'Ik ben nog altijd trots op Obama'

Elk voorjaar duiken her en der artikels op die voorspellen welke films in Cannes te zien zullen zijn. Dit jaar vermeldden die lijstjes regelmatig The Butler van regisseur Lee Daniels, maar uiteindelijk ging de film toch niet in Cannes in première.

"De film zou eerst pas in oktober in roulatie komen, maar de releasedatum werd vervroegd naar begin augustus en Lee (Daniels, de regisseur, JT) is momenteel nog volop bezig met de afwerking", vertelde acteur Forest Whitaker toen we hem in mei jongstleden in Cannes interviewden voor de postapartheidspolitiethriller Zulu van regisseur Jerome Salle, de slotfilm van het festival, waarin Whitaker de hoofdrol speelde naast Orlando Bloom.

"Ik begrijp inderdaad dat er erg wordt uitgekeken naar The Butler", zei Whitaker toen. "Ik vind het zelf ook een heel speciale film en denk in alle bescheidenheid dat mijn werk in The Butler tot het sterkste behoort van wat ik al gedaan heb. Sinds het begin van mijn carrière ben ik wel altijd actief geweest, maar toch waren er momenten dat ik van mezelf het gevoel had dat ik niet goed bezig was. Alsof ik tegen een muur botste. Wat voor zin had het allemaal? Om uit zo'n impasse te geraken, is er niets beter dan een rol die het vuur weer aanwakkert, waardoor je je als acteur weer sterker voelt worden en voelt groeien. Het personage van Eugene Allen was duidelijk zo'n rol. Maar ik heb voorlopig geen idee hoe de rest van de wereld op The Butler zal reageren. We zullen wel zien. Ik ben er ieder geval heel trots op. En Lee natuurlijk ook. Lee is een verbazingwekkende regisseur: intens, wild, grappig. En een doorduwer."

Ruim drie maanden later ontmoeten we Forest Whitaker opnieuw in Deauville, waar The Butler in Europese première vertoond werd op het Festival du Cinéma Américain. De acteur, die enkele dagen eerder aan het Lincoln Memorial in Washington samen met de Amerikaanse president Obama en Oprah Winfrey een van de sprekers was tijdens de officiële ceremonie naar aanleiding van de vijftigste verjaardag van de mars op Washington en de inmiddels legendarische 'I have a dream'-speech van Martin Luther King, mag gerust zijn. The Butler is in de States door pers en publiek erg goed ontvangen.

Hoe was het om getrouwd te zijn, althans in de film, met Oprah Winfrey?

Forest Whitaker: "Fantastisch. Ze is zó goed in de film. Echt fenomenaal. In het begin zijn we dertigers, en we worden samen ouder. Voor haar was het een heel complexe vertolking, want in het verhaal heeft ze onder meer alcoholproblemen. Als haar echtgenoot moet ik daarmee leren om te gaan, terwijl er ook nog eens dramatische conflicten zijn met onze kinderen. Ik mag natuurlijk niet te veel verklappen, maar in de film sterft een van onze zonen. Hoe zij die scène speelde, was echt verbazingwekkend."

Iemand omschreef The Butler een beetje neerbuigend als een Afro-Amerikaanse versie van Forrest Gump.

"Ach, dat heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat het verhaal zich ook over een lange periode uitstrekt en dat het voor sommigen misschien onmogelijk lijkt dat deze man tijdens zijn leven zo veel beroemde mensen ontmoette, in dit geval acht Amerikaanse presidenten. Maar hier draait het dus niet om een fictief personage, maar om iemand die dat wel degelijk echt heeft meegemaakt. En op het einde van zijn leven, toen Eugene Allen al met pensioen was, werd hij door Barack Obama uitgenodigd op diens inhuldiging als eerste zwarte president van Amerika. Zijn vrouw Helen, met wie hij nog campagne gevoerd had voor Obama, overleed vlak vóór die historische verkiezingsdag."

De film besteedt heel veel aandacht aan de relatie tussen de butler en een van zijn zonen, die zich actief engageert in de burgerrechtenbeweging.

"Die vader-zoonverhouding is echt de kern van dit verhaal, dat zich afspeelt tegen de achtergrond van de burgerrechtenbeweging. Maar die strijd is tegelijk een metafoor voor die relatie, met de natie in de rol van de vader en de civil rights movement in de rol van de zoon."

Daarbij komt onvermijdelijk ook de problematiek van het gebruik van geweld ter sprake.

