'Macht is voor velen verslavender dan geld'

Wat voorafging

Tot begin dit jaar was Caroline Gennez eerste schepen van Mechelen, de stad waar ze sinds 2003 woont. Ze verhuisde om er de zieltogende sp.a uit het moeras te trekken. Maar na de jongste gemeenteraadsverkiezingen ging Mechels burgemeester Bart Somers in zee met drie andere partijen, en schoof hij sp.a aan de kant. Waardoor Gennez geen uitvoerend mandaat meer heeft.

Vanuit haar woning in Mechelen kijk je uit op de Sint-Romboutstoren. Op de top van dit 15de-eeuwse bouwwerk, waarvan de spits nooit werd afgewerkt, wapperen de stadsvlag en de Vlaamse Leeuw. "Inderdaad!", roept Caroline Gennez (38). Het nieuwe stadsbestuur rond de as N-VA-VLD heeft 'njet' gestemd op de vraag van verschillende verenigingen om ook de Belgische driekleur uit te hangen. Dat is spijtig; gevaarlijk zelfs. Wie respect vraagt voor zijn eigen symbolen, moet dat volgens mij ook kunnen opbrengen voor de symbolen van anderen. Tot nader order wonen we hier in Mechelen, Vlaanderen, België en Europa. Ik gok dat dat nog even zo zal blijven."

Over de vorige gemeenteraadsverkiezingen en de nasleep ervan wil Gennez niet meer uitweiden. "We werken nu met een dynamische groep oppositieleden. We zijn met acht, allemaal van totaal verschillende achtergronden. We vormen een sterk team. Ik geniet van die veelstemmigheid binnen één koor. Een partij hoort zo'n divers team samen te stellen, hoe zouden we anders zelfs maar enig idee van de complexiteit van onze samenleving kunnen krijgen?

"Ach, en dat ik sinds vorig jaar geen uitvoerend mandaat meer heb? Ik ben van dat schimmenspel na de verkiezingen een poos niet goed geweest, dat geef ik grif toe. Maar Steve Stevaert zei me na de gemeenteraadsverkiezingen dat bepaalde politici niet van sterke medebestuurders houden. Ze verkiezen de strategie van 'verdeel en heers'. Of ze verdoezelen de inhoudelijke bocht die ze willen maken - minder sociaal, minder harmonieus - door de schuld op de 'ander' te schuiven. Ik vind dat wijze lessen van Machiavelli (lacht).

"En ik weet natuurlijk dat je politiek in fases beleeft. Ik speel intussen al een poos mee. Als ik over de Senaat spreek, weet ik waarover ik het heb; ik heb er gezeteld. Nu ben ik volksvertegenwoordiger, en voer ik mee de staatshervorming uit waarover ik twee jaar geleden onderhandeld heb als partijvoorzitter. Ik ben jongerenvoorzitter, kabinetsadviseur, ondervoorzitter en schepen geweest. Op al die sporten van de ladder kijk je vanuit een andere bril naar politiek en samenleving; elke functie legt andere prioriteiten. Zo zie ik mijn huidige rol in de oppositie nu ook.'

Maar nu staan we op de drempel naar 2014. En bent u ongetwijfeld volop in de weer voor de federale verkiezingscampagne en uw rol binnen de sp.a?

"Natuurlijk zijn we daar met z'n allen volop mee bezig. Inhoudelijk dan toch. Over de lijstvorming - wie waar wordt uitgespeeld - kan ik nog helemaal niets zeggen. Dat ligt nog lang niet vast. Maar dat de verkiezingen van volgend jaar, in ons gepolariseerde landschap, voor niemand makkelijk zullen zijn, lijdt geen twijfel.

"Ik toer op dit moment volop door de provincie Antwerpen. Ik probeer er, met de ploeg, onder andere uit te leggen wat sp.a van plan is met de nieuwe bevoegdheden die Vlaanderen krijgt na de staatshervorming. Het gaat om concrete uitleg. Over woningen, bijvoorbeeld. Wij willen dat ook in de toekomst jonge gezinnen nog een huis kunnen kopen. Dus moet de fiscale aftrek voor de gezinswoning meer afgestemd worden op maat van de gemiddelde werkende mens, of die nu alleen woont, of niet.

"Ik merk bij al die sessies hoezeer mensen behoefte hebben aan een inhoudelijke uitleg waar we voor staan. En de onderwerpen die we aankaarten zijn legio. Van het complexe kinderbijslagsysteem naar onze overtuiging dat iedereen recht heeft op toegankelijk openbaar vervoer, en ga zo maar door.

U bent een politica die graag op het veld staat. U moet dat gemist hebben, dat tussen de mensen werken.

