Nobelprijs voor studie naar gps in het brein
De Nobelprijs voor Geneeskunde gaat dit jaar naar neurowetenschappers John O'Keefe en echtpaar May-Britt en Edvard Moser. Zij winnen de prestigieuze prijs voor hun onderzoek naar hoe het brein onze positie kan bepalen.
De Nobelprijswinnaars ontdekten een systeem in het brein van ratten dat werkt als een intern navigatiesysteem. Gespecialiseerde cellen in de hersenen helpen ons om onze plek in een ruimte te bepalen, en om de weg te kunnen vinden van de ene plek naar de andere. We slaan er informatie uit onze omgeving mee op, om de volgende keer de weg weer te kunnen vinden.
Al sinds de jaren '40 spreken wetenschappers over een soort plattegrond in het brein. In 1971 kon de Amerikaanse neurowetenschapper John O'Keefe (74), als hoogleraar verbonden aan het University College Londen, daar eindelijk bewijs voor laten zien. Hij ontdekte in het brein van ratten zogenaamde plaatscellen, zenuwcellen in de hippocampus, het kleine sikkelvormige stukje hersenen vlak onder de slaap.
Sommige plaatscellen zijn actief wanneer een rat zich op een bepaalde plek in de kamer bevindt, zag O'Keefe, en andere cellen zijn actief als de rat op een andere plek is. De plaatscellen maken dus een soort plattegrond van de ruimte in het brein.
Het navigatiesysteem in het brein heeft nog een tweede onderdeel: de zogeheten rastercellen. O'Keefe moet zijn prijs daarom delen met de Noren May-Britt Moser (61) en Edvard Moser (62), beiden verbonden aan het Kavli Instituut voor neurowetenschappen in het Noorse Trondheim. Zij vonden in 2005 in een nabijgelegen hersengebied bij ratten een ander type zenuwcel dat zorgt voor een nog preciezere positiebepaling. De rastercellen vormen een soort coördinatensysteem, en zorgen samen met de plaatscellen dat de rat goed de weg kan vinden.
"Het onderzoek laat niet alleen zien hoe navigatie werkt, maar het belangrijkste is nog: het vertelt ons iets over het geheugen in het algemeen", zegt neurowetenschapper Ole Jensen van het Donders Instituut in Nijmegen. "Het gaat hier namelijk over geheugen in een ruimtelijke context." Mensen met schade in het 'navigatiegedeelte' van het brein blijken dan ook last te hebben van geheugenverlies, en van taxichauffeurs in Londen is bekend dat ze een vergrote hippocampus hebben, zegt Jensen.
Het is de vijfde keer in de geschiedenis dat een getrouwd stel de Nobelprijs krijgt. May-Britt Moser zegt in een eerste reactie blij verrast te zijn met de prijs. "Ik ben nog steeds in shock." Ze kon haar verrassing op dat moment nog niet delen - haar man Edvard zat in het vliegtuig.
Het Noorse echtpaar May-Britt en Edvard Moser, laureaten van de Geneeskundeprijs.