Linkebeek voor dummy's

Je naam kun je zelf niet kiezen, maar om daar nu helemaal voor naar het gemeentehuis te gaan, dat heeft Franstalig Linkebekenaar Marc Demesmaeker er niet voor over. "Trouwens", zegt hij, nippend aan zijn Jupiler-glas met het hoofd van Rode Duivel Bakkali, "het is niet alleen die N-VA-politicus uit Halle die zo heet, maar ook die zakenman in de strip van Guust Flater die elke keer weer tevergeefs probeert om zijn contracten ondertekend te krijgen."

Al bijna twintig jaar doet de Vlaamse overheid het mogelijke en onmogelijke om de verkiezingen in de zes faciliteitengemeenten rond Brussel volgens de wet te doen verlopen. Altijd weer duikt in het allerlaatste plaatje een Guust Flater op in de persoon van een burgerlijk ongehoorzame burgemeester. We treffen Marc Demesmaeker in café Malakoff, op het dorpsplein in Linkebeek. Er wordt uitsluitend Frans gesproken. "Er zijn zeker nog Vlamingen in Linkebeek", lacht hij. "Ga maar eens kijken in het rusthuis."

We willen graag weten of hij zich er iets van herinnert, van die keer in 1999, toen hij de oproepingsbrief voor de verkiezingen van 13 juni van dat jaar in zijn brievenbus aantrof? Het was de eerste stembusslag sinds de vermaledijde omzendbrief-Peeters. Of dat hem, als Franstalige inwoner, iets deed? "Ja, ergens toch wel. Ik weet dat nog goed. De brief was enkel in het Frans. Dat was me in de veertig jaar dat ik hier woon nooit overkomen. Daarvoor kregen wij alles van het gemeentebestuur altijd in twee talen. Gewoon recto verso."

Onbestuurbaar

Termen als 'oproepingsbrief', 'omzendbrief-Peeters' en 'faciliteitengemeente' staan sinds deze week weer hoog bovenaan in het nieuwsvocabularium. Doordat waarnemend burgemeester Damien Thiéry (sinds 2014 MR, voorheen FDF) weigerde om bij de laatste verkiezingen eentalig Nederlandse oproepingsbrieven te versturen, en zo willens en wetens zondigde tegen de omzendbrief-Peeters, kon hij niet worden benoemd. De zaak suddert al jaren en nu benoemde minister Liesbeth Homans (N-VA) met Eric De Bruycker (Prolink) een van de twee Vlaamse oppositieleden tot burgemeester. Doordat die geen enkel politiek besluit door de Franstalige gemeenteraad krijgt, stevent Linkebeek op de onbestuurbaarheid af. Met daarna nieuwe gemeenteraadsverkiezingen, enkel in Linkebeek.

En dan moeten er dus wéér oproepingsbrieven worden verstuurd en zo'n oproepingsbrief, dat is duidelijk een soort fetisj hier. Het bracht de Wezembeek-Oppemse burgemeester François van Hoobrouck d'Aspre (MR) in 2007 tot de uitspraak: "We zijn in een oorlogstoestand. Ik ben voorstander van het principe oog om oog, tand om tand."

Het gaat om een wit A5'je van zacht karton met een stempel en wat getallen op. Het blijft raar, zo in tijden van custom marketing of tax on web.

"Ik spreek geen Nederlands, maar kan er wel het nummer van een stembureau uithalen hoor", zegt Camille-David De Grom, een gepensioneerde Siemens-arbeider van joodse afkomst, op wandel met zijn hondje. "Ik moet zeggen dat ik daar niet zo goed op let, in welke taal zo'n oproepingsbrief komt. De datum van de verkiezingen weet je weken op voorhand al. Er is hier maar één stemlokaal, in de gemeenteschool. Ik bedoel: veel verwarring kan er niet zijn."

Een oproeping per mail, waarbij je zelf de taal kunt instellen, of een app, zou dat de zaak kunnen ontmijnen?

"Mij is het allemaal goed", zegt Camille-David. "Ik moet alleen weten van hoe laat tot hoe laat het bureau open is, en ook dat haal ik wel uit een Nederlandstalige brief."

