Direct naar artikelinhoud

Vlaams Belang vecht voor relevantie

Met de peilingen op bodemkoers focust het Vlaams Belang op overleven. Voor een partij die tien jaar geleden nog de grootste niet-kartelpartij van Vlaanderen was, is 'groter blijven dan Groen' plots een doelstelling geworden.

Dezelfde gezichten, dezelfde boodschap. Van de vernieuwing die voorzitter Gerolf Annemans aankondigde, is niets te merken op de nieuwjaarsreceptie, waarvoor Vlaams Belang twee boten afhuurde in de Antwerpse haven. "Als we beter doen dan Groen, bewijzen we dat we een relevante politieke formatie zijn", klinkt Annemans opvallend bescheiden net voor de receptie. De tijden dat kopstuk Filip Dewinter beloofde in de Schelde te springen als zijn partij minder dan 15 procent zou halen (bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2012), lijken ver weg.

De arrogantie heeft plaatsgemaakt voor een stevige scheut realisme. De gemeenteraadsverkiezingen van 2012 waren rampzalig, de peilingen beloven niet veel beterschap. "We moeten in de eerste plaats consolideren wat we nog hebben", weet ook Dewinter. Dat Vlaams Belang politiek nodig is "als enige echte oppositiepartij" wordt het hoofdthema bij de verkiezingen.

Hallo? Hallo?

In zijn speech richt Annemans zijn pijlen op de N-VA, met K3 als uitgangspunt. "Wie heb ik aan de lijn? Hallo? Hallo?", vraagt hij zich telkens af. "De N-VA-militant die Vlaamse onafhankelijkheid wil of Bart De Wever die zegt dat confederalisme nog een toekomst voor België is?" En zo gaat hij een hele tijd door. Het gemor dat opstijgt bij het publiek als hij bij het begin van zijn toespraak vraagt of hij het moet hebben over de 'broeders nationalisten', slaat de voorzitter vrolijk in de wind. Zijn hele speech lang heeft hij één enkel doelwit. "Wie heb ik aan de lijn? De N-VA van Bart De Wever die waarschuwt voor islamradicalisering? Of de N-VA die een recordaantal subsidies aan moskeeën heeft toegekend?" Applaus.

De opkomst van de partij van Bart De Wever heeft het Vlaams Belang pijn gedaan. "De N-VA heeft het Vlaams-nationalisme gededouaneerd. Het is een geaccepteerd politiek standpunt geworden", zegt politicoloog Bart Maddens (KU Leuven). "Bovendien is door het cordon sanitair steeds meer de indruk ontstaan dat een stem voor het Vlaams Belang een verloren stem is", vult zijn collega Nicolas Bouteca (UGent) aan. "De N-VA, een partij in opgang, lijkt meer te kunnen realiseren."

De neergang van het Vlaams Belang is ingezet net na de gemeenteraadsverkiezingen van 2006. "Hoewel de partij toen zowat overal vooruitging, is de perceptie van een nederlaag blijven hangen", legt de Nederlandse professor Cas Mudde uit. Hij werkt aan de University of Georgia en geldt als een autoriteit als het gaat over extreem rechtse en populistische partijen in Europa. Dewinter, die de duimen moest leggen voor Patrick Janssens (sp.a) in Antwerpen, beet een eerste keer in het zand. "Tot dan was hij ongenaakbaar. Hij scoorde altijd, zowel electoraal als in de media. Toen dat wegviel, lag de weg open voor een machtsstrijd."

De openlijke discussie of Jean-Marie Dedecker aan boord gehaald moest worden of niet. Marie-Rose Morel en Frank Vanhecke op ramkoers met het Antwerpse duo Dewinter-Annemans. En dan de vele dissidente stemmen die de partij (noodgedwongen) verlieten. "Vijf jaar lang hebben we vechtend over straat gerold", klinkt het bij een topper. "Dat is fataal voor een partij."

"Intussen heeft het duo uit Antwerpen orde op zaken gesteld", stelt Francis Van den Eynde, lid van de Belfortploeg die in 2011 uit de partij werd gezet. "De rangen zijn gesloten, al is dat logisch bij een partij in de verdrukking, kijk maar naar Open Vld", zegt Bouteca. Annemans werd vorig jaar aangesteld als voorzitter. De oude krokodil moet de broodnodige vernieuwing doorvoeren, maar daar is bij de lijsten niet veel van te merken. Voor de lijsttrekkers werd voor de vertrouwde namen gekozen, al staat er hier en daar een nieuw gezicht op een strijdplaats.

"De echte vernieuwing zal pas voor na 2014 zijn", geeft ook Annemans toe. Nu is het een kwestie van overleven, weten de toppers bij het Belang, die graag verwijzen naar het Front National in Frankrijk. Onder Marine Le Pen vocht de partij zich terug uit een verloren positie. Al gaat die vergelijking niet helemaal op. "FN profiteert van een hopeloos verdeeld rechts nadat de UMP van Sarkozy er een zootje van maakte", zegt Mudde. "Pas als N-VA zou deelnemen aan de macht of zou imploderen, is weer plaats voor het Belang als anti-establishmentpartij. Anderzijds zal het Belang altijd een bepaalde core van extreem rechtse kiezers blijven bereiken."

"Ook is de partij destijds erg traag gegroeid, waardoor het nu over solide structuren beschikt", vult Maddens aan. "In tegenstelling tot het strovuur van LDD of zelfs N-VA."

De kleine man

Het valt op dat het kleine VB zich duidelijk richt op de kleine man. "Als je dat links wil noemen, doe maar", zegt Dewinter. De discrete vrienden die de partij ooit had in de Antwerpse haven hebben definitief de oversteek gemaakt naar de N-VA.

Daarnaast zet de partij in op Europa. Er is bijvoorbeeld toenadering tot het FN in Frankrijk en de PVV van Geert Wilders. De komst van werkkrachten uit nieuwe EU-lidstaten als Roemenië en Bulgarije wordt een gemeenschappelijk strijdpunt.

En zo belandt Dewinter tijdens zijn toespraak onvermijdelijk bij 'Eigen volk eerst', waarna de kreet als een echo door de zaal gaat. Als hij de slagzin uit de jaren 90 'Gastarbeiders min gast is arbeid' bovenhaalt, reageert het publiek enthousiast. "Dat er meer gejoel is als het over vreemdelingen gaat, is altijd zo geweest. Dat staat dicht bij onze leden", geeft Dewinter toe. "De zoveelste staatshervorming is moeilijker om uit te leggen."