Nieuw 'woord van het jaar' is oudje

Oud is het nieuwe nieuw. In de taalkunde althans. 'Selfie', het Engelse, Nederlandse en sinds gisteren ook Vlaamse woord van 2013, blijkt een neologisme van meer dan tien jaar oud. Dat beweren in elk geval een stel vlijtige redacteuren van de Oxford English Dictionary. Die zochten uit waar het woord voor het eerst gebruikt werd.

In Australië, stelden ze vast. En preciezer: door ene Nathan Hope. Hopey, voor de vrienden. Op een van de onlinefora van ABC News postte de jongeman in september 2002 een bericht over de verwondingen die hij had opgelopen tijdens een verjaardagsfeestje. "Ik had een gat van een centimeter in mijn lip", schreef hij. En vervolgens, over de foto die zijn fysieke toestand moest verduidelijken: "Sorry van de focus, het was een selfie."

Die dronkemansstoot leverde Hopey elf jaar na datum de status van beroemdheid op. De Aussie werd door de redacteuren en vervolgens door tal van media beschouwd als dé selfieschepper. Hope probeerde dat nog tevergeefs te relativeren. "Ik heb het woord niet zelf bedacht", zei hij in een interview. "Het was gewoon gebruikelijke slang op dat moment."

Dat is niet uit de lucht gegrepen. In Australië is het typisch om een woord te verkleinen met de uitgang 'ie'. Barbecue is er een barbie, een blikje bier tinnie.

Geen ander woord

'Selfie' werd in Vlaanderen door 22.000 mensen oftwel 41 procent verkozen uit een rijtje met tien genomineerde woorden. Volgens Ruud Hendrickx, hoofdredacteur van de Grote Van Dale, is dat nooit eerder zo massaal gebeurd. Hij is er dan ook van overtuigd dat het woord hier is om te blijven. "Zelfs 'zelfjes' worden al gesignaleerd."

Maar hoe komt dat? Waarom slaat een woord als 'selfie' zo aan, terwijl we 'kids', toch ook uit het Engels afkomstig, vorige week nog uit onze woordenschat stemden?

"Alles hangt af van de functionaliteit", meent Wim Vandenbussche, professor Nederlandse taalkunde (Vrije Universiteit Brussel). Mensen moeten de behoefte hebben om het te gebruiken. Wat 'selfie' betreft, er bestaat geen ander woord om dat fenomeen te duiden, terwijl er voor 'kids' wel alternatieven zijn.

Sowieso heeft de populariteit ervan nu niets met het voortbestaan en het gebruik te maken. "Neem voorgangers als 'swaffelen' en 'tentsletje'. Die duiken alleen nog op in krantenartikels over jawel, woorden van het jaar", zegt Vandenbussche. Uit onderzoek blijkt dat van alle woorden van het jaar slechts 15 procent overleeft. 'Gevoelstemperatuur' en 'latrelatie' zijn daar voorbeelden van. "De rest is vaak te contextgebonden. Zodra we de gebeurtenis kwijt zijn, dooft ook het woord uit. Kijk naar Bokitoproof."

Dat een woord werkt, heeft volgens Vandenbussche ook met het coolgehalte te maken. "Het moet catchy zijn, goed bekken."

Dat een woord als 'selfie' zijn weg naar Vlaanderen vindt, heeft alles te maken met media. Sociale media. Volgens professor nieuwe media en informatie Pieter Verdegem (Universiteit Gent) gaat het niet alleen om het woord, maar vooral om het gebruik dat wordt opgepikt. "De selfie, dat is vooral iets van een jonge generatie, socialemediaplatformen als Instagram. Doordat content uit Instagram ook makkelijk gelinkt kan worden aan Facebook en Twitter, die meer mainstream zijn, raakt het wijdverspreid."

Verdegem wijst ook op het aandeel van bekendheden. "De Lady Gaga's en Justin Biebers van deze wereld delen veel van hun eigen foto's. Ze worden massaal gevolgd, en ook hun gedrag wordt gekopieerd. Zeker als ook niet-popiconen als de president van de Verenigde Staten en de paus op de kar springen."

Ondertussen heeft taalvirtuoos Kees van Kooten al een alternatief gesuggereerd: het palindroom otofoto.