De omzendbrief

We bevinden ons op een witte vierkanten sofa in een fraaie villa in Kapelle-op-den-Bos. Tegenover ons zit de politicus die mag vrezen dat de makers van zijn grafsteen langer zullen moeten nadenken over zijn voornaam dan over het voorvoegsel dat wellicht op de steen moet. Leo Peeters was van 1995 tot 1999 minister van Binnenlands Bestuur voor de sp.a en hij erkent: "Je wilt als politicus iets achterlaten, herinnerd worden om iets wat je hebt verwezenlijkt. Als socialist ga je dan denken in de richting van iets met pensioenen of arbeidsduurverkorting. Ik had niet echt verwacht dat het dit zou zijn."

Er hangt moderne kunst aan de muren. Het authentieke origineel van de omzendbrief hangt er niet tussen, ook al is de auteur niet te beroerd om te beamen dat hij het toch wel een beetje ziet als zijn kei in de rivier.

Leo Peeters: "De brief draagt als datum 16 december 1997 en er is vijf maanden aan gewerkt. Met mensen van mijn kabinet en vijf eminente grondwetsspecialisten. Ik ben te rade gegaan bij Jan Verroken (voormalig Vlaamsgezind CD&V-politicus, meestal de beste gok bij een quizvraag die verband houdt met 'Leuven Vlaams', DDC), want hij heeft nog mee de taalwetten van 1962 onderhandeld. Het is niet dat we vijf maanden lang voltijds met de brief zijn bezig geweest, maar toch. We kwamen wekelijks bij elkaar, en op het laatst iets vaker. We schaafden en schaafden tot we een tekst hadden waarvan iedereen kon beamen dat dit de enige correcte juridische vertaling was van wat de wetgever in 1962 had gewild."

De brief is acht pagina's lang, en alles draait nu al zestien jaar om één zinnetje: "Inwoners uit rand- en taalgrensgemeenten kunnen vragen dat hun contacten met hun gemeentebestuur in het Frans verlopen. De faciliteiten moeten echter restrictief worden toegepast, hetgeen impliceert dat de particulier telkens uitdrukkelijk moet verzoeken om het Frans te gebruiken."

Leo Peeters: "Tot dan toe was het blijkbaar gebruikelijk dat je als Franstalige één keer per brief aan de gemeente moest laten weten dat je je documenten liever in het Frans wilde en dan kreeg je daarna alles in het Frans of in de twee talen, maar dat was in strijd met de wet van 1962. We hebben de kwestie voorgelegd aan het centrum-Harmel en aan onze grondwetsspecialisten. Die zeiden allemaal hetzelfde. Het is begonnen met journaliste Martine Dubuisson van Le Soir, die dat ene aspect van de omzendbrief breed uitsmeerde op de voorpagina. Ze vroeg me in een interview: 'U bedoelt echt, élke keer opnieuw, bij elke brief van de gemeente?' Ik kon alleen maar bevestigen. Ik vrees dat enkele mensen daar toen op ideeën zijn gebracht."

Het oervergrijp

Een oud krantenbericht zet ons op het spoor van het eerste vergrijp. De oerdader was Myriam Delacroix-Rolin, telg uit een gerespecteerd Belgisch adellijk geslacht en ten tijde van de omzendbrief nog burgemeester van Sint-Genesius-Rode voor het cdH. Het gebeurde op 1 april 1999 en het was allerminst bedoeld als grap. Op haar voorstel besliste de Franstalige meerderheid om voor de nakende verkiezingen de oproepingsbrieven te versturen volgens taalaanhorigheid. Franstalige brief voor de Franstaligen, Nederlandstalige voor de Nederlandstaligen. Iedereen blij, zou je dan denken. Niet dus. Voortaan moest het in het Nederlands, tenzij het gemeentebestuur op een burger stootte die vastbesloten dag na dag en week na week elke brief te retourneren met de bede om een Franse vertaling, desnoods een heel mensenleven lang. Bij elke brief van de gemeente, weze het nu omtrent het gemeentelijke containerpark, dan wel de taks op de tweede verblijven.

Eric Libert, schepen voor het FDF in Sint-Genesius-Rode, kaatst de vraag naar het waarom, waarom dit voor hem en de zijnen nu zo'n alles overstijgend belang heeft, direct terug: "Waarom is het voor de Vlaamse regering zo belangrijk? U moet durven kijken naar de realiteit. We hebben in Rode 11.000 stemgerechtigden. Bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen stemde 65 procent Franstalig. Hoe wil u dat wij vooraf raden hoeveel mensen hun brief in het Frans gaan eisen? Dat valt gewoon niet te voorspellen. Wij houden van bomen, dus drukten wij ze in twee talen. Kwestie dat iedereen begrijpt waar hij op de dag van de verkiezingen zijn moet. Trouwens, vanwaar komt het woord faciliteit? Van 'facile', wat betekent: gemakkelijk. De faciliteiten zijn er gekomen om het leven van de mensen die er wonen te vergemakkelijken, toch?"

