Luis in pels van Poetin komt vrij

Alles leek gisteren zijn gangetje te gaan tijdens Poetins jaarlijkse persconferentie; een bizar shownummer waarbij journalisten urenlang vragen kunnen stellen aan de Russische president. De antwoorden waren redelijk voorspelbaar, er viel weinig nieuws te rapen. Maar de belangrijkste aankondiging spaarde Poetin voor na de persconferentie. In het bijzijn van enkele journalisten liet hij zich ontvallen dat hij weldra genade zal verlenen aan Michail Chodorkovski, de voormalige olie-tycoon die al tien jaar in de cel zit wegens corruptie en pas in augustus 2014 zou vrijkomen. Volgens Poetin had de bekendste gevangene van Rusland een gratieverzoek ingediend omdat diens moeder ernstig ziek zou zijn.

Maar enkele uren na deze spectaculaire aankondiging was er al behoorlijk wat verwarring ontstaan over Poetins belofte. Chodorkovski's advocaten meldden dat hun cliënt helemaal geen gratie had gevraagd. Wellicht hadden zij gehoopt dat de vrijlating op een discrete manier afgehandeld had kunnen worden zonder dat Chodorkovski publiek op zijn knieën had moeten gaan.

Poetin was zijn tegenstander voor en verkocht de gratie gisteren als een groots humanitair gebaar. Hoe dan ook lijkt het dat de wereldberoemde gewetensgevangene weldra op vrije voeten komt.

Oliemagnaat

Chodorkovski is de voormalige directeur van de ter ziele gegane oliegigant Yukos. Als jongeman maakte hij carrière binnen het toenmalige Sovjetapparaat. Tijdens de Glasnostperiode van Michail Gorbatsjov en het presidentschap van Boris Jeltsin gebruikte hij die geprivilegieerde positie om exploitatievergunningen binnen te halen voor olie-ontginning in Siberië. Yukos groeide uit tot het grootste Russische oliebedrijf. Chodorkovski werd Ruslands rijkste man en stond in 2004 op de zestiende plaats van de Forbes-lijst van miljardairs.

Maar na het aantreden van Poetin tot president ging het mis. Poetin duldde geen machtige mannen naast zich en had bovendien zijn eigen netwerk van zakenpartners dat met voorrechten bediend moest worden. De mediagenieke en welbespraakte Chodorkovski maakte daar geen deel van uit. Zeker nadat de Yukosbaas president Poetin in februari 2003 op televisie had beschuldigd van corruptie, was het afgelopen met hem. Chodorkovski werd samen met zakenpartner Platon Lebedev gearresteerd op verdenking van fraude. In mei 2005 veroordeelden rechters hem tot negen maanden cel. Een andere rechtbank zou deze straf tot 2017 verlengen.

Hoewel Amnesty International Chodorkovski als gewetensgevangene erkent, zou het Europees Hof voor de Rechten van de Mens het proces nooit als 'politiek gemotiveerd' kwalificeren. Wel had het Hof kritiek op de manier waarop de Russische rechters het proces hadden gevoerd.

Geneutraliseerd

Tijdens zijn processen en gevangenschap ontpopte Chodorkovski zich steeds meer tot een politieke opposant. Hij publiceerde enkele traktaten waarin hij pleitte voor een bundeling van de oppositiekrachten en een grote sociaal democratische partij die front moest vormen tegen Poetin.

Grote vraag is of Chodorkovski zich na zijn vrijlating in de nationale politiek zal storten. En als hij dat doet, valt nog af te wachten of hij zich kan ontpoppen tot een volwaardige Poetin-tegenstander.

Ruslandkenner Lien Verpoest (KU Leuven) twijfelt: "Ik denk dat Poetin er redelijk goed in geslaagd is om hem financieel en politiek te neutraliseren. Chodorkovski is momenteel zeker niet de belangrijkste opposant. Aleksej Navalny - de voormalige burgemeesterskandidaat voor Moskou - en Pussy Riotlid Nadezhda Tolokonnikova zijn bekender en invloedrijker. Maar als Chodorkovski met hen front kan vormen, dan zou hij wel eens voor een versterking van de oppositie kunnen zorgen. Toch is Verpoest niet zeker over de politieke kracht van de voormalige olie-tycoon: "Poetin heeft niet de gewoonte om tegenstanders vrij te laten die hem politiek kunnen bedreigen. Waarschijnlijk zal deze keer niet anders zijn."