'Grootste gevaar voor vrede sinds val van Muur'
De Oekraïnecrisis luidt het einde in van het Europese veiligheidsevenwicht, zoals we dat kennen sinds het einde van de Koude Oorlog. 'Men speelt met vuur.'
"Rusland is duidelijk bereid om tanks over de Europese grenzen te laten rollen. De oude geest van nationalistische machtspolitiek is uit de fles."
De Duitse vicebondskanselier Sigmar Gabriel schuwde gisteren de grote woorden niet. Onomwonden waarschuwde hij voor "een nieuwe oorlog in Europa". Gabriel sprak met de adem van een beladen geschiedenis in de nek, op een ceremonie waar hij samen met de Franse premier Manuel Valls de Eerste Wereldoorlog herdacht. Gabriel vroeg Europa de lessen van de twee wereldoorlogen te herinneren. De Franse premier Manuel Valls noemde de huidige crisis "het grootste gevaar voor de vrede in Europa sinds de val van de Muur".
Worstcasescenario
De waarschuwingen van Gabriel en Valls waren emotioneel maar kwamen op het juiste ogenblik om Europa wakker te schudden voor de escalerende situatie in Oekraïne. "Men speelt inderdaad met vuur", zegt ook Luc De Vos, hoogleraar em. krijgsgeschiedenis van de Koninklijke Militaire School. "Wat er nu gebeurt is zeer zorgwekkend. Dit doet me denken aan de Balkan, op de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. Net zoals Servië destijds drijft een kleine speler, Oekraïne, de grootmachten uiteen. Het worstcasescenario is nu een burgeroorlog in het zuidoosten van het land, waarbij zowel Oekraïense als Russische troepen slaags kunnen raken."
Vanuit militair oogpunt staat de Oekraïense interim-regering in Kiev erg zwak. Aan de Russische grens zijn al 48.500 gevechtsklare soldaten samengeschoold. Volgens analist Igor Sutyagin van de Britse defensiedenktank Royal United Services Institute (RUSI) kunnen de Russen met tankdivisies en commando-eenheden met een Blitzkrieg binnen enkele dagen doorstoten naar de Dnjepr-rivier, die Oekraïne op natuurlijke wijze doormidden klieft. Het Oekraïense leger mag dan met 79.300 soldaten meer manschappen tellen, zij maken volgens Sutyagin weinig kans "omdat ze slecht zijn uitgerust en moeite zouden ondervinden om zich volledig te mobiliseren".
De EU en de VS worden veroordeeld tot lijdzaam toezien. Sinds het einde van de Koude Oorlog is de verzamelde NAVO weliswaar militair oneindig veel sterker - 3,6 miljoen versus 800.000 Russische militairen - de harde realiteit is dat "het Westen militair weinig kan doen, want Oekraïne is geen NAVO-lid", zegt De Vos. "We hebben geen enkele verplichting om er in te grijpen. Wat zou de NAVO doen? Gevechtsvliegtuigen sturen zoals naar ex-Joegoslavië in de jaren negentig? Nee, dat kunnen we niet doen zonder rechtstreeks met Rusland in conflict te komen. We moeten onder Artikel 5 van het NAVO-handvest nabije NAVO-leden, zoals Roemenië, Polen en de Baltische staten, beschermen maar Poetin zal het daarom ook nooit in zijn hoofd halen om hen aan te vallen."
De Vos vreest ook dat nieuwe sancties Poetin niet tot andere gedachten zullen brengen. "Sancties zijn onverstandig. Ze lossen niets op. De geschiedenis leert dat het altijd zeer slecht is om een volk te vernederen. We moeten daarom oppassen met al te krasse taal. De EU en NAVO hebben zich in dit conflict te veel aan de kant van de Oekraïense interim-regering geschaard. We zouden veel meer de rol van bemiddelaar op ons moeten nemen."
Referendum
Donderdag vindt in Genève topoverleg plaats tussen Oekraïne, de VS, de EU en Rusland. De Vos heeft goede hoop dat ondanks de toenemende schermutselingen in Oost-Oekraïne het nog niet te laat is om een vergelijk te vinden. Het door de Oekraïense interim-president voorgestelde referendum over de staatsvorm, eerder gisteren, noemt De Vos een goede stap.
"De mensen uit Oekraïne moeten de keuze krijgen om te beslissen over hun staatsvorm. Ik zie zelf eigenlijk maar twee oplossingen. Ofwel laat men Oost-Oekraïne afscheiden en bij Rusland horen, ofwel bedaart men de gemoederen door een grote mate van autonomie uit te werken. Oekraïne zou dan als federale, of zelfs best confederale, staat tussen Rusland en Europa de rol kunnen spelen van zijn letterlijke betekenis: grensland."
Wat de uitkomst ook is, Europa is aan zijn buitengrens op een nieuw kruispunt in zijn geschiedenis aanbeland. Er komt door het Russische expansionisme een einde aan het Europese veiligheidsevenwicht zoals we dat kennen sinds het einde van de Koude Oorlog in 1991.
Het tijdperk van vreedzame coëxistentie tussen het Westen en Rusland dreigt voorbij te zijn. Tenzij gezond verstand alsnog de bovenhand haalt zal iedereen daar een zware prijs voor betalen.