de oude bondgenoten. Zo herinnerde de Duitse minister van Defensie Ursula von der Leyen er fijntjes aan dat die waarden geen 'marteling' toelaten en noemde bondskanselier Angela Merkel de persvrijheid een pijler van de democratie. Haar vurig pleidooi voor multilaterale samenwerking leek zelfs geheel gericht aan de olifant in de kamer.
In een wereld waarin alles op zijn kop staat, was het passend dat Pence verklaarde dat Amerika zijn waarden niet zal opleggen, maar dat het "leidt door het goede voorbeeld te geven". Even opmerkelijk was de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov, die met uitgestreken gelaat opriep tot een 'post-fake-tijdperk'.
Pragmatische samenwerking
Wat Oekraïne betreft, hield Merkel vast aan sancties zolang Rusland zijn verplichtingen niet nakomt. Maar ze hield de deur open voor samenwerking met Moskou in de strijd tegen terrorisme. Pence liet zich in soortgelijke bewoordingen uit, zonder de sancties te noemen, en herhaalde dat zijn president gelooft dat op andere terreinen samenwerking met Rusland mogelijk is.
Lavrov droomde hardop van een 'postwesterse wereldorde', maar hield de deur open voor 'pragmatische samenwerking' met Amerika. Want ook Rusland doet aan risicoafdekking in onzekere tijden. En zo was er in München plots weer een 'overeenkomst' over een staakt-het-vuren in Oost-Oekraïne.
Te midden van alle verwarring was het bijna geruststellend dat er tijdens een panelbijeenkomst over 'de toekomst van Europa' ruzie uitbrak over Europese waarden - tussen de Nederlandse eurocommissaris Frans Timmermans en een Poolse minister. Een liveshow van Europese verdeeldheid, voor een bedeesd toekijkend Amerikaans publiek.