Heilige huisjes omgooien

Waarom leuren we nog met die verdomde klevertjes van de mutualiteit? Die vakbonden, moeten die echt worden ingeschakeld om de werkloosheidsuitkeringen te betalen? En waarom heb je minstens een week studeerwerk nodig om de werking van de sociale zekerheid een klein beetje te doorgronden? Dat kan toch allemaal eenvoudiger en transparanter. N-VA vindt van wel. Het geld dat zo wordt uitgespaard, kan worden gebruikt om de tax shift te betalen.

Terwijl voor de bonden tax shift gelijkstaat met vermogenswinstbelasting, vechten Open Vld en N-VA tegen die interpretatie. Van 'geen tax lift' ging het naar 'extra besparingen'. "Het is de enige manier om de mensen ook iets terug te geven", is het credo.

Maar waar bezuinigen? N-VA, dat extra geld vraagt voor veiligheidsdiensten als leger en politie, mist de geloofwaardigheid om extra besparingen te vragen bij de overheid zelf. En zo komt de sociale zekerheid in het vizier.

"Het geld moet naar mensen, niet naar structuren", zegt N-VA-voorzitter Bart De Wever. Hij heeft Maggie De Block (Open Vld) meteen onder druk gezet: zij zou het met minder moeten doen op gezondheidszorg. Open Vld-voorzitter Gwendolyn Rutten heeft de bal in het kamp van minister van Werk Kris Peeters (CD&V) gelegd. Maar hij heeft al zware ingrepen moeten doen in de werkloosheid en het brugpensioen. Een rondje politieke chantage zonder uitkomst.

Wat overblijft, zijn de instellingen van de sociale zekerheid: bonden en mutualiteiten. Dat de zuilen onder vuur komen te liggen, is voor N-VA mooi meegenomen. De Vlaams-nationalisten hebben al langer de aanval ingezet op wat in hun ogen archaïsche machtsbastions zijn.

Ook bij de laatste begrotingscontrole hebben ze besparingen in de sociale zekerheid geëist. Toen én nu jagen ze CD&V op, de partij die het meest is verstrengeld met de CM en het ACV, en niet toevallig de enige regeringspartij die nog altijd expliciet voorstander is van een vermogenswinstbelasting.

De christendemocraten bijten echter van zich af. "Als de rol van de vakbonden in vraag wordt gesteld, dan doen wij hetzelfde met de sociale secretariaten", stelt een topper. Die staan voor de werkgevers in voor onder meer de berekening van de sociale bijdragen.

En de rol van de mutualiteiten? "Die is erg ingewikkeld, met subtiele en historische evenwichten tussen de verschillende instanties. Om dat te gaan hertekenen? We gaan toch geen nieuw regeerakkoord onderhandelen? Trouwens, als de overheid hun taken zou overnemen, dan zou dat een immense investering vragen. Daar hebben we het geld niet voor."

Pertinent onjuist

Politiek worden de messen gewet. Maar valt bij de sociale zekerheid ook iets te rapen? Neem de vakbonden. Die ontvangen samen met de Hulpkas werklozen 200 miljoen euro om hun administratieve kosten te dekken voor de werkloosheidsuitkeringen. Volgens cijfers van Eurostat is ons systeem van uitbetaling, waarbij de RVA en de bonden samenwerken, efficiënter dan bijvoorbeeld in Nederland of Duitsland.

"Als De Wever suggereert dat in geen enkel ander land ter wereld de rol van de vakbonden zo belangrijk is bij de uitkeringen, dan is dat pertinent onjuist", zegt professor sociale zekerheid Frank Vandenbroucke (KU Leuven). Ook in Zweden, IJsland, Denemarken en Finland spelen de bonden een belangrijke rol. "En zijn dat niet steevast de voorbeeldlanden waarnaar deze regering graag verwijst?", zegt de man die door de meerderheid wordt geprezen voor zijn werk in de Pensioencommissie.

Bij de mutualiteiten weerklinkt een gelijkaardig verhaal. Per 100 euro gaat er 96 naar zorg. De overige 4 wordt gebruikt om de administratieve kosten te dekken. Bij private verzekeraars gaat er van de 100 euro 71,9 naar effectieve uitbetalingen. De rest gaat naar commissielonen, administratie en winstdeelname.

Mutualiteiten streven geen winst na, maar staan in concurrentie met elkaar, wat hen noopt tot een goede dienstverlening. Bovendien dwingt de overheid hen ook tot efficiëntie. Als ze hun doelstellingen niet halen, dan riskeren ze een deel van hun toelage kwijt te spelen. Die toelage werd de voorbije jaren teruggeschroefd, onlangs ook door de regering-Michel.

Blijft de vraag of de staat hun werk dan moet overnemen. Waren de regeringspartijen niet voor een slankere overheid? "Zo slecht doen ze hun werk ook niet", geeft N-VA-Kamerlid en specialist sociale zekerheid Jan Spooren aan. "Maar het kan zeker beter."

Bij de mutualiteiten is de marge inderdaad het grootst. Hun toelage is vijf keer zo groot als die van de vakbonden. Op het vlak van synergie bijvoorbeeld kan er nog vooruitgang worden geboekt. Bovendien zijn die vermaledijde klevertjes allerminst efficiënt. De afschaffing is onderweg, maar het zal nog een lang proces worden, met weerstand van de mutualiteiten en spelers op het terrein. Vrees voor fraude en vragen bij de praktische omzetting naar een digitale registratie zitten in de weg.

In de administratie zijn er de laatste jaren overigens wel grote stappen gezet. Zo werden er bruggetjes gelegd tussen bijvoorbeeld de RVA (werkloosheid) en het Riziv (ziekteuitkering). Via een kruispuntbank kan veel sneller worden opgespoord wanneer iemand onterecht een toelage heeft gekregen. Het is een resultaat van een operatie die tien jaar geleden werd ingezet. Wanneer Maggie De Block en Bart Tommelein (Open Vld) uitpakken met cijfers van de aanpak van sociale fraude, dan hebben ze die voornamelijk te danken aan de vorige regering(en).

Ander voorbeeld: minister van Pensioenen Daniel Bacquelaine (MR) heeft de pensioendiensten voor ambtenaren, zelfstandigen en werknemers samengevoegd.

N-VA gaat met de fijne kam door de sociale zekerheid, en hoopt op gelijkaardige, gerichte maatregelen. Het systeem zullen ze bij de tax shift niet op zijn kop zetten. Evenmin liggen er quick wins te wachten, maar ze hopen op slimme ingrepen die op (lange) termijn steeds meer geld binnenhalen.

Pas in het najaar zullen de Vlaams-nationalisten van start gaan met een werkgroep die de hele sociale zekerheid tegen het licht houdt. Het thema is intussen uitvoerig in de markt gezet, het terrein voorbereid voor een meer fundamentele omwenteling. Maar als die ooit voor de deur staat, dan wacht een gigantische ideologische clash tussen N-VA en CD&V.