"Ja en neen. Kritisch en constructief oppositie voeren, is ook tussen de mensen zijn. Anders, maar even noodzakelijk. Als het stadsbestuur, in tijden waarin almaar meer ouders hun kinderen geen goedgevulde brooddoos kunnen meegeven, opeens een boterhambelasting uitvindt die de middagopvang zou moeten betalen, welja, dan bekritiseren wij die cynische maatregel ten zeerste. Onderwijs is de basis voor een gezonde samenleving. En het is een gemeenschapsvoorziening die voor iedereen toegankelijk en betaalbaar moet zijn.

"Daarnaast is het nogal wiedes dat ik het laatste anderhalf jaar ook op nieuwe vlakken bedrijvig geweest. Ik heb, als coördinator van het project, meegeschreven aan de beginselverklaring voor de Europese sociaaldemocratie; waarin de Europese socialisten hun waarden en streefdoelen vastleggen, hun principes duidelijk maken en hun visie voor de toekomst uiteenzetten. Beetje laat, inderdaad. Maar wij zijn nog altijd de eerste partij die dat doet. En het is absoluut noodzakelijk om die kernwaarden te formuleren en uit te leggen. Ik hoef u niet te vertellen dat Europa vandaag niet goed ligt bij de bevolking, in tegenstelling tot de begindagen van de Gemeenschap, toen de naoorlogse sfeer ervoor zorgde dat elke fatsoenlijk mens in een vredevol, stabiel en veilig Europa geloofde.

Vandaag is de situatie eerder omgekeerd. Meer mensen lijken tegen dan voor Europa te zijn.

"Het grootste deel van de bevolking is inderdaad van de basisgedachten van Europa vervreemd, net als de Europese instellingen zelf overigens; die zien door de bomen het bos ook niet meer. Dit Europa is het onze niet. Omdat het niet van de burgers is, en de structuren een doel op zich zijn geworden. Vervreemding is een genadeslag voor een warme en goede samenleving.

"Ik herinner me een seminarie over beleggingen dat ik bijwoonde, in Oxford. Een zakenbankier, een man vanuit The City, kwam uitleggen hoe zijn bank financiële diensten voor bedrijven verrichtte. Hij en zijn bedrijf waren vooral bezig met overnames en fusies van andere bedrijven, met als doel mogelijk winst uit die investeringen te halen. Op een bepaald moment vroeg ik aan die man: 'In welke sectoren investeert u? Naar welke bedrijven gaat uw voorkeur?' Hij begreep mijn vraag niet. Hij had geen flauw idee wat ik bedoelde. Waarin hij investeerde, maakte de man namelijk geen fluit uit. Hij had daarover zelfs nog nooit nagedacht. Het enige waar zijn bank zich op toespitste, was de balans van de bedrijven. Wel, dat is dus vervreemding ten top. En maatschappelijk is zo'n evolutie moordend.

"De financiële wereld is compleet losgeslagen van de rest van de maatschappij en economie. Er is geen betrokkenheid. Die verbinding moet weer gemaakt worden. Zakenbanken en spaarbanken moeten van elkaar gescheiden worden. Spaarders moeten de garantie krijgen dat hun geld veilig is. En het reservoir aan spaargeld zou aangeboord moeten worden voor maatschappelijke projecten, zoals professionele crèches, onderwijs...

"Ik heb trouwens het gevoel dat er eencry for helpnu ook uit de financiële wereld zelf komt. Afgelopen zomer heeft een van die jonge beursmakelaars zich letterlijk dood gewerkt. Hoe luid kan een noodkreet zijn?

"Maar waarom ik dit zeg? Om aan te geven dat het altijd gevaarlijk is als iets een doel op zich wordt. Of het nu een structuur is, of winst. Je moet de waarom-vraag blijven stellen."

U weidt geestdriftig uit over Europa. Dat heeft u eerder nog nooit zo uitgesproken gedaan. Weerklinkt in dit pleidooi uw volgende trede op de politieke ladder? Heeft u in Europa ee uitdaging ontdekt?

"Ook de Europese politiek begeestert me ondertussen, ja. Toch moet u daar verder geen conclusies aan verbinden. Ik spreek met evenveel geestdrift over onze economie, of over de toekomst van onze kinderen: onderwijs, vernieuwde kinderbijslag, kinderopvang...

"Maar de meeste Europese landen heb ik voor die Beginselverklaring - onbezoldigd, op reiskosten na - bezocht, en die ervaringen doen natuurlijk iets met een mens. Het gaat om doelgerichte bezoeken, waarbij ik telkens relevante academici ontmoet én met militanten, partijgenoten en talrijke mensen op de straat spreek. Intellectuele verdieping is essentieel. Het contact met het middenveld evenzeer.

"Uiteraard ben ik op grote verschillen tussen de achtentwintig naties gestuit. Oude en nieuwe landen verschillen. Grote en kleine. Het centrum, waartoe wij behoren, is de periferie niet. Maar evengoed ben ik grote, motiverende gelijkenissen in onze idealen tegenkomen.

