'Ooit wilde ik de wereld verbeteren, nu wil ik hem begrijpen'

Gisteren las de fotografe over een nieuwe box met vier elpees van Peter Gabriel. Toen dacht ze terug aan die gemiste foto. "25 jaar geleden speelde hij in België en ik was erin geslaagd me zijn kamer binnen te bluffen. Maar toen stond ik daar en ik maakte maar één foto: een slechte. Was ik starstruck? Neen: gewoon te labiel om het moment te vatten. Dat overkomt me niet meer. Nu heb ik de gulzigheid om alles vollen bak te pakken. Omdat ik geleerd heb dat niks terugkomt."

Dat is zo en het is ook gek. Want we hadden aangebeld en we hadden even gedacht dat alles net wel terugkomt. Zelfs Lieve Blancquaert: haar nieuwe atelier ligt immers in de rug van haar huis, waar ze al decennia woont, in de buurt waar alle straatnamen herinneren aan de dierentuin die hier ooit lag. Nic Balthazar komt aan het einde van het gesprek zijn vrouw kussen en kan het binnentuintje gewoon oversteken op zijn pantoffels van mouton retourné. Dichterbij is niet voor te stellen. Letterlijk om de hoek woont Michiel Hendryckx, haar leraar aan de academie, die haar na haar studies 'voor enkele maanden' een kamer aanbod. Ze bleef er drie jaar. En dan dertig jaar op deze zakdoek.

Maar het gaat over een ingesteldheid. Over hoe een fotografe van 52, die ooit als jong meisje geraakt werd door de foto van Nick Ut van het wegrennende Vietnamese meisje Kim Phúc, de wereld nu anders bekijkt. "Toen wilde ik fotograaf worden om de wereld te verbeteren", zegt Blancquaert. "Nu ben ik het misschien om de wereld te begrijpen. Ik kan daar iets over vertellen. Voor Birth Day praatte ik in de kibboets met een Joodse vrouw van 26. Ze was voor de zesde keer zwanger. Voor de zésde keer. Ik vroeg haar: 'Hoeveel nog?' In mijn vraagstelling voelde ze een oordeel. Ze antwoordde dat God en haar lichaam daar wel zouden over beslissen. Maar toen zei ze: 'Nu moet je eens goed naar me luisteren. Mijn oma was van haar familie de enige overlevende van de Holocaust. En haar man, mijn opa, idem. Die twee jonge mensen vonden elkaar in de kibboets en later zei ze me: 'Als jij wilt dat we de oorlog winnen, moet je kinderen blijven krijgen.' Kijk: je gaat mij nooit meer zomaar horen oordelen over iemand van 18 die een kind heeft. Eerst moet ik haar verhaal horen. Wij, in het Westen, denken allemaal dat we het middelpunt van de aarde zijn. Dat is de cadeau die mijn job is. Ik kreeg van dat meisje van 26 een schop en een les."

Wedding Day lijkt een logisch vervolg op Birth Day, een boek en een tv-reeks waarvoor Lieve Blancquaert op plekken in de wereld ging kijken hoe kinderen geboren werden. Maar in 'lijken' zit twijfel en geen waarheid: zelf dacht ze immers eerst aan Last Days. "Daar kijk ik het meest naar uit, omdat ik er nog voor sta. En omdat ik er nieuwsgierig naar ben. Niet naar de dood zelf. Dan gaat voor mij het licht uit. Maar wel naar hoe we op het einde van ons leven terugkijken op dat leven. Ik ben geboren en ik heb me verbonden met een man. We hebben twee kinderen. Maar voor die laatste fase staan we nog allemaal. Dat maakt me benieuwd."

Maar toch eerst Wedding Day, waarvoor ze onder meer naar Nepal, India, Kenia, Las Vegas, China en ook Izegem trok. Al zag ze er wat tegenop. "Elke trouw is een theaterstuk", zegt ze. "Waar je ook komt, of het nu in Kenia is of in Izegem of in Nanjiecun in China: je moet een prinses zijn en in het midden van de wereld staan. Het is ook een heel belangrijk theaterstuk. Zelfs al is het gedwongen of gaat het om een kindhuwelijk. Ook bij die mensen is een droom gecreëerd en is die rode sari belangrijk. Mocht het doodgewoon zijn, dan zou het immers puur om een economische kwestie gaan."

Dat schrijft u wel in uw boek. Vaak is een huwelijk een economische kwestie. Alleen in het Westen hebben we de luxe om een vrijere keuze te maken.

