Van wieg tot vuilnisbak van Europa
Voor de Radio 1-reeks In het spoor van Hannibal trok Michael De Cock met vijf nieuwe Belgen naar Tunesië, Spanje, Zuid-Italië en Istanbul. Want 'het Europa van vandaag lijkt nog altijd op dat van Hannibal'. Het werd een reis langs met prikkeldraad afgezette grenzen, langs de werkplekken van 'moderne slaven' en langs een zee van krotten.
Een multicultileger. Zo noemt auteur en theatermaker Michael De Cock het leger dat Hannibal samenstelde. De krijgsheer ronselde overal in Europa manschappen en trok met hen ten oorlog. "Hij legde daarmee de basis voor het Europa zoals we het kennen. Alleen werd de wieg van Europa de vuilbak van het continent", vindt De Cock. Dat besluit hij onder andere nadat hij voor In het spoor van Hannibaldoor delen van Noord-Afrika en Zuid-Europa trok. "Neem nu bijvoorbeeld de grens tussen Griekenland en Turkije. Die ligt in een prachtige streek, maar een toeristische bestemming kun je ze moeilijk noemen. De grens zelf is vooral een populaire bestemming voor migranten die in Europa willen wonen. Zij stoten op een muur en prikkeldraad", zegt De Cock. Nochtans zijn het volgens hem vaak de migranten die het Europese continent bij elkaar houden. De Cock: "Ik ontmoette bijvoorbeeld een Griekse taxichauffeur die nog in Düsseldorf had gewerkt. Een avontuur, en de mooiste tijd van zijn leven, vond die man. Zo vormen migranten lijnen door heel Europa."
Trauma
Ook Nicola Dinoia vormt een van die lijnen. "Soms vergeet ik zelfs in welk land ik leef", vertelt de kunstschilder, die met De Cock meereisde naar zijn geboorteland Italië. Al kijkt Dinoia niet altijd zo positief naar migratie. Zo stelt hij bijvoorbeeld dat migreren iemand altijd een trauma bezorgt. "Je beseft het misschien pas veel later en het uit zich maar heel subtiel, maar je laat toch altijd stukjes van jezelf achter. Dat ik bijvoorbeeld altijd een soort evenwicht mis, heeft waarschijnlijk te maken met het verschil tussen mijn kindertijd en mijn leven nu."
Opgroeien in Zuid-Europa is iets aparts, legt Dinoia uit. Je neemt er volgens hem tijdens je kinderjaren zoveel geuren en kleuren in je op dat ze je onrustig houden. "Ik weet daarom nog altijd niet goed of ik wel in België moet blijven wonen." Maar ook wat Dinoia zag tijdens zijn reis naar Zuid-Italië voor In het spoor van Hannibalmaakt hem rusteloos. "Die beelden blijven plakken, ik heb ze al een paar keer geschilderd om ze te verwerken." Dinoia verwijst naar de kartonnen en plastic huisjes zonder sanitaire voorzieningen die samen getto's vormen.
Toch tref je ook in die woningen vaak optimistische mensen, verzekert De Cock. "Over het kader dat Europa hen biedt, kun je niet optimistisch zijn. Maar terwijl de structuren falen, zoeken ook de armste mensen naar geluk." En dat vinden ze volgens De Cock opvallend vaak. Dat besefte hij toen een priester hem rondleidde in een migrantendorp in de Italiaanse provincie Foggia. De priester wees er namelijk op dat de bewoners van het dorp beter zijn voorbereid op wat op hen afkomt. "Misschien is dat wel zo", denkt De Cock. "Wij, de inwoners van West-Europa, kunnen alleen nog maar zaken verliezen. De migranten leven in moeilijke omstandigheden, maar zij overleven wel. Misschien moeten we daar zelf ook wat meer bij stilstaan."
Het was vooral de enorme gastvrijheid van de migranten die De Cock en zijn medereizigers troffen. "Sommige mensen zijn het beu om hun verhaal te doen, omdat ze het gevoel hebben dat het hun situatie toch niet verandert. Maar zelfs wie in een zelfgemaakt krot woonde, ontving ons meestal met de glimlach", herinnert acteur Mostafa Benkerroum zich. Hij reisde mee naar Marokko en Spanje en trok in dat laatste land mee naar el mar de plastico, een zee van serres waarin groenten voor heel Europa worden gekweekt. "De mensen die daar werkten hadden amper iets, maar gaven soms hun laatste geld uit om ons toch een degelijke maaltijd voor te schotelen."
Die gastvrijheid mist hij in België, zegt Benkerroum. Ook bij een gedeelte van de Marokkaanse migranten. "Het lijkt er soms op alsof we stappen terug zetten. In bepaalde wijken in Molenbeek hangt bijvoorbeeld zo veel pessimisme. Ach, je kunt evengoed zeggen dat dat betekent dat de migranten en hun nageslacht goed zijn ingeburgerd. Want het is typisch voor Vlamingen om vaak te klagen."
In het spoor van Hannibal, vanaf nu zondag, vier weken lang, elke zondag van 13 tot 14 uur op Radio 1.