'80 miljoen voor kunst is immoreel in crisistijd'
De Britse overheid heeft een exportverbod opgelegd voor een Rembrandt omdat het schilderij van 'buitengewoon esthetisch en historisch belang' is. Ook Vlaanderen heeft een 'Topstukkenlijst' met 500 werken die hier niet weg mogen. Maar cultuurminister Gatz wil andere accenten leggen.
"Ik wil het kind niet met het badwater weggooien," reageert de Vlaamse minister van Cultuur Sven Gatz (Open Vld), "maar met ons huidig topstukkenbeleid komen we er niet meer. Ik wil de Topstukkenlijst handhaven, maar met een budget van 536.000 euro per jaar, aangevuld met een even groot bedrag van de Koning Boudewijnstichting, kan de Vlaamse Gemeenschap haar voorkooprecht niet doen gelden als iemand een kunstwerk uit de Topstukkenlijst in het buitenland wil verkopen. Het decreet is meer dan tien jaar oud en de prijzen op de internationale markt zijn gewoon door het dak gegaan."
In 2004 keurde de Vlaamse regering het Topstukkendecreet goed waardoor 'zeldzame' en 'onmisbare' kunstwerken Vlaanderen niet 'zomaar' kunnen verlaten. Indien Belfius Bank zijn Rubens-schetsen - die op de Topstukkenlijst staan - op een buitenlandse veiling zou willen brengen, dan zou de Vlaamse overheid een exportvergunning weigeren en moet die overheid zelf een bod doen om de werken tegen internationale marktwaarde aan te kopen.
"Maar met ongeveer een miljoen euro springen wij niet ver meer", zegt minister Gatz. "Ik wil dat bedrag zeker inzetten om collecties te vervolledigen en echt belangrijke werken aan te kopen, zoals onlangs de Ensor-tekening voor het Koninklijk Museum in Antwerpen. Maar ik vind het in tijden van crisis immoreel dat je als overheid 80 miljoen euro veil hebt voor een Rembrandt zoals Nederland onlangs heeft gedaan. Het mag een waardevol werk zijn, maar het was zeker niet essentieel om een collectie te vervolledigen en er speelden ook nationalistische motieven mee. Het is alsof wij zouden zeggen dat we Vincent Kompany willen terugkopen om hem bij een Belgische ploeg te zien spelen. Dat zou even absurd zijn."
De Vlaamse leeuw
"Ook wil ik de discussie openen om het bedrag van het Topstukkendecreet eerder te investeren in jonge kunstenaars en het bescheiden aankoopbudget van bijvoorbeeld het M HKA - 100.000 euro per jaar - aan te vullen. De musea die vroeg en jong hebben gekocht, hebben nu vaak topwerk van belangrijke kunstenaars."
Maar stel dat een kerkfabriek een Rubens van de Topstukkenlijst wil verkopen? "De Topstukkenlijst is voor mij een leidraad en ik zal het principe van ons voorkooprecht handhaven. Als het om miljoenen euro's gaat, dan zullen we dat in de regering collectief bespreken, maar er zullen toch zeer goede argumenten op tafel moeten liggen."
Op de lijst van topstukken staan momenteel 507 werken en 48 verzamelingen. Het gaat niet alleen om schilderijen, beeldhouwwerken en tekeningen, maar ook om industrieel erfgoed, literaire manuscripten en landkaarten. Van het beeldhouwwerk Onze Lieve Vrouw met kind van Michelangelo (Brugge, OLV-kerk) en het schilderij Jacopo Pesaro door paus Alexander VI aan de H. Petrus getoond door Titiaan (KMSKA), tot de Kruisafneming van Rubens in de Antwerpse kathedraal en het Lam Gods van Van Eyck in Gent.
Ook het in de Universiteitsbibliotheek Gent bewaarde manuscript met de tekst van het lied De Vlaamse leeuw staat op de Lijst, net zoals de spinmachine Mule-Jenny (MIAT, Gent), De dulle Griet van Bruegel, de hele Rozenkransreeks met werk van Rubens en Van Dyck in de Antwerpse Sint-Pauluskerk, werken van Ensor en Evenepoel in het Gentse Museum voor Schone Kunsten en foto's en glasnegatieven van de 19de-eeuwse fotograaf Edmond Fierlants.