"Het is heel dubbel. In het Jordaanse vluchtelingenkamp Zaatari trouwen mensen die voordien amper een uur met elkaar gesproken hebben. Maar je ziet en voelt zelfs daar: die gasten gaan dat goed doen. Waarom doen ze dat? Het zijn mensen die niks meer hebben. Het enige wat ze kunnen doen, is proberen vanuit dat niets iets op te bouwen. Kinderen krijgen dus. En dat kan alleen als ze trouwen.

"Wij westerlingen zijn een uitzondering, hoor. In India en Nepal trouw je niet met een man, je trouwt met een hele familie. Dat kan heel schoon zijn, maar ook heel creepy. Aan de andere kant zie je dat bij ons veel mensen eenzaam zijn. Dat is dan weer de ziekte van hier."

Erger dan in Nepal lijkt het leven echter niet te kunnen.

"Schrijnend en afschuwelijk is het. Het is de enige aflevering waarbij ik telkens huil als ik ze zie. Omdat het zo niet te bevatten is. Een man met vier dochters vertelt dat drie van hen gehuwd zijn. De oudste is 14, de jongste vier: zij is al twee jaar gehuwd. Alleen de allerjongste van de vier nog niet. En toch kan ik van die man niks slechts denken. Het systeem, de kaste, de traditie en de plek waar hij geboren is, bepaalt dat.

"Maar ik moet ervan huilen, omdat er geen enkele vrije keuze bestaat. Het gaat over macht en over groepsdruk. Je voelt aan alles dat het tegen de natuur is. Het lichaam van die kinderen is niet klaar voor seks en voor het moederschap. Een meisje moest trouwen met een jongen van misschien 14 of 15, hij wist zelf niet hoe oud hij was. Zoals een derde van de wereldbevolking dat niet weet. Ze had hem enkel gezien op een wazige foto op de familietelefoon. Die jongen bleek kleiner te zijn dan haar en ze was enorm teleurgesteld. Zelfs daar dromen ze altijd van beterschap."

Het gaat, zegt ze, over die universele droom: iemand willen zijn. In landen als Nepal, Kenia, maar zelfs in het Nederlandse oergelovige Urk of bij de Gentse Turken. "Mensen die niet getrouwd zijn, betekenen vaak niks in hun groep", zegt Blancquaert. "Alleen wij hebben die luxe, maar vergeet niet dat dat nog maar vijftig jaar zo is. Voordien werd ook hier veel gekoppeld en maakten families deals. En ik denk zelfs dat we er nog niet uit zijn. Wij vermengen liefde en lust met het huwelijk. Zij koppelen dat veel meer los van elkaar."

Ze geeft twee voorbeelden: "In Delhi vertelde een oudere man me: 'Na twee jaar huwelijk ben ik verliefd geworden op mijn vrouw.' En in China zei een man: 'Mijn vrouw heeft een rottemperament, maar we engageren ons wel.' Ik moet opletten hoe ik dit zeg. Natuurlijk wil ik niet terug naar hoe het vroeger was. Maar ik denk wel dat we iets extra verloren zijn. We houden ons vast aan onze hormonen en worden verliefd. Maar we gaan ook vaak alleen voor die emotie. In andere regio's analyseren ze meer de achtergrond, het niveau van de partner, uit welke regio ze komen, zelfs wat ze graag eten... Op langere termijn zijn andere aspecten misschien belangrijker dan de emotie. En misschien moeten wij soms wat langer nadenken over met wie we ons verbinden en met wie we kinderen maken."

Martha komt binnen, haar dochter van 18. Ze is net terug van een paar maanden in Montpellier en straks gaat ze een tijdje naar Cambodja. "Mijn hart is leeg, als ik daar aan denk", zegt Lieve. "Ik heb Martha en Boris heel graag bij me. (glimlacht) Het is toch anders als ik zélf weg ben."

"Uit Reizen zonder John van Geert Mak heb ik een zin overgeschreven en bewaard op mijn telefoon: 'Hij wil de bruid zijn bij iedere bruiloft, het lijk bij iedere begrafenis, de baby bij ieder doopfeest.' Dat herken ik. Bij elk huwelijk zag ik Martha. Of Boris, want ook het lot van veel jongens is zwaar. Zo gaat het altijd. Op elke begrafenis ben ik precies ook mijn eigen moeder aan het begraven. Zo ontvankelijk ben ik dan voor dat verdriet."

Dat is meteen ook uw manier om naar de wereld te kijken en hem te tonen: met gevoel.

