Direct naar artikelinhoud

Lost zelfrijdende auto fileleed op?

Over een jaar of tien is zelf met de wagen rijden misschien iets uit het verleden. Maar als we straks allemaal in een zelfrijdende wagen zitten, zijn er dan ook geen files meer? Dat ligt net iets ingewikkelder.

Travis Kalanick, het brein achter autodeeldienst Uber, heeft een groots plan. Een plan om meer mensen in minder auto's te krijgen. En dat idee klinkt minder gek dan je denkt.

"Als je per se een auto wil, zal die uiteindelijk 96 procent van de tijd stilstaan", zegt Kalanick in zijn TED-presentatie over hoe we vandaag onze auto gebruiken. We rijden naar het werk, parkeren hem daar in de buurt en we rijden weer naar huis om die wagen daar weer te laten staan. "Dat betekent dat 30 procent van het land en de ruimte om ons heen gebruikt wordt om al die hompen ijzer te parkeren. We bouwen zelfs wolkenkrabbers om onze wagens in te plaatsen. Zover is het gekomen."

De natte droom van Uber-CEO Travis Kalanick is dat we met zijn allen samen in een wagen kruipen. In eerste instantie via een carpoolsysteem, iets wat Uber vandaag al stimuleert via zijn app. Dat maakt autorijden goedkoper en milieuvriendelijker, redeneert Kalanick. Maar als het even kan, brengt die wagen ons van A naar B zonder dat we één keer zelf het stuur aanraken. In de wagen van de toekomst zit waarschijnlijk geen stuur. Een druk op een knop, of op het smartphonescherm, is misschien genoeg.

Kalanick is ervan overtuigd dat zelfrijdende voertuigen de manier waarop we ons verplaatsen ingrijpend zullen veranderen. "Wanneer het zal gebeuren is de vraag van 10 miljoen. Ik wou dat ik daar een antwoord op had. Wat ik wel weet, is dat ik niet fout kan zijn", zegt Kalanick overtuigd in een interview met Business Insider. "Ik moet er op zijn minst voor zorgen dat ik klaar ben voor wanneer het gebeurt. Ik moet bij de eersten zijn."

Vandaag gaan de grootste uitgaven van de Uber-baas nog naar zijn chauffeurs. Binnen afzienbare tijd gaan die kosten waarschijnlijk naar een zelfrijdende wagenvloot en het onderhoud daarvan.

Maar hoe realistisch is zo'n wereld? Vinden we het allemaal oké om bij elkaar in de wagen te kruipen en het stuur uit handen te geven? Wie wil weten hoeveel kans zo'n idee heeft op slagen, moet weten wat er schort aan de manier waarop we vandaag autorijden. We ergeren ons dood aan files en het rijgedrag van anderen. En dat is iets waar de wagen van de toekomst komaf mee kan maken.

Slechte chauffeurs

Vandaag ontstaan files in veel gevallen omdat we slechte chauffeurs zijn, ook al beseffen we dat zelf niet. We zijn snel afgeleid aan het stoplicht, rijden te lang in het linkerrijvak, rijden te dicht tegen een voorligger. We rijden te traag of juist te snel. En zelfs als u geen slechte chauffeur bent, is iemand anders wel de slechte chauffeur. Mensen zijn onberekenbaar. Wanneer iemand op de autosnelweg net iets te lang op het rempedaal drukt, kan die actie een ketting in gang zetten die de hele verkeersspits kan duren.

"Aan kruispunten wachten we achter een wagen die wil afslaan, maar er is geen enkele tegenligger die hem er even tussen laat. Terwijl die tegenliggers 100 meter later zelf weer in een file staan. Dat egoïsme verlamt de hele verkeersstroom", zucht roboticaprofessor Bram Vanderborght van de VUB. "Het wagenpark van de toekomst zal zelf signalen en seinen sturen om te bepalen welke wagen wanneer het beste afslaat." Het stoplicht zou zelfs kunnen worden afgeschaft.

Met elkaar sprekende wagens kunnen dichter tegen elkaar rijden, waardoor ze minder plaats innemen. Files zullen sneller oplossen omdat wagens onderling afspreken dat ze aan gelijke snelheid zullen vertrekken. Autonome wagens zullen beter reageren op storingen in het verkeer. En ze remmen niet om te kijken als er aan de andere kant van de weg een ongeval is gebeurd.

"Je ziet al drastische verbeteringen op het gebied van files als je 10 of 20 procent wagens uit het verkeer neemt. Als een klein deel van het wagenpark zelfrijdend is, zal dat al een grote impact hebben op het verkeer", gelooft Vanderborght.

Dat is nogal optimistisch, nuanceert verkeersprofessor Chris Tampère van de KU Leuven. "Voertuigen die met elkaar kunnen praten zijn weliswaar interessant, maar dan heb je er wel veel van nodig. Zodra er een paar zijn die niet met elkaar praten, wordt het moeilijker. Een stoplicht afschaffen klinkt leuk, maar dat kan pas wanneer de laatste wagen die niet autonoom is ervan tussenuit wordt gehaald."

"Zelfs als 99 procent van de wagens met elkaar zou communiceren, is één onhandige bestuurder zonder dat systeem genoeg om een file te veroorzaken", treedt Bart van Arem, professor vervoersmodellering aan de Nederlandse universiteit van Delft, zijn collega bij. "Maar vandaag heeft ongeveer 10 procent van de wagens adaptive cruise control. Als zij alleen al met elkaar zouden communiceren, zal dat al voor de eerste voordelen zorgen. Het wordt veiliger, alleen al omdat de kans op ongevallen tussen die pratende wagens afneemt met minder files tot gevolg. Als we de bouw van met elkaar sprekende wagens stimuleren, zullen files in tien jaar gevoelig verminderen."

De komende jaren worden we overspoeld door wagens die minstens gedeeltelijk automatisch kunnen rijden. Ze zullen stuk voor stuk meer tijd en veiligheid beloven, maar kunnen - of mogen van de wetgeving - nog niet volledig autonoom rijden. Die hele evolutie zal nieuwe en ongeziene problemen met zich meebrengen.

Verwarrende periode

"Er zullen heel nieuwe types ongevallen gebeuren", waarschuwt professor Tampère. Tot het moment dat alle auto's volledig autonoom rijden is een periode waarop we mogelijk te veel op technologie vertrouwen terwijl dat eigenlijk niet mag. "Neem nu het Autopilot-systeem van Tesla. Je rijdt automatisch, maar als er een probleem is, vraagt de wagen ineens dat jij in een fractie van een seconde ingrijpt. Dat is vragen om problemen. Als er één ding is waar de mens slecht in is, is het wel snel een situatie inschatten en de controle overnemen. Volgens sommigen zou zoiets zelfs verboden moeten worden."

Aan de andere kant zullen veel ongevallen vermeden worden door de opkomst van zelfrijdende technologie, verwacht de Nederlandse professor Van Arem. "Het wordt een verwarrende periode", voorspelt hij. "Mensen zullen minder oplettend zijn en blind vertrouwen op die automatisering, terwijl ze de verantwoordelijkheid hebben om zelf in te grijpen wanneer een sensor iets niet ziet of er een vuiltje voor de lens hangt. Van de andere kant zullen automatische voertuigen ook veel ongevallen vermijden die met handmatige bediening waren gebeurd. Dat is heel lastig om aan te tonen en dat wordt niet gemeten, maar het is wel zo."

Al zijn er ook nog de onzekerheden en verschillen in de manier waarop wagens worden aangestuurd. "Een computer is weliswaar nooit dronken en neemt geen drugs", haalt Tampère aan, "maar een computer heeft ook rare kuren. Er zitten bugs en fouten in het systeem of mensen begrijpen niet goed hoe de technologie werkt. Wil jij je leven in handen leggen van iemand die de software van zijn wagen niet heeft geüpdatet? En gaat autonoom rijden ook in de praktijk lukken op de plekken waar het ertoe doet: op moeilijke verkeersassen? Dat zou wel eens vies kunnen tegenvallen."

Hoelang die, nogal gevaarlijke, evolutie naar volledig autonome voertuigen van niveau 5 (zie kader) zal duren, is moeilijk in te schatten. De komende tien à twintig jaar zullen we altijd zelf moeten blijven opletten, schat een professor.

"De technologie moet nog fel verbeterd worden. Maar er zijn zoveel fabrikanten en technologiebedrijven mee bezig dat het ervan zal komen", weet robotprofessor Bram Vanderborght. "De mens is de onberekende factor. Het zal decennia duren vooraleer het hele wagenpark is vervangen, zelfs als je vandaag zegt dat er alleen nog maar autonome wagens mogen worden verkocht."

Misschien wordt het een evolutie die zal moeten worden afgedwongen. Gaan overheden op een zeker moment de klassieke wagen op bepaalde wegen verbannen, zoals dat vandaag gebeurt met vervuilende oude dieselwagens in steden?

"Die dieselauto's worden stilaan verbannen vanwege de milieuvervuiling. Een soortgelijke maatschappelijke drijfveer bestaat nog niet voor automatisch rijden", merkt Van Arem op. "Maar het is niet ondenkbaar dat het op een bepaald moment onacceptabel wordt voor de veiligheid om handmatige voertuigen nog samen met automatische voertuigen te laten rijden. Dan kan de overheid maatregelen nemen."

Voor Uber-CEO Kalanick gaat het er niet alleen om dat de auto wordt heruitgevonden, maar ook dat we het concept autorijden herdenken. Als autorijden vandaag nog een kostelijke aangelegenheid is door de aankoop, brandstof, verzekeringen en onderhoudskosten van een wagen, kijken we in de niet zo verre toekomst naar een wagen als abonnementsformule. We betalen per kilometer.

Mini-openbaar vervoer

Daar zijn veel voordelen, maar ook gigantisch veel nadelen, aan verbonden. Autorijden wordt mogelijk toegankelijker, gemakkelijker en goedkoper. "Veel zal afhangen van de kostenoverweging", schat Van Arem. "Vandaag is het nog duurder om elke dag een Uber naar het werk te nemen dan zelf een wagen te bezitten. Ook het gemak speelt een belangrijke rol. Als ik zelf naar een deelauto moet lopen is dat onhandig, als die naar mij komt is dat handiger."

Maar kunnen volautomatische wagens die tot bij u op de stoep komen rijden het fileprobleem ook effectief oplossen? "Ze kunnen in elk geval een bijdrage leveren", denkt Van Arem. "Maar een weg kan maar zoveel capaciteit aan. Als de hoeveelheid verkeer dezelfde blijft als vandaag en iedereen in een autonoom voertuig zou zitten, zul je het verschil merken. Als te veel wagens op dezelfde weg rijden, zul je een verkeersstoring krijgen, of ze nu autonoom rijden of niet."

En laat dat nu ironisch genoeg het probleem zijn. Want de kans is groot dat er in de toekomst niet minder maar juist meer wagens op onze wegen zullen rondrijden. Mogelijk rijden veel wagens zelfs leeg rond, omdat ze onderweg zijn om iemand op te pikken. "Als je dat goed aanpakt, kun je de software wel zo instellen dat zelfrijdende wagens zelfs tijdens die ritten anderen oppikken", zegt Vanderborght.

De gedachte dat we straks allemaal een wagen delen en zo aan mini-openbaar vervoer doen, is mooi. Maar de kans is groot dat we meer zullen betalen om ervoor te zorgen dat we met rust gelaten worden in onze zelfrijdende luxewagen. Werken, slapen of een filmpje kijken doen we liever alleen tijdens een verplaatsing. En dan creëer je een nieuw fileprobleem. Een probleem dat ontstaat door puur gemak.

"Als mensen de tijd die ze in de auto doorbrengen als nuttig of aangenaam ervaren omdat ze leukere dingen kunnen doen, gaan we het minder erg vinden om langer onderweg te zijn. De kans is reëel dat dat het geval zal zijn bij de zelfrijdende wagen", verwacht Tampère. "Er zullen veel meer voertuigkilometers worden afgelegd op exact hetzelfde wegennet. En dan krijg je juist meer files."

"De vraag is natuurlijk of we dat dan nog erg zullen vinden", vult Tampère meteen aan. "We kunnen gewoon blijven slapen terwijl onze auto zich een weg baant door de file."

Het 'fileprobleem' is dan eigenlijk geen probleem meer. We komen misschien niet altijd snel en op tijd op onze bestemming aan, maar we kunnen de tijd in de wagen wel nuttig besteden. Dan gebeurt iets wat we tot op vandaag onmogelijk achten: files worden eindelijk prettig.