"Net als de discussie over 'gerechtvaardigde oorlog' is die over het gebruik van geweld bijzonder complex. Als iemand je kinderen schade wil toebrengen, is het dan gerechtvaardigd om hem te stoppen door geweld te gebruiken? Die vraag is nog makkelijk te beantwoorden. Maar wat bij andere conflicten? Is het oké dat ik iemand vermoord die op mij schiet? Maar is het ook oké om dat te doen wanneer ik dénk dat ze op mij zullen schieten? Het is een concept dat steeds in beweging is en waar ik het zelf ook moeilijk mee heb. Ik ben voor vrede en geweldloosheid en ik probeer daar ook naar te leven. Ik ben van nature een rustig persoon. Maar ik weet ook dat als iemand deze kamer zou binnenstormen om ons aan te vallen, ik instinctief zou reageren in zijn richting, met de bedoeling hem te stoppen."

The Butler is geen documentaire maar een speelfilm, wat dus onvermijdelijk een zekere fictionalisering impliceert. Toch worden hier en daar vraagtekens geplaatst bij het gebruik van te veel artistieke vrijheid.

"De creatieve vrijheid die we ons gepermitteerd hebben, was alleen van toepassing op het privéleven van Eugene Allen en zijn familie. In de film hebben we het titelpersonage daarom ook Cecil Gaines genoemd. In werkelijkheid had zijn vrouw bijvoorbeeld geen alcoholprobleem, en ze hadden slechts één zoon, geen twee zoals in de film. Die zoon heeft wel degelijk in Vietnam gevochten, maar is er niet gesneuveld. Dat soort dingen. Maar de rest van het verhaal behoort wel degelijk tot de geschiedenis. Op dat vlak heeft Danny Strong zich voor zijn prachtige scenario op de feiten gebaseerd. Het is in dat verband bijvoorbeeld een goede zaak om nog eens in herinnering te brengen dat de civil rights movement niet alleen zwarte maar ook blanke slachtoffers geëist heeft. Het waren niet alleen zwarten die hun leven riskeerden en in de straten van Amerika stierven, maar ook blanken die zich engageerden voor de strijd voor burgerrechten. Veel Afro-Amerikanen en wellicht ook blanken weten dat niet eens."

President Obama heeft inmiddels laten weten dat de film hem heel erg ontroerd heeft.

"Ik was heel gelukkig toen ik dat hoorde, want je weet natuurlijk nooit op voorhand hoe iemand zal reageren. Maar ik was er eigenlijk wel gerust op, want in de film komt Obama wel degelijk naar voor als een symbool van grote hoop. Lee Daniels moest zelf ook wenen toen hij zag dat de president tranen in de ogen kreeg."

Dat symbool van grote hoop heeft ondertussen wel rake klappen moeten incasseren.

"Maar wat is er niet allemaal gebeurd? Obama werd geconfronteerd met de teloorgang van de auto-industrie, met de bankencrisis, met een oorlog die hij geërfd had, enzovoort. Een aantal problemen heeft hij inmiddels kunnen oplossen en ik ben onder de indruk van wat hij voor elkaar gekregen heeft, zeker in een situatie waarin departijtrouw van Republikeinen en Democraten zo groot is. Ik heb indertijd campagne gevoerd voor de verkiezing van Obama en ik ben nog altijd trots op hem."

Enkele dagen geleden was u in Washington naar aanleiding van de 50ste verjaardag van de mars op Washington. Een halve eeuw en er is veel veranderd? Of: een halve eeuw en er valt nog zo veel te realiseren?

"We hebben het over een land waar mensen indertijd niet vooraan in de bus mochten zitten, niet van dezelfde waterfonteintjes mochten drinken, niet naar dezelfde scholen mochten gaan. Een land waar mensen zomaar gelyncht konden worden. Vijftig jaar is weinig in historisch perspectief en er is zeker heel veel veranderd. Maar dat betekent niet dat alle problemen nu opgelost zijn. We hebben nog veel werk voor de boeg, niet alleen in Amerika, maar in zo veel andere landen waar er nog altijd sprake is van racisme en schending van de mensenrechten. Maar de vooruitgang die in de States gemaakt werd en die in de film getoond wordt - Cecil Gaines was de zoon van een katoenplukker, een status net boven die van slaaf, en Barack Obama is nu president - kan niet zomaar afgedaan worden als een kleine stap in de geschiedenis."