"Televisie maak je niet alleen, maar het is zeer belangrijk om het met mensen te doen die je graag zien. Ik wil nooit tv maken met mensen die cynisch naar de wereld kijken. Of met mensen die ik niet vertrouw. Tv-maken zonder script is in je onderbroek gaan staan. Je moet fouten kunnen maken en je moet gecorrigeerd kunnen worden. Dan is er nood aan veiligheid. Voor mij is het de enige manier om me te kunnen openstellen."

Het gaat altijd om een verhaal.

"Michiel Hendryckx heeft me veel geleerd. (lacht) Zelfs koken, dat kon ik niet. Maar hij kon ook met liefde iets kapotmaken: me wijzen op een systeem waarin ik zat en de vertrouwde omgeving waarin ik werkte. Hij heeft me ook geleerd dat je met beelden verhalen kunt vertellen. Veel jonge fotografen zijn nu bezig met beeld en vorm en minder met een verhaal. Dat is goed. Maar zelf wilde ik altijd journalist zijn met beelden. Ik heb nul komma nul ambitie om in een galerie te hangen. En ik wil mensen bereiken. Als een boek 2.000 exemplaren verkoopt, is het veel. Via televisie bereik ik misschien 700.000 mensen en dankzij die serie werden er al bijna 30.000 boeken verkocht van Birth Day."

Maar wat leerde twee jaar rondreizen voor Wedding Day u over de liefde en het leven?

"Amerikanen zijn heel sterk in oneliners en in dingen met zekerheid poneren, maar er bestaat niet zoiets als slimmer-slimst. Ik vind het interessanter om in de schoenen te staan van de vader die zijn kind uithuwelijkt dan om hem zomaar te veroordelen. Het is te gemakkelijk om te zeggen: 'Wat een klootzak.' Zoals het interessanter is om je af te vragen waarom wij zo rechts stemmen en islamofoob geworden zijn, in plaats van te zeggen: 'Al die rechtse zakken hier in Vlaanderen...'"

"Bart De Wever zei dat mensen die uit de kampen wegvluchtten zo in feite economische vluchtelingen werden. Omdat ze op dat moment toch geen bommen op hun hoofd kregen. Dat is wel een beetje kort door de bocht van die man, maar hij wéét dat hij heel veel mensen gaat bereiken. Dat soort machtsmisbruik vind ik walgelijk. In Jordanië vertelde een man uit Syrië me over zijn grond. Die was groen, hij had bomen en vruchten en koeien. En plots had hij niks meer: alles was ingenomen door IS. Die gasten zijn niet geïnteresseerd in die woestijn, hoor, tenzij er olie onder zit. Dus dat die man daar wegvlucht voor een beter leven? Natuurlijk. Zeg ik daarmee dat ik ermee akkoord ga dat al die mensen naar hier komen?

"Zeker niet. Daarom steun ik ook fair trade. Omdat er ginder moet geïnvesteerd worden. Maar als alles ginder leeggezogen wordt, is het logisch dat mensen die nog elders een droom zien, vertrekken."

U schrijft in uw inleiding: 'In het 'voorlopig' veilige, rijke Westen...' Dat klinkt alsof u er niet gerust in bent.

"Ik vind niet dat we er van moeten uitgaan dat we van oorlog gespaard blijven. De bewegingen zijn enorm en dat kan sterk zijn, maar dat kan alleen in een situatie waar genoeg is. Mensen vluchten nu zelfs weg uit een vluchtelingenkamp als Zaatari omdat er niks meer is. Dat is niet vol te houden."

De foto's in Wedding Day zijn heel erg Lieve Blancquaert. En soms ook heel erg niet. Terwijl ze, bijvoorbeeld, vijftien jaar geleden mensen nog makkelijker liet poseren voor Insjallah, mevrouw (het boek dat ze samen met Annemie Struyf maakte), zie je nu een andere beeldtaal. Zeer helder nog altijd ("ik zie iedereen hard flitsen, terwijl we nu fantastische beelden kunnen maken op 35.000 ASA"), soms humoristisch (een dronken nonkel in een opblaasbootje bij een huwelijk in Izegem), maar zeker nieuwe composities.

"Ik heb altijd gehoopt op mijn best te zijn wanneer ik 80 ben", zegt ze. "Ik voelde nu veel vrijheid. Dat komt voor een stuk door met een nieuwe uitgever te werken. Bij Hannibal voelde ik bijzonder veel vrijheid, ook qua vormgeving. We hebben in Lendelede een bedrijf gevonden dat de letters met gouddraad op een witte linnen cover kon zetten, en het resultaat is echt zoals ik hoopte. Die zuurstof en dat kunnen waren heel belangrijk. Ook in mijn fotografie."