"De confrontatie met Griekenland, de bakermat van de democratie, zal ik niet licht vergeten. In Griekenland is de bodem onder de welvaartstaat volledig weggeslagen. Er is geen band meer tussen de politiek en de burgers. Ik herinner me een middenklassengezin. Vader en moeder, met twee volwassen kinderen die aanvankelijk het huis uit waren. Zoon was een ingenieur, maar door de crisis ging zijn bedrijf over de kop. Hij had geen cent meer en trok opnieuw bij zijn ouders in, twee mensen die hun leven lang hard hadden gewerkt om hun kinderen een betere toekomst te geven. Twee mensen ook die hun leven lang, economisch en sociaal, aan een betere maatschappij hadden bijgedragen. Hun dochter, die een artistieke opleiding had, overkwam hetzelfde. Ook zij moest weer onderdak zoeken bij de ouders. Die mensen moesten olijven gaan plukken bij een boer uit de buurt en die olijven op de markt gaan verkopen om niet helemaal te verkommeren. Dat zijn schrijnende en reële taferelen. Het gaat om hard werkende mensen. Het gaat om de middenklasse die in absolute wanhoop terechtkomt. Wij, hier in België, kunnen ons dat niet voorstellen. Als sociaaldemocraat gaat hun lot me aan het hart."

Als elk mens het recht en de verantwoordelijkheid heeft op een goed leven, hoe komt het dan dat de politici, ook de sociaaldemocraten, niet de verantwoordelijkheid hebben genomen om dat goed leven van onder meer de Grieken in goede banen te leiden?

"Opeenvolgende Griekse regeringen hebben van hun begrotingsbeleid een potje gemaakt. En toch wilden verschillende Europese landen hen in de eurozone loodsen. Het gaat opnieuw om het verlies van gezond verstand. Europa is zich almaar meer gaan focussen op structuren, en niet langer op de vraag waarom bepaalde beslissingen worden genomen. De waaromvraag is, nogmaals, de allerbelangrijkste, want die slaat de brug met de burger.

Ik ga hier niet met een beschuldigend vingertje wijzen naar beleidsmakers. Ik wil me op de toekomst richten.We live in a society, not in an economy, dat is de kern van mijn betoog. Het misvormde idee dat economie de waarde van de mens bepaalt, moet rechtgetrokken worden. Waarom zou een bankier-belegger die op de kap van spaarders fortuinen verdient en louter door winst wordt gedreven, zich geslaagd moeten voelen, en iemand - Griek, Belg, Spanjaard - die zijn leven lang keihard met zijn handen of gezond verstand gewerkt heeft niet? Geen enkele sociaaldemocraat kan zo'n aantasting van de mensenrechten aanvaarden, nooit.

"Maar om belangrijke maatschappelijke sprongen voorwaarts te maken, moeten bestaande structuren worden hertekend. In de Beginselverklaring worden de kanalen nauwkeurig uitgelegd, ik wil ze wel uit de doeken doen, maar dan heb ik uw hele krantenbijlage nodig (lacht). In feite komt het erop neer dat we, met concrete ingrepen en maatregelen, bovenal weer moeten aanknopen met onze goede sociaaldemocratische traditie: 'Sterft, gij oude vormen en gedachten!'

'Elke partij pleit voor verandering. En toch blijft veel hetzelfde', zegt de advocaat van de duivel.

"Je kunt zeggen wat je wilt, maar sociale cohesie is hét fundament van een goede samenleving. En nee, dat is geen afgezaagd riedeltje. Altijd dat gezeur over de verzuring die onze hedendaagse maatschappij typeert: dát ben ik pas beu gehoord. Zeker, de mensen zijn furieus. Maar ik denk dat mensen soms uit angst tegen hun eigen belang kiezen. En ik begrijp dat.

"Om een lokaal voorbeeld te geven. Vroeger woonden in mijn buurt een vijftal nationaliteiten. Nu zijn dat er meer dan twintig. Al die vreemde talen, al die vreemde mensen: hoe zouden bejaarde inwoners daar ook niet overrompeld door kunnen zijn? Maar of het de juiste keuze is om vervolgens rechts te gaan stemmen? Ik dacht het niet!

"Ik ben er zeker van dat, als puntje bij paaltje komt, iedereen een betere wereld wil en bereid is daartoe zijn steentje bij te dragen. Deze tendens valt trouwens al af te lezen uit een nieuwe vorm van participatie. Een burger is, onder meer, een consument. En die consumerende burger neemt vandaag, mede dankzij de sociale media, allerhande eigen initiatieven. Hij laat zich niets meer aanpraten. Hij overstijgt zelfs de partijpolitiek.