De omzendbrief-Peeters interpreteert anders. Daar staat: "Uiteindelijk werden de faciliteiten ingesteld om de integratie van Franstaligen te bevorderen."

Eric Libert was erbij betrokken, die oerdaad van burgerlijke ongehoorzaamheid. Myriam Delacroix-Rolin en de andere recalcitrante burgemeesters vonden steun bij toenmalig federaal minister van Binnenlandse Zaken Antoine Duquesne (MR). Die verstuurde op zijn beurt ook een omzendbrief, om exact het tegendeel te zeggen van wat Peeters had gezegd, ook al viel dat eigenlijk buiten zijn bevoegdheid. "Er was niet echt een plan", zegt Libert. "Het idee was er direct, heel spontaan. Logisch ook, toch?"

Het blijft natuurlijk maar een oproepingsbrief. Er zijn ook nog Syrië, Donald Trump en Dieselgate om je druk over te maken.

Nee, zegt Eric Libert: "Als we dit hadden laten passeren, was er geen weg terug geweest. De oproepingsbrief is als een vislijn die naar binnen wordt gehaald. Een vislijn waar ál onze rechten als minderheid aan vasthangen."

Hallo buurman

Het was niet zo, zegt Leo Peeters, dat andere ministers in zijn oor stonden te blazen. Hij was minister geworden in de laatste rooms-rode regering Van den Brande (CD&V). Over de oproepingsbrief stond niks in het regeerakkoord of zo. Het was zijn omzendbrief, zijn idee.

Peeters: "Ik was al een dik jaar minister van Binnenlands Bestuur en ik moest bijna wekelijks tussenbeide komen in zaken die verkeerd gingen in de faciliteitengemeenten rond Brussel. Er was Frans gesproken in de gemeenteraad, de wet was overtreden. Het draaide altijd om hetzelfde. Ik zat daar de hele tijd maar scheidsrechter te spelen, beslissingen te vernietigen en te schorsen. Wel, ik was dat een beetje beu. Ik dacht: ik ga hier eens een omzendbrief maken zodat het vanaf hier voor iedereen duidelijk is. Meer valt er niet achter te zoeken.

"Mijn omzendbrief is op alle mogelijke fronten aangevallen: de Raad van State, de rechtbank van eerste aanleg, het hof van beroep, het arbitragehof, de Raad van Europa... Er zijn zeker tien rechtszaken geweest waarin van alle kanten op de brief is geschoten, maar die heeft ze allemaal netjes overleefd. Geen komma aan veranderd. Kijk, ik wil best een wereldburger zijn en ik hoor het u graag zeggen dat het ook zou kunnen met een app, maar er is nu eenmaal de wet. We kunnen ook de taalgrens proberen te verplaatsen, maar daarvoor heb je een tweederdemeerderheid nodig in het federale parlement, dus dat gaat niet."

"Terwijl ik soms ook denk: is dat nu zo moeilijk om, als je in een anderstalige gemeente gaat wonen, de taal van je buurman te leren?"

Het vervelende is natuurlijk dat in Linkebeek minstens vier op de vijf buurmannen Frans spreken.

Leo Peeters: "Dat kan wel zo zijn, maar vanuit wettelijk oogpunt is dat een tijdelijke situatie. Een minister zit daar om de wet uit te voeren."

Eric Libert: "Het is een stomme wet die ingaat tegen het Europees Verdrag op de bescherming van minderheden. Overal in de wereld zult u zien dat minderheden opkomen tegen stomme wetten. Wat denkt u dat er gaat gebeuren als er nieuwe verkiezingen komen in Linkebeek? Thiéry haalde de vorige keer 79,1 procent. De volgende keer is dat 85 procent."

TAK

Op de bakstenen zijmuur van plantenwinkel Indemans in de Stationsstraat heeft een verfijnde hand in 1935 een reclameboodschap aangebracht: "Graineterie - Graanhandel Linkebeekoise. Grains - Sémences Plants de P. de terre. Eerst keus duivengranen." Een relict uit de tijd toen Linkebeek nog een allerschattigst heuvelachtig Vlaams dorpje was met holle kasseiwegen, aardappelvelden, duivenmelkers en boeren die hun bonen in juten zakken met de tram naar de markt in Brussel brachten.