"Mijn zwakste kant blijft dat ik nooit zeker ben. Die eigenschap heb ik niet. Daardoor ben ik ook beïnvloedbaar. Soms heb ik iemand nodig die me duwt. Maar dat kan in beide richtingen. Het is dus niet altijd goed. Alleen durf ik, met ouder te worden, al eens denken: 'Kus allemaal mijn kloten.' Daarom heb ik het nu aangedurfd om de teksten van het boek zelf te schrijven. Maar ik stuurde ze wel met ontzettend veel schroom door naar de uitgever."

Is die schroom er nog altijd als u uw eigen foto's ziet?

"Absoluut. Ik heb nooit het gevoel: 'Wauw, kijk eens naar mijn beelden.' Ik vind het zeer lastig om door een tentoonstelling van mijn eigen foto's te lopen. Soms distantieer ik me ervan."

Maar gaat u met het ouder worden anders kijken?

"Dat denk ik wel. Ik heb meer lef gekregen. Zoals ik eerder zei: je moet het moment pakken. Maar ik heb ook het gesprek nodig om dicht bij mensen te komen. Daarom werkt die combinatie van televisie en fotografie zo goed voor me. Al zijn het maar drie vragen die ik eerst kan stellen: ik heb ze nodig om mijn camera te durven bovenhalen. Pas na zo'n gesprek ken ik de grenzen en weet ik waar ik die zou overschrijden. Het is een geruststelling."

Kijkt u nog naar andere fotografen?

"Oh ja. Ik blijf bewonderen. Iemand als James Nachtwey. Of Annie Leibovitz. Van haar blijf ik een gigantische fan omdat ze heel veel durft te doen, ook in opdracht. Daar hou ik zelf van. Rineke Dijkstra bewonder ik. En Stephan Vanfleteren: een sublieme fotograaf die altijd authentiek is. Ik kijk nog altijd graag naar wat Michiel Hendryckx doet. En ik hou van de visie, de energie en de moed van Bieke Depoorter. Maar ik kan je duizend namen noemen."

Dat gaat niet in een krantenverhaal. Het toont alleen de onvermoeibare goesting, 52 of niet. Ideeën blijven komen. En pratend komen we zo weer bij het begin toen ze vertelde hoe ze uitkijkt naar Last Days. Niet omwille van de dood, maar om de lessen van het leven. Maar hoe groot is de doodsangst? In april was Lieve Blancquaert in Nepal toen de aarde er beefde.

"Onlangs moest ik een operatie ondergaan waarvoor een volledige narcose nodig was. Tijdens zo'n narcose droom je niet. Maar dat doe je wel in die korte tijd tussen bijna wakker zijn en écht wakker zijn. En ik was compleet in paniek: ik zat in die aardbeving. Daar, in Nepal, was ik heel stoer gebleven. Er was me toch niks overkomen? Maar blijkbaar was de impact op mijn onderbewustzijn veel groter dan ik vermoedde. Zijn we daar aan iets ontsnapt? Tja. We zouden eerst in een andere regio filmen en die plannen werden op het laatste moment gewijzigd. Die eerste plek bevond zich achteraf gezien in het hart van de aardbeving. Waar wij uiteindelijk zaten, was het risico klein. Wat ik er vooral aan overhoud, is de kracht van de natuur. Die is zoveel sterker dan wij zijn."

En daar is, even, die man dus op zijn pantoffels. Voor een kus. In haar boek schrijft ze "...Nic Balthazar, met wie ik nog steeds niet huwde maar graag, als het even kan, voor altijd de lakens wil delen."

Nu zegt ze: "Ik denk dat liefde thuiskomen is. Als je bang bent, onrustig en ongelukkig, moet je in bed kunnen kruipen bij iemand die zegt: 'Hier is het veilig.' Het is een tocht, hoor, en ik durf niet zeggen dat hij eeuwig zal zijn. En je wordt met het ouder worden niet mooier. Je geeft voortdurend af: je jeugd, je lichaam, je energie. Maar dat toonbaar maken aan elkaar, is dan weer die veiligheid. Je man neemt dat erbij. Tegelijk kan niks zonder vrijheid. (lacht) Het gaat om wéten dat je in dat bed kunt gaan liggen. Niet over moeten. Dat is een woord dat uit de liefde geschrapt zou moeten worden."

Het boek Wedding Day is uitgegeven bij Hannibal, 256p., 34,50 euro.

De tv-reeks Wedding Day begint op 18 november op Eén, meteen na Thuis, en loopt negen weken lang.