Direct naar artikelinhoud

Filosofie

Situering in de tijd

Afgaande op het aantal overzichtswerken filosofie dat er verschijnt, lijkt dit een discipline die haar beste tijd lang achter zich heeft. Alle wetenschappen hebben zich ervan afgescheiden en wat overblijft is een laatste restje speculatie. Een goed overzicht zal daarom steeds de filosofie binnen een breder tijdskader plaatsen. Geen opsomming van namen dus, maar wel een situering van die namen binnen het maatschappelijk gebeuren, en dat is iets wat Het grote filosofieboek voortreffelijk doet. Om de fenomenologie van Edmund Husserl te begrijpen is het bijvoorbeeld goed te beseffen dat deze filosoof zijn belangrijkste boek schreef een jaar nadat Albert Einstein zijn relativiteitstheorie ontwikkelde en een jaar voor Henri Ford het T-model op de markt bracht. Zoveel wetenschap en techniek schreeuwde om een wederwoord.

De Engelse redactie van het boek heeft er ook voor gekozen meer dan de usual suspects te behandelen. Aristoteles, Descartes, Kant en Popper natuurlijk, maar ook Irigaray, Wollstonecraft, Cusanus en Mozi, Mao's favoriete denker, bekend van de gevleugelde uitspraak: "Als iemand een perzik naar me gooit, gooi ik een pruim terug."

Verlichting vs. romantiek

De tegenstelling tussen verlichting en romantiek ligt niet alleen ten grondslag aan de cultuurfilosofie, aldus de Groningse filosoof René Boomkens in zijn overzichtswerk Erfenissen van de verlichting, ze heeft er ook de eeuwenlange dialectiek van bepaald. Allebei ontstaan uit een humanistische emancipatiebeweging wezen deze denkwijzen immers tegengestelde richtingen uit. De verlichting legde de nadruk op de accumulatie van de kennis aan de hand van de rede, terwijl de romantiek erop wees dat alle menselijke activiteiten kaderen binnen een historische bepaalde groepsdynamiek.

Met deze tegenstelling in het achterhoofd bespreekt Boomkens vier opvallende tendensen in de cultuurfilosofie. Cultuur heeft altijd een politieke inhoud, beweert hij, waarbij hij sterk focust op de historische strijd tussen arbeid en kapitaal en de rol van de intellectueel in de moderne cultuur. De strijd tussen verlichting en romantiek is ook duidelijk te zien aan de manier waarop we wonen en leven, net zoals in onze kunst en media. En ook de globalisering en de kolonisatie en haar nasleep blijven niet onvermeld in dit basisboek, dat een van de meest toegankelijke en tegelijkertijd ook diepgravende boeken in zijn genre is.