De straat van Hormoez: Kleine zee-engte met GROOT belang
Iran hoefde de afgelopen weken maar te dreigen met een blokkering van de Straat van Hormoez of heel de wereld stond op zijn kop. Olieprijzen stegen, de VS balden de vuisten en iedereen vreesde een nieuw conflict in de Perzische Golf. Twintig procent van de globaal verhandelde olie passeert langs de zeestraat en een sluiting zou heel de wereldeconomie treffen.
Om even te illustreren: op zijn smalste punt is de Straat van Hormoez 54 kilometer breed, wat redelijk smal is voor een zee-engte waarlangs 20 procent van alle wereldwijd verhandelde ruwe olie passeert. Iedere dag zijn dat zowat veertien tankers met aan boord zo'n 17 miljoen vaten ruwe olie die uit de Perzische Golf door de zeestraat varen. Dat gebeurt via een verkeersroute van zo'n 10 kilometer breed, die nog eens verdeeld is in een laan voor uitvarende en een laan voor binnenvarende boten. Om botsingen te voorkomen zijn beide lanen gescheiden door een 3 kilometer brede buffer.
Eind 2011 dreigde Mohamed Reza Rahimi, vicepresident van Iran, ermee de zeestraat af te sluiten voor alle verkeer. Enkele dagen na Rahimi's waarschuwing was het de beurt aan de chef van de Iraanse marine om te zeggen dat zijn land als het moest de Straat van Hormoez kon afsluiten. "Gemakkelijk genoeg", zei admiraal Habibollah Sayyari aan de Iraanse staatszender Press TV. Er zouden mijnen gebruikt worden, en luchtaanvallen. De dreigementen stapelden zich in de afgelopen weken op. Gisteren nog verklaarde de Iraanse ambassadeur bij de VN, Mohammad Khazaee, in een televisieshow dat de sluiting van de zee-engte nog steeds een optie was. "Voor ons moet de Straat van Hormoez de zeestraat zijn van vrede en stabiliteit", zei Khazaee. "Maar als buitenlandse machten problemen willen veroorzaken in de Perzische Golf, zal Iran het natuurlijk als zijn recht beschouwen om zich te verdedigen."
De dreigementen van Iran kwamen niet zomaar uit de lucht vallen. Aanleiding waren de nieuwe sancties die het Westen in het vooruitzicht stelde. Ontevreden over de evolutie van het Iraanse nucleaire dossier, hebben zowel de VS als de EU nieuwe strafmaatregelen beloofd, deze keer tegen de olie-industrie van Iran. Hoewel Teheran blijft volhouden voor vreedzame doeleinden uranium te verrijken, bleek uit het laatste rapport van het Internationaal Atoomagentschap dat het land gewerkt heeft aan een kernbom en dat het atoomprogramma nooit werd stopgezet.
De Amerikaanse president Obama ondertekende vorige maand een wet die alle samenwerking van buitenlandse bedrijven met de Iraanse centrale bank verbiedt. Dat heeft gevolgen voor de import van Iraanse olie door Europa en Aziatische landen, omdat bedrijven uit die werelddelen de centrale bank gebruiken voor alle transacties. Wat Europese sancties betreft: nu maandag komen de EU-buitenlandministers in Brussel samen om het eens te worden over een olie-embargo tegen Iran en een bevriezing van de tegoeden van de Iraanse centrale bank. Dit soort sancties treffen Iran in het hart van zijn economie: bijna 80 procent van de inkomsten van het land zijn afkomstig van de olie-export.
Iran had eind vorig jaar amper de dreigementen geuit, of heel de wereld stond op zijn kop. Omdat een groot deel van de wereld voor zijn olie afhankelijk is van de Straat van Hormoez: 20 procent van de globaal verhandelde olie moet langs deze zee-engte passeren. De olieprijs steeg en zakte later niet meer onder de 100 dollar het vat.
Irak, Koeweit, Saoedi-Arabië, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) hangen af van de Straat van Hormoez om olie en aardgas te exporteren en zouden rechtstreeks getroffen worden. Saoedi-Arabië, Irak en de VAE zouden wel gebruik kunnen maken van pijplijnen, maar er zijn er maar twee die eventueel een alternatief zouden kunnen bieden. Er is de Fujairah-pijplijn, die vanuit de VAE de Straat van Hormoez vermijdt en olie exporteert naar de Indische Oceaan. Maar die is na jaren van vertraging nog niet af. En er is de Saoedische pijplijn, die uitkomt in de haven van Yanbu, aan de Rode Zee. Maar beide pijplijnen kunnen slechts een fractie aan van wat de landen nu exporteren aan olie.
De VS zelf zouden minder getroffen worden door een blokkering van de zeestraat. Washington haalt zijn olie vooral uit Canada, Mexico en Brazilië. Bovendien hebben de Amerikanen nog een voorraad van meer dan 700 miljoen vaten in het Strategic Petroleum Reserve, de noodvoorraad olie van het ministerie van Energie. Maar door een sluiting van de zee-engte zou heel de wereldeconomie getroffen worden. Experts schatten dat de olieprijs met 50 procent kan stijgen.
Na de dreigementen van Iran balden de Amerikanen een vuist. "De vrije doortocht van goederen en diensten door de Straat van Hormoez is vitaal voor de regionale en globale welvaart", zei een woordvoerder van de Amerikaanse marine. "Geen enkele storing zal worden getolereerd." Washington zei dat het niet zou aarzelen militair in te grijpen indien nodig.
Maar het grootste slachtoffer van een sluiting van Hormoez zou Iran zelf zijn. Het land exporteert iedere dag bijna twee miljoen vaten olie door de zeestraat naar landen als China. Teheran dreigt Peking, dat zwaar investeerde in Iraanse olievelden en zijn grootste klant is, zo tegen zich in het harnas te jagen. En dat zou gevolgen kunnen hebben voor het nucleair dossier: was China tot nu toe altijd tegen nieuwe sancties, dan zou dat kunnen veranderen als de Iraniërs hun dreigementen waar maken. Iran gebruikt de Straat van Hormoez bovendien ook voor het verschepen van voedsel en andere goederen.
Een van de redenen waarom Iran ondanks de negatieve gevolgen voor zichzelf toch dreigt met een blokkering, heeft te maken met de Iraanse economie. Dat schrijft Sico van der Meer van het Nederlandse Clingendael Instituut voor Internationale Relaties in een rapport over de zaak. "Iran wil tonen dat de sancties de Iraanse economie diep treffen. Iran hoopt dat de Europese leiders hun plannen wat zullen verzachten, gewoon uit angst voor een escalatie van de situatie in de Golf."