"Het is de schuld van de boeren die in de jaren zestig hun land verkocht hebben", zegt de op een na laatste telg van het geslacht Indemans. "Er kwamen allemaal villa's, van mensen die werkten in Brussel, mensen die niet van hier waren. Tot dan toe kwam iedereen in Linkebeek overeen met iedereen. Kijk naar de muur, dat was hier dan wel een Vlaams dorp, maar als commerçant wou mijn grootoom allereerst zoveel mogelijk graan verkopen."

Als kind verborg ze zich op zondag weleens onder de vensterbank, want van daaruit kon je de bussen zien parkeren. Er stapten mannen uit met motorhelmen, fietskettingen en geel-zwarte vlaggen met de gevreesde drie letters TAK. Taal Aktie Komitee.

In café Malakoff klokt Marc Demesmaeker een volgend pintje naar binnen: "Die kwamen hier dan op zondag 'wandelen'. Er werd gevochten, er schoot traangas door de straatjes. Het beeld dat je kreeg van Vlaanderen was er niet echt een waar je deel van wilde uitmaken. TAK was ook deze week weer present in het gemeentehuis, maar ik schat dat ze maar met tien meer waren."

Hij leunt achterover. "Als ik in het buitenland mijn Visa-kaart in een automaat steek, kan ik op het scherm kiezen uit acht talen. Als ik wil, kan ik zelfs in het Arabisch geld afhalen. Waar zijn wij over bezig? Ik hou van blues. De Vlaamse regering gooit met geld om het de Vlamingen in Linkebeek naar de zin te maken. Toen ze laatst een bluesconcert organiseerden in cultureel centrum De Moelie was ik de enige toeschouwer."

In Linkebeek wonen 4.700 mensen. Je kunt in Vlaanderen lang en vruchteloos blijven zoeken naar een gemeente met een gelijkaardige populatie en een onafhankelijke kwaliteitsboekhandel op het dorpsplein. Die is hier dus wel, het is bovendien erg druk in Once upon a Time, waar deze week snel wat werken van Henning Mankell en Svetlana Aleksijevitsj in de etalage zijn toegevoegd. Alleen Franse vertalingen.

Jos Vandeloo hebben ze niet.

Iedereen tevreden

Zoals dat wel vaker gebeurt, valt er geen lijn te trekken tussen misdaad en straf. Tien jaar geleden organiseerden de Vlaamse burgemeesters in het arrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde een boycot van de verkiezingen om te protesteren tegen het uitblijven van de splitsing. Ze deden dat door helemaal geen oproepingsbrieven meer te versturen. Niet in het Nederlands, niet in het Frans. Franstalige burgemeesters werden consequent bestraft, toenmalig minister van Binnenlands Bestuur Marino Keulen (Open Vld) zag Vlaamse burgerlijke ongehoorzaamheid door de vingers.

Leo Peeters: "Dat is nog iets anders. Als een burgemeester binnen zijn uitvoerend mandaat een inbreuk heeft begaan tegen de taalwet, kan hij de volgende keer niet worden benoemd. Zo heeft de Vlaamse overheid dat nu eenmaal bij decreet beslist."

In het witte salon is Villa politica op tv. Eerder op de ochtend is bekend geraakt dat Eric De Bruycker de sjerp pas aanvaardde na een gesprek met Liesbeth Homans.

Leo Peeters: "Het lijkt mij doorgestoken kaart. De Bruycker gaat die oproepingsbrieven correct versturen, Thiéry gaat met vlag en wimpel de verkiezingen winnen en aangezien hij deze keer niets onwettigs kan hebben uitgespookt, zal hij worden benoemd. Een geschenk van N-VA aan MR en omgekeerd. Thiéry wordt populairder dan ooit, die De Bruycker zien we de volgende keer als wit konijn op de lijst van N-VA, Linkebeek is weer bestuurbaar en Homans kan zeggen dat ze de knoop heeft ontward. Iedereen tevreden."

Tot de gemeenteraadsverkiezingen van 2018.

Dan moeten er weer 3.000 oproepingsbrieven op de post en is het opnieuw Damien Thiéry die moet bekijken hoe hij dat gaat aanpakken.