"Zo zie je hoe consumenten tegenwoordig hun krachten bundelen. Neem de energie die tegenwoordig in groep wordt aangekocht. In de provincie Antwerpen hebben al meer dan 60.000 gezinnen zich op deze manier georganiseerd, het is hun antwoord op te hoge energieprijzen, het is hun politiek engagement. Onze partij is er in mijn tijd als voorzitter mee begonnen. Honderden informatiesessies heb ik, in heel Vlaanderen, over collectieve aankopen gegeven. Inmiddels draait in elke provincie de coöperatieve Samen Sterker (www.samensterker.be) op volle toeren.

"Praten met de mensen is de enige goede weg. Uitleggen waarom we bepaalde beslissingen nemen. De wereld is veranderd. Maar de kern van ons mens-zijn, die is dezelfde. Dat hoor je echt als je naar de mensen luistert.

Veel kiezers die voor N-VA hebben gestemd zeggen: "Die partij weet tenminste wat bij de bevolking leeft". Het succes van N-VA geeft indirect ook aan dat de progressieven er niet in slagen om een inhoudelijk antwoord te bieden op het verlangen van de mensen. Links doet eerder aan Bart De Wever bashen dan aan alternatieven uitzetten, lijkt het.

"Ik heb veel kritiek op De Wever, maar ik doe niet mee aan dat bashen. Wat voor zin heeft het om op de man te spelen, als het om ideeën moet gaan? Sinds ik politica ben, heb ik al vier mannen de lichtbak zien passeren. Want zo gaat het. Bart De Wever is vandaag het konijn waarop de media hun schijnwerpers richten. Alles wat hij zegt of doet, wordt uitvergroot. Dat was zo bij Guy Verhofstadt, bij Steve Stevaert en bij Yves Leterme. Er zal binnen afzienbare een vijfde konijn tevoorschijn komen. Waarschijnlijk een mannelijk, ja. Voor vrouwen in de lichtbak is de tijd nog niet rijp (lacht). Vrouwen staan trouwens niet te springen om die rol te vervullen.

"Maar om inhoudelijk op deze vraag te antwoorden: de laatste jaren is de linkerzijde te veel geassocieerd met het establishment. Deel uitmaken van de macht heeft als voordeel dat mensen effectief gewaarworden dat we echt iets voor hen kunnen doen - zoals het invoeren van de maximumfactuur, de gratis bussen... Maar er is ook een nadeel aan verbonden: je profiel verwatert want elk standpunt of elke maatregel past niet altijd in het links-progressieve programma. Wij hebben niet goed genoeg uitgelegd waar we voor staan, waarom we met bepaalde besluiten meegingen. We hebben niet altijd gedaan wat we prediken, en zeker voor een linkse politicus is dat schadelijk.

En de vertrekpremies van de parlementsleden? Is het schadelijk voor een linkse politicus om dat bedrag te innen en vervolgens niet aan een goed doel te schenken?

"De meeste politici die ik ken, zijn niet voor het geld in dit vak gestapt. Idealisme en engagement vormen doorgaans hun drijfveer, gelukkig maar. En verder is voor velen macht trouwens verslavender dan geld, maar dat wordt in deze zaak graag vergeten.

"Politici zijn werkende mensen, net als iedereen. Ze verdienen ontslagbescherming, net als iedereen. Als ze vrijwillig opstappen hebben ze geen recht op een vertrekpremie. Wel als ze niet herverkozen worden. Verder vind ik: beperk de opzegtermijnen in de tijd, net zoals bij de bedienden, en bereken hun pensioenen op een volledige loopbaan.

"Toch wil ik aan deze mediagenieke vertrekpremies graag een ander verhaal aan ophangen. Een dat de pers niet haalt. Een van mijn vroegere collega's stapte in een uitvoerend politiek mandaat. Hij is een aantal jaar schepen en belandt in de oppositie. Hij is vijftigplusser met een politieke stempel, is van allochtone origine, heeft schoolgaande kinderen, en heeft geen recht op een opzegpremie. Op zijn uitkering was het maanden wachten. Vinden we dat normaal?

"Politiek is voor de meesten heus een nobel ambacht. Als we het debat over lonen en premies van politici willen voeren, moeten we alle facetten onder de loep durven te nemen. Maar ook dat vergt politieke moed in plaats van populistische uitspraken."

Het is opvallend dat u vaker het woord sociaaldemocraat dan socialist gebruikt. Komt er binnenkort weer een naamsverandering aan die korte metten maakt met de oude garde en gedachten?

"What's in a name. Tijden veranderen. De kern van een socialist blijft dezelfde. Historisch gezien is het socialisme de verbeterde versie van het sociaalliberalisme. En sociaaldemocraten zijn de hedendaagse socialisten. Maar het mag niet om het etiket gaan. Het gaat om inhoud, om waar we samen naartoe willen met onze gemeenschap."