Noren willen traumatisch horrorjaar eindelijk afsluiten
Met de uitspraak in de rechtszaak hoopt Noorwegen een streep te kunnen trekken onder een horrorjaar. Maar vanuit de gevangenis werkt Breivik gestaag door aan zijn autobiografie en tracht hij een revolutionaire beweging op te zetten.
"Hier schrijft Breivik zijn boeken", kopte de Noorse krant Verdens Gangwoensdag. De krant publiceerde foto's van Breiviks cel, in de Ila-gevangenis bij Oslo waar een extra beveiligd complex voor hem is gebouwd. Hij heeft drie ruimtes: een om te werken, een om te slapen en een om te sporten. Hier zal hij zijn straf uitzitten, met, afhankelijk van het vonnis, psychiaters of bewakers om hem heen.
Op de foto is een werkcel te zien met een computer, vastgeschroefd aan de tafel. Zijn computer heeft toegang tot een offline-versie van Wikipedia, een van de belangrijkste bronnen van Breiviks manifest, dat hij online zette vlak voordat hij zijn aanslagen pleegde. Toegang tot internet heeft hij niet.
Breivik werkt vanuit de gevangenis aan een autobiografie, heeft ideeën voor twee andere boeken en probeert een conservatief revolutionair netwerk op te zetten. Hij heeft honderden brieven ontvangen in de gevangenis en besteedt volgens zijn advocaat wel 8 tot 10 uur per dag aan correspondentie.
Zijn brieven worden gelezen, maar toch baren de vrijheden die Breivik krijgt de Noorse journaliste en schrijfster Åsne Seierstad grote zorgen. "Hij heeft vanaf het begin onderhandeld dat hij over een computer beschikt", zegt ze vanuit Oslo. "Hij stuurt brieven naar bloggers die dat weer online zetten. Daarbij let hij heel goed op dat hij niet oproept tot geweld, want dat is verboden volgens de Noorse wet. Maar zijn handtekening alleen al is een teken van geweld. Deze man heeft gezegd dat hij betreurt dat hij niet meer mensen heeft vermoord."
Ultieme vernedering
Seierstad, die werkt aan een boek over de aanslagen van 22 juli, vindt dat Breiviks computerprivileges moeten worden ingetrokken. "Andere gevangen hebben geen computer. Het argument van zijn advocaten is dat Breivik anders gedeprimeerd raakt, omdat hij geïsoleerd is van andere gevangenen. Maar is hij dan niet gedeprimeerd vanwege alles wat hij heeft aangericht? Nee, dit gaat veel te ver."
Als Breivik vandaag ontoerekeningsvatbaar wordt verklaard, zou dat voor hem de "ultieme vernedering" zijn, zo heeft Breivik zelf gezegd. De rechts-extremist stelt dat hij een politieke daad heeft verricht. Met zijn aanslagen op de (jonge) linkse politieke elite wilde hij Noorwegen behoeden voor een overname door moslims. Zijn rechtszaak ziet hij als een belangrijk podium om zijn ideeën te verspreiden, zo schreef hij in het manifest dat hij online zette vlak voordat hij zijn aanslagen pleegde.
Toen de rechter hem op de eerste dag van zijn proces als werkloos wilde boekstaven, corrigeerde Breivik haar onmiddellijk. "Ik ben schrijver", zei hij. Tegen de zin van de rechter in las hij op de tweede procesdag een verklaring van meer dan een uur voor, langer dan was afgesproken. Breivik kon zijn gang gaan omdat hij dreigde zijn medewerking aan het proces te staken. Ook nu heeft Breivik twee korte verklaringen klaar die hij wil voorlezen, een recht dat alle beklaagden hebben.
Straf verlengen
Wat het vonnis ook zal zijn, de kans dat Breivik ooit zal terugkeren in de Noorse samenleving is vrijwel nihil. In beide gevallen zijn er volgens de Noorse wet mogelijkheden om de straf steeds weer te verlengen.
Maar dat betekent niet dat de Noorse samenleving na morgen af zal zijn van Breivik. Hij heeft al aangekondigd in beroep te zullen gaan als hij ontoerekeningsvatbaar wordt verklaard, een nachtmerrie voor nabestaanden en overlevenden.
Daarnaast heeft hij zijn boeken in petto: een over zijn aanslagen, een over de ideologie daarachter en een over hoe hij de toekomst ziet.
Vandaag om tien uur 's ochtends spreekt rechter Wenche Elizabeth Arntzen het vonnis uit in het proces tegen de man die de ernstigste aanslagen pleegde in Noorwegen sinds de Tweede Wereldoorlog. Het proces heeft tien weken geduurd en komt ruim een jaar na de aanslagen van 22 juli ten einde. De vraag is of Breivik toerekeningsvatbaar wordt verklaard en gevangenisstraf zal krijgen.
De rechters moeten oordelen over twee verschillende psychiatrische rapporten, waarvan het ene hem ontoerekeningsvatbaar verklaart en het andere niet. Juist vanwege deze twijfel hebben de openbaar aanklagers gevraagd om gedwongen opname in een psychiatrische kliniek, onder het motto: 'Beter een gezonde man in een psychiatrische instelling dan een gek in de gevangenis.'
Hoewel het vertrouwen van de bevolking in het Noorse rechtssysteem groot is, zal het onbegrip waarschijnlijk overheersen als Breivik in een psychiatrische kliniek verdwijnt. Breivik ontloopt daarmee gevangenisstraf, terwijl hij jarenlang zijn aanslagen heeft voorbereid.