Het mirakel van Magnette

Een anti-Europese daad? Zo hoeft het verzet van de Waalse minister-president Paul Magnette (PS) niet te worden geïnterpreteerd. Hij houdt CETA, het handelsverdrag tussen de Europese Unie en Canada waar tot voor kort niemand van had gehoord, vooralsnog eigenhandig tegen. Het mantra 'jobs, jobs, jobs', dat ook in Europa weerklinkt en het gevolg moet zijn van meer vrijhandel, kan hem daarbij ogenschijnlijk niet schelen.

Verwonderlijk is dat eigenlijk niet. Steven Van Hecke, professor Europese politiek aan de KU Leuven, ziet dat zulke beloftes nog maar weinig kritische burgers over de streep trekken. "Het verhaal van jobcreatie pakt niet meer, zo simpel is het. 'Waar zijn al die jobs gebleven die ons in het verleden beloofd werden?', klinkt het. Er zijn ook meer en meer studies die uitwijzen dat de berekeningen twijfelachtig zijn."

Europese leiders als Jean-Claude Juncker en Donald Tusk komen daarom nu met andere argumenten. Als 'zelfs' CETA er niet komt, dan zal eender welk ander handelsakkoord, TTIP met de Verenigde Staten voorop, het ook niet halen. De Europese Unie, en België in het bijzonder, maakt zichzelf belachelijk en toont zich onbetrouwbaar. 'We' gaan af op het wereldtoneel, klinkt het. Wie weerwerk biedt, wordt met andere woorden weggezet als een protectionist, een dommerik of een populist. Tegenstanders zijn ongewenst, louter omdat ze tegenstand bieden.

Het mag verrassend heten dat het verzet van de Waalse regering, een minderheid tegen de zogeheten Europese meerderheid, ondemocratisch wordt genoemd. Niet alleen omdat ook in veel andere landen, bijvoorbeeld in Duitsland en Spanje, door duizenden burgers werd geprotesteerd, maar ook omdat Juncker zelf begin juli besliste dat alle 38 nationale en regionale parlementen zich moesten uitspreken over CETA. "Dan moet je de consequenties dragen", zegt Van Hecke. "Het is gezien alle burgerprotesten eerder verbazingwekkend dat alleen de Walen dwarsliggen."

Die tegenstand heeft ook te maken met de manier waarop in de EU aan politiek wordt gedaan. Een jonge politicoloog van de Université Libre de Bruxelles zag dat al eerder in. "In deze omstandigheden blijft burgerschap binnen de EU een bezigheid van de elite, beperkt tot de burgers die dankzij hun intellectuele en financiële middelen invloed kunnen uitoefenen op de besluitvorming. De Commissie creëert de indruk dat Europa geregeerd wordt door een politieke klasse die het altijd met elkaar eens is en maakt zo de subjectieve kloof tussen leiders en burgers groter. Als de Commissie erkent dat ander beleid mogelijk is, op basis van andere ideologische veronderstellingen, dan zou dit deze wijdverspreide indruk tegengaan."

Vandaag is die jonge Waalse politicoloog, die zijn paper in 2003 in het vakblad Political Studies publiceerde, uitgegroeid tot een socialistische regeringsleider en brengt hij zijn ideeën voorlopig in de praktijk. "Magnette is eigenlijk zeer consequent", zegt Van Hecke. "Hij staat voor meer, maar tegelijk ook een ander Europa. Een unie waarin meer aandacht bestaat voor sociale kwesties en meer ruimte is voor tegenspraak of alternatieve modellen."

Hij duwt de Europese Unie, na het Oekraïne-referendum in Nederland en de brexit, nog maar eens met de neus op de feiten, al is het maar de vraag of de principes van Magnette de komende uren en dagen overeind blijven staan. "Als democraat kun je niet tevreden zijn dat er sinds 2009, toen de onderhandelingen begonnen, geen publiek debat heeft plaatsgevonden", zegt politicoloog Dave Sinardet (VUB). "Magnette heeft daar nu wel voor gezorgd en is de enige regeringsleider die een politieke stem geeft aan een maatschappelijk ongenoegen. Hij wordt tot buiten de landsgrenzen het symbool van het verzet, al spelen natuurlijk ook partijpolitieke en strategische belangen een rol. Als Elio Di Rupo nog premier was geweest, dan had de PS dit niet gedaan."

Democratisch deficit

Toch houdt dat laatste niet vanzelfsprekend in dat Magnette ongelijk heeft. Europese ambtenaren laten her en der anoniem verstaan dat ze in de toekomst meer rekening zullen houden met de belangen van de burgers. Een statement dat de kiem van het verzet van Magnette en anderen in zich draagt. Want in hoeverre is het nog acceptabel dat er, over een akkoord dat vele burgers niet kennen, een beslissing leek te worden genomen zonder dat er een debat over werd gevoerd?

"Jürgen Habermas (Duits filosoof, RA) stelt dat het ontbreken van een Europese publieke sfeer een van de fundamenten is van het democratisch deficit van Europa", zegt Sinardet. "De EU moet daar ook werk van maken, bijvoorbeeld door de Commissievoorzitter rechtstreeks door de burgers te laten verkiezen. Het publiek debat moet Europeser worden. Magnette was daar, en dat is absoluut geen toeval, als jonge politicoloog al mee bezig."