Hoe duurzaam zal het herstel in de eurozone zijn?

De meest recente cijfers van de Europese Commissie schijnen erop te wijzen dat de eurozone langzaam uit de recessie kruipt. Tijdens het tweede kwartaal bereikte de groei 0,3 procent, nog altijd onder de Amerikaanse en Britse groeicijfers, maar beter dan de negatieve cijfers van het afgelopen anderhalf jaar.

De vreugde over deze gunstige ontwikkeling was voelbaar vooral op de hoofdzetel van de Europese Commissie. Olli Rehn, de Europese Commissaris voor economische en financiële zaken, verklaarde dat het schuchtere herstel het resultaat is van aangehouden begrotingsdiscipline. Hij werd onmiddellijk bijgetreden door de Duitse minister van Economie. We moeten die bewindslieden dankbaar zijn want de heilzame effecten van standvastige bezuinigingen worden nu voelbaar en verklaren het economische herstel in de eurozone.

Een meer surrealistische verklaring van het schuchtere herstel is nauwelijks te bedenken. Want het is precies het omgekeerde. Sinds ongeveer een jaar heeft de Europese Commissie haar bezuinigingsprogramma's moeten loslaten in een reeks landen van de eurozone omdat het overduidelijk werd dat die programma's niet werken. Dus als er een herstel optreedt vandaag, is het omdat de Commissie haar ijzeren austeriteitsbeleid heeft moeten afzwakken. Deze versoepeling van het begrotingsbeleid heeft het mogelijk gemaakt om de economische activiteit in een aantal landen, zoals Frankrijk, te ondersteunen. Het was geen sensationele versoepeling, maar de heropleving is ook verre van sensationeel. Het enige land dat de begrotingsdiscipline strak heeft gehandhaafd is Nederland. Het is ook het land dat samen met Italië blijft steken in een recessie.

Het idee dat begrotingsdiscipline de oorzaak zou kunnen zijn van het economische herstel doet me denken aan het verhaal van een misdadiger die zijn slachtoffer in elkaar slaat. Wanneer hij stopt met slaan en de arme man tot bewustzijn komt, vertelt hij hem dat hij dankbaar moet zijn, want de afstraffing heeft hem sterker gemaakt en stelt hem in staat om te herstellen.

Schuldeiser en schuldenaar

Hoe duurzaam zal het herstel in de eurozone zijn? Ik zie twee risico's die de duurzaamheid in gevaar brengen.

Ten eerste, als het slachtoffer aan de beterhand is, bestaat de kans dat de Europese Commissie 'de afranseling' zal hernemen. De versoepeling van bezuinigingen waartoe de Europese Commissie vorig jaar besloot werd zeer tegen haar zin doorgevoerd. Het prille herstel zou voor de Commissie de gedroomde kans kunnen zijn om de budgettaire schroeven aan te draaien. Als dat gebeurt komen we in de kortste keren opnieuw terecht in een recessie.

Maar zelfs als we nu uit de recessie geraken zie ik een tweede meer fundamentele hinderpaal voor een duurzaam herstel. Dat heeft te maken de voortdurende economische tweespalt tussen het noorden en het zuiden van de eurozone. Deze tweespalt vindt zijn oorsprong in het feit dat het noorden de schuldeiser is en het zuiden de schuldenaar. De schuldeiser wil zijn geld terug. De bezuinigingstrategie wordt ook gedreven door deze tweespalt. Het is een strategie die door de schuldeisende landen wordt opgelegd en wordt uitgevoerd door de Europese Commissie. Het ultieme doel is dat het zuiden zijn schulden terugbetaalt aan het noorden.

Deze strategie heeft tot nu toe paradoxaal genoeg tot gevolg gehad dat de schuldratio, dit is de verhouding overheidsschuld tot het bbp, op dramatische wijze is gestegen in die zuiderse landen die aan die austeriteitsstrategie werden onderworpen. Die schuldratio bedraagt nu meer dan 100 procent in veel zuidelijke landen en blijft aan een snel tempo stijgen. Landen als Griekenland en Portugal zijn met een schuldratio van meer dan 120 procent insolvabel geworden, en anderen zoals Spanje dreigen snel in die toestand terecht te komen.

Schuldkwijtschelding

Duurzaam herstel zal alleen mogelijk zijn indien de schuldeisers in het noorden erkennen dat de vorderingen die zij bezitten op de zuidelijke landen van de eurozone niet zullen worden terugbetaald. De druk die op die landen wordt uitgeoefend om die schuld volledig terug te betalen veroordeelt deze landen tot jaren, zo niet decennia, van recessie en lage economische groei. Uiteindelijk zullen ze hun schulden niet terugbetalen. De reden is eenvoudig. Politici in het zuiden zullen niet blijven accepteren dat de vruchten van bezuinigingen, die miljoenen van hun burgers in de miserie duwen, worden gebruikt om interesten te transfereren naar buitenlandse mogendheden.

De beste groeistrategie voor de eurozone zou erin bestaan dit feit te erkennen en een schuldverlichting voor het zuiden door te voeren. Dit zou het mogelijk maken voor de Zuid-Europese landen om hun economie te verlossen van de ijzeren greep van onhoudbare schulden. Zo een (gedeeltelijke) schuldkwijtschelding zou het ook mogelijk maken dat die landen hun economieën kunnen opstarten. Dat zou de basis leggen van een duurzaam economisch herstel